Lögberg - 10.03.1955, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 10. MARZ 1955
T
Hækkandi ris
Guðmundur Gíslason Hagalín:
Hér er kominn Hoffinn. Séð,
heyrt og lifað. — Bókfells-
úlgáfan, Reykjavík 1954.
Hann stendur í Hafnarstræti
og gónir á hús og fólk, lágur,
þrekvaxinn, en þó holdgrannur,
hálsstuttur, en áberandi höfuð-
stór, hvíthærður og síðhærður.
Hann hefur á höfði gráan hatt-
kúf, barðaskældan og brotinn
niður að framan. Snjáð regn-
kápan er hneppt upp í háls,
buxurnar þvældar, skórnir
skældir og nokkuð svo saltblett-
aðir. Þessi maður er vestan úr
Fjörðum og hefur ekki fyrr
komið til höfuðstaðarins, nafn
hans er Guðmundur Gíslason
Hagalín og er nú 18 vetra. —
Það verður uppi fótur og fit í
Hafnarstræti sem von er: börn-
in hrópa: Sveitamaður, hí, hí! —
en tónskáldið Árni Thorsteins-
son snýr sér við og brosir, enda
er sveitamaðurinn tekinn að
kyrja: Þar sem háir hólar hálfan
dalinn fylla.
Efnislega er þetta upphafið á
4. bindi sjálfsævisögu Hagalíns,
bók upp á 250 blaðsíður, í nokk-
uð stóru broti, — en niðurlag
hennar lýsir tilveru höfundar 7
mánuðum síðar.
Og hvað gerist svo á þessu
rúmlega missirisskeiði, frá því í
marz og þangað til í september-
lok? Svo margt að ekki verður
tölu á komið. — Sérhver dagur
kemur hlaðinn gjöfum til þeirra,
sem kunna þá list að taka við, —
það kann Hagalín flestum betur.
Hann er kominn í höfuðstaðinn,
ung, „saltdrifin hetja, stígin upp
úr bárum,“ til að þreyta gagn-
fræðapróf og afla sér þar með
inngönguréttinda í Menntaskól-
0Ú
BLOOD BANK
▼ H I S
SFACI
CONTRIBUTIÞ
B V
WINNIPEG
BREWERY
L I M I T I Þ
HD-351
ann. Slíkt gengur vitanlega að
óskum, því auk þess ágæta bók-
vits, sem séra Böðvar á Rafns-
eyri hefur nestað piltinn með,
uppfræðir Bjarni Sæmundsson
hann í nRtúruvísindum, en í
teikningu Ríkarður Jónsson, svo
einungis tveir lærifeðra hans
séu nefndir, — virðist hvort-
tve§gja hafa farið saman, að
meistararnir kynnu lagið á læri-
sveininum og lærisveinninn
kynni lagið á þeim. En girnilegri
til fróðleiks og skemmtunar
verður þó frásögn Hagalíns af
öðrum atvikum en þeim, sem að
námi hans lúta, þar á meðal,
þegar Ólafur Björnsson, ritstjóri
ísafoldar, tekur af honum til
birtingar kvæðið Arnarfjörður,
en Jakob Jóh. Smári, ritstjóri
Landsins, tekur af honum kvæð-
ið Vorþrá. Þessi tvö kvæði eru
það fyrsta, sem Hagalín fær
prentað eftir sig, og er gaman
að virða fyrir sér söguhetjuna,
þegar hún er að stíga þessi
fyrstu spor sín út á ritvöllinn,
auðmjúkur, borubrattur eða
ofsakátur, — öldungis eins og
næmt og kraftmikið instrúment,
sem vorsól og aprílvindar leika
á til skiptis, og stundum sam-
tímis. — Af þjóðfrægum mönn-
um, sem hér koma við sögu, eru
skemmtilegust kynnin við þá
Bjarna Jónsson frá Vogi, Sigurð
ívarsson kímniskáld, Sigurð
Guðmundsson skólameistara og
jafnvel Björn Kristjánsson ráð-
herra og bankastjóra. En perlan
í bókinni er þó Nicoline Henri-
ette Katharine Árnadóttir —
eða Lína eða bara Línka, frænka
höfundarins, — um hana hefði
ég viljað lesa heila bók í sama
anda og kaflann; sem henni er
helgaður.
Annars yrði það of langt mál
að geta í þessari grein allra
eftirtektarverðra og snjallra
mannlýsinga í Hér er kominn
Hoffinn, því að bókin er harla
auðug af þeim. Og ekki sé ég
betur en frásagnargleði Haga-
líns aukist með hverri bók sem
hann skrifar. Þetta er orðið eins
og flugeldasýning á gamlárs-
kvöld. Á stöku stað, einkum í
fyrra hluta bókarinnar, finnst
mér höfundur þó of langorður,
dvelja of lengi við veigalítil at-
riði, eins og til dæmis um
„sveitamennsku" þeirra félaga.
En yfir stílnum dofnar aldrei,
þar er spretturinn óslitinn frá
upphafi til enda, og engin
þreyta sjáanleg. Risið á sjálfs-
ævisögu Hagalíns hefur enn
hækkað til muna, og fer ekki hjá
því að ritverk þetta í heild hljóti
sess meðal öndvegisbókmennta
okkar á þessari öld.
—SUÐURLAND, 15. jan.
BABY ROSE
Ein sérstæSa8ta plantan af jurta-
pottsblómum er dvergrósin, sem
nær fullþroska á 4 til 5 mánuíum
og sprettur upp af
fræi meö klösum, er
minna á hinar gim-
steinaíögru barna-
rósir, einar út af
fyrir sig eSa tví-
settar, margs konar
litir.
Pakki 35c postfrítt
Sérstakt tilboS 1 pakki Baby rósir
og aSrar úrvals heimilisplöntur, aS
verSgildi $1.60 íyrir $1.00 póstfrítt.
ÓKEYPIS 164 bls. fræ og blóma-
ræktarbók fyrir 1955.
Fullkomnasta . . . Úrvals aðbúð farþega
Lægsta flugfargjald til íslands
FljúgiS skemstu hringferSina til Reykjavíkur viS
því lægsta flugfargjaldi, sem fáanlegt er.
Hinar óviSjafnanlegu fjögra hreyfia Douglas
Skymaster vélar, er skandinaviskir flugmenn, sem
notiS hafa U. S. æfingar stjórna, veita hina
fullkomnustu flugferSatækni, þægindi og ávalt
lent á áætlunartima. t>ér njótiS ágætis máltlSa,
hallandi sæta og fyrsta ílokks afgreiSslu ferSina
á enda.
Bein samb<>n<l við alla Evrópu og Mið-Austurlönd.
Frekari upplýsingar og verð fargjalda
hjá ferðaskrifstofu yðar
n r~\ n
ICELAMDICl AIRLIMES
UZÆlU-r
13 W»»t 47th St., N. Y. 36. PL 7-8585
Hulunni er svipt til hálfs af leyndar-
dómsfullu hvarfi Fields-bræðra
Ber volt valdastreitunnar
með æðstu mönnum
Ráðst j órnarrík j anna
FYRIR fimm árum síðan hurfu
bræðurnir Herman og Noel
Field og kona Noels, Hertha, á
dularfullan hátt bak við járn-
tjaldið. Leyndardómur sá, er
hvíldi yfir hvarfi þeirra hefir
skýrzt nokkuð, en ýmsir þræðir,
er að því liggja flókna samt
stöðugt, og erfitt hefir reynzt að
finna fullnægjandi skýringu á
tildrögum að hvarfi þeirra, né
heldur er vitað hvort Noel og
Hertha Field hafa verið dæmd
til fangelsisvistar eða farið af
fúsum vilja til samstarfs við
kommúnista.
„Óréttmætar sakargiftir“
Af þeim óljósu fregnum, er
bárust af Field-bræðrunum,
gerðu menn sér einna helzt í
hugarlund, að þeir hefðu verið
gabbaðir austur fyrir járntjald
og dæmdir þar til fangelsisvistar
á óréttmætum sakargiftum. Um
miðjan nóvember s.l. tilkynnti
pólska stjórnin, að bandaríski
ríkisborgarinn Herman Field
hefði verið látinn laus eftir
fjögra ára fangelsisvist, og
fylgdi tilkynningunni sú skýr-
ing, að hann hefði verið dæmdur
á „óréttmætum sakargiftum“.
Þann 16. nóvember s.l. til-
kynnti ungverska stjórnin, að
Noel og Hertha Field yrðu látin
laus úr fangelsi þar í landi, þar
sem komið hefði í ljós eftir fjög-
ur ár, að ákærurnar gegn þeim
væru rangar. Enn sem komið er
hafa engar fréttir borizt af kjör-
dóttur Noels Field, frú Robert
Wallach, en hún hvarf í Berlín
í ágúst 1950.
Skömmu eftir 20. des. s.l. til-
kynnti útvarpið í Budapest, að
Noel og Bertha Field hefðu beðið
um landvistarleyfi í Ungverja-
landi og hefði þeim verið veitt
það á aðfangadagskvöld, sem
pólitískum flóttamönnum.
Neitaði að rœða við
fréttamenn
Erlendir fréttaritarar fóru
þess á leit við Noel Field, að
hann ætti viðtal við þá á milli
jóla og nýárs, en 29. dsember
símaði Noel Field til fréttaritara
brezka stórblaðsins „Times“,
Ronalds Preston, og kvaðst
harma að hann gæti ekki rætt
við fréttaritara vestrænna
blaða. Talsmaður ungverska ut-
anríkisráðuneytisins lét þó í það
skína, að ef til vill gæti Field
síðar meir átt viðtal við blaða-
menn.
Óstaðfestar fregnir frá Vínar-
borg herma, að Field-hjónin
hafi starfað við ungversku utan-
ríkisþjónustuna öll þau fimm ár,
er álitið var, að þau væru í fang-
elsi að baki járntjaldsins eða
a. m. k. s.l. tvö ár. Var í þessu
sambandi bent á, að vafalaust
hefir Noel Field orðið þeim að
miklu gagni eftir sinn langa
starfsferil í þágu bandarísku
utanríkisþjónustunnar.
Vel heima í utanríkismálum
Embættismenn bandaríska
sendiráðsins í Budapest höfðu
samband við þau hjón nokkrum
dögum eftir tilkynninguna um
lausn þeirra úr fangelsi og þótti
þeim mjög grunsamlegt, hversu
vel hjónin virtust vera heima í
allri þróun utanríkismála á
undanförnum árum og virtist
ekkert benda til að þau hefðu
verið einangruð innan fangelsis-
veggja.
Sendiherra Bandaríkjanna í
Ungverjalandi, Christian M.
Ravndal, og aðalritari sendiráðs-
ins, Donald Dows, skýrðu svo
frá, að Field-hjónin virtust vera
mjög inn undir hjá ungverskum
embættismönnum, og eftir því
sem þeir hefðu komizt næst,
höfðu bæði hjónin skrifstofur til
umráða í ungverska utanríkis-
ráðuneytinu.
Bústaður hjónanna er stórhýsi
á bökkum Dónár. I vinnustofu
þeirra er stórt móttöku- og út-
varpstæki. Ef þau hafa búið þar
undanfarin ár, hefir þeim verið
hægur vandinn heiman að að
fylgjast með í utanríkismálum
um allan heim.
Hyggjast dvelja á
hressingarhœli
Noel og Hertha Field tjáðu
embættismönnum sendiráðsins
að þau hyggðust dvelja um skeið
á hressingarhæli, en samt var
ekki að sjá að þau væru þurf-
andi fyrir slíkt. Raunverulega
var ekkert því til fyrirstöðu, að
þau yfirgæfu Ungverjaland þeg-
ar í stað, ef þau hefðu nokkra
löngun til þess.
Meðan stóð á heimsókn sendi-
herrans og aðalritarans var
hjónunum boðin bifreið af ung-
verskum embættismönnum, og
þeim jafnframt tilkynnt, að þau
gætu yfirgefið Ungverjaland
þegar í stað. Þau höfnuðu
boðinu.
Útbreiðslustarfsemi
Allar líkur virðast benda til,
að tilkynningin um lausn hjón-
annar úr fangelsi, hafi verið eins
konar forleikur að aðalþættin-
um, þ. e. tilkynningunni um
beiðni þeirra um landvistarleyfi
í Ungverjalandi. Sennilegt er, að
mál þetta eigi að vera snar
þáttur í þeirri útbreiðslustarf-
semi kommúnista, er beinist að
því að skapa mótvægi gegn
fregnum af þeirri mergð manna,
er flýja löndin að baki járn-
tjaldsins. Ungverskir embættis-
menn hafa sennilega getað geng-
ið að því vísu, að Field-hjónin
vildu vera um kyrrt í Ungverja-
landi, og virðist því allt benda
til, að þau hafi sótt um land-
vistarleyfi af frjálsum vilja.
4 Forsaga þessa máls er um-
fangsmikil og verður rakin hér
að nokkru.
Hverjir eru Field-
bræðurnir?
Þeir eru komnir af gamalli
bandarískri kvekarafjölskyldu,
en eru fæddir í Sviss. Noel Field
stundaði fyrst nám í Sviss, því
næst við Harvard-háskólann og
gerðist síðan stjórnarerindreki
lands síns. í fyrri heimsstyrjöld-
inni var hann mjög áhrifamikill í
hjálparstarfsemi þeirri, er K. F.
U. M. gekkst fyrir í Rússlandi og
Tékkóslóvakíu. Þrítugur að aldri
varð hann starfsmaður Þjóða-
bandalagsins, og þá þegar var
hann kenndur við kommúnisma
og átti marga vini meðal komm-
únista. Noel og kona hans,
Hertha, sem er af Gyðinga-
ættum, unnu mikið að því að
hjálpa Gyðingum til að flýja
Þýzkaland, eftir að nazistar náðu
þar völdum.
Eftir aðra heimsstyrjöldina
vann hann að ritstörfum og
gekkst einnig fyrir hjálparstarf-
semi í þágu tókkóslóvakískra
barna. Árið 1947 ákvað hann að
rita bók um Pólland og Tékkó-
slóvakíu og fór til Prag í maí
1949. Hann bjó í Palace gisti-
húsinu í Prag til 12. maí, en
ákvað þá að fara í ferðalag til
Bratislava, en skildi farangur
sinn eftir í gistihúsinu. Frá því
augnabliki, er hann gekk út um
dyr gistihússins þann 12. og þar
til tilkynningin kom frá ung-
versku stjórninni hafði ekkert
til hans spurzt.
Þau hurfu eitt af öðru
Kona hans og bróðir hans,
Herman, er þá var húsameistari
í Cleveland, hófu þegar í stað
eftirgrennslanir, og í byrjun
ágúst fóru þau flugleiðis til
Prag. Svo virðist sem Herman
hafi komizt á snoðir um, að slóð
Noels lægi til Varsjá, og fór hann
þangað flugleiðis 21. ágúst. Á
flugvellinum í Prag beið Hertha
Field, —en Herman Field kom
ekki. Nafn hans var á farþega-
listanum — en hann sjálfur var
horfinn. Eftir því sem við bezt
vitum nú, sat hann þá í fangelsi
í Póllandi.
Frú Hertha dvaldi nokkrar
vikur áfram í Prag, — en einn
fagran septemberdag hvarf hún
einnig. Um ári síðar fór Erika
Wallach flugleiðis frá Frankfurt
til Berlínar 26. ágúst. Hún yfir-
gaf flugvöllin í bifreið, er beið
hennar — og hvarf.
óljósar fréttir öðru hvoru
Nokkrum sinnum á s.l. árum
hefir nöfnum Field-bræðranna
skotið upp í fréttum hinum
megin járntjaldsins án þess að
nokkur vitneskja fengizt um
hvort bræðurnir væru á lífi.
Meðan stóð á hinum miklu
hreinsunaraðgerðum í Ungverja-
landi, m. a. gegn utanríkisráð-
herranum Rajk og einnig í Pól-
landi gegn Comulka, kom fram
vitnisburður kenndur við Field-
bræðurna, og var sá vitnisburð-
ur mjög í óhag hinum ákærðu.
Samkvæmt því höfðu Noel og
Herman Field játað að hafa
unnið með bandarískum njósn-
urum og títóiskum flugumönn-
um í því augnamiði að „sýkja
pólska, ungverska og tékkneska
kommúnistaflokkinn með villu-
kenningum títóiskra flugu-
manna“ .... Rajk og nokkrir
aðrir voru dæmdir til dauða, og
huliðshjúpurinn lagðist aftur
um hvarf Field-fjölskyldunnar.
Póslskur lögreglumaður
flýr land
Upphaf og orsök þess, að Field
bræðurnir hafa nú verið látnir
lausir og nokkuð hefir upplýstst
um hver örlög þeirra voru, má
íekja til flótta Swiatlos, hátt-
setts embættismanns í pólsku
lögreglunni, til V.-Þýzkalands
fyrir nokkrum mánuðum. Eftir
komu sína til Bandaríkjanna
fyrir rúmum þremur mánuðum
lagði hann fram þær athyglis-
verðu upplýsingar, að hann
hefði sjálfur handtekið Herman
Field á flugvellinum í Varsjá
árið 1949.
Fáeinum vikum síðar var frá-
sögn hans birt í Bandaríkjunum,
og leið þá ekki á löngu, að pólsku
yfirvöldin tilkynntu, að Her-
man Field hefði verið látinn
laus, þar sem hann hefði verið
ákærður á röngum forsendum og
dæmdur á fölskum vitnisburði
„flugumanns Bandaríkjanna og
föðurlandssvikaranum Swiatlos“
Pólverjarnir hafa ef til vill ekki
tekið með í reikninginn, að Her-
man Field, til að staðfesta frétt-
ina um að hann hefði verið lát-
inn laus, hringdi þegar til konu
sinnar og skýrði frá því, að hann
yrði fyrst um sinn að dveljast á
hressingarhæli til að jafna sig
eftir fangelsisvistina, þó að hann
langaði mikið til þess að komast
heim. Þetta hljómar allkynlega,
ef gert er ráð fyrir, að falskur
vitnisburður Swiatlos hafi orðið
til þess, að Field var dæmdur í
fangelsi, en Swiatlos leikur nú
lausum hala í Bandaríkjunum.
Herman Field er nú staddur í
Sviss, og þykir líklegt, að hann
haldi heimleiðis fljótlega.
Margt er enn á huldu
Það eru margar spurningarn-
ar, sem enn er ósvarað í þessu
máli. Það er staðreynd, að Noel
Field átti vini meðal háttsettra
kommúnista, einkum þeirra er
þekktir urðu í borgarastyrjöld-
inni á Spáni. Það er því ekki
ólíklegt, að sú frétt sé rétt, að
hann hafi verið dæmdur fyrir
samvinnu títóista. I mörg ár var
hann talinn með duglegustu
mönnum í utanríkisþjónustu
Bandaríkjanna. 1 seinustu styrj-
öld vann hann í Sviss í þágu
upplýsingaþjónustu Bandaríkj-
anna (OSS), undir forustu Allan
Dulles. Noel Field hefir nú verið
látinn laus, þar sem „allar ákær-
ur gegn honum áttu sér enga
stoð í veruleikanum", þó að hann
hafi áður verið sagður vera
„hættulegasti njósnarinn í þjón-
ustu bandaríska auðvaldsins“,
samkvæmt frásögnum í komm-
únistiskum blöðum.
Vfildastreytan í Ráðstjórnar-
ríkjunum
Field-málið verður mjög mikil
vægt, ef litið er á Field-bræð-
urna sem peð í tafli innanríkis-
mála Ráðstjórnarríkjanna og
sýknun þeirra ekki aðeins tákn
þess mótvægis, er kommúnistar
vilja skapa gegn flóttamanna-
straumnum frá „járntjaldslönd-
unum“, heldur einnig tákn tog-
streitunnar um æðstu völd í
Kreml. En sú valdastreita er ef
til vill djúptækari en mörg fyrri
hausaskipti í Rússlandi og kann
að gjörbylta meiru.
Field-bræðurnir voru teknir
höndum og látnir bera vitni
gegn leiðtogum kommúnista í
austur-evrópiskum löndum, þar
eð óttast var, að þeir færu líkt
að ráði sínu og Tító: Rajk í Ung-
verjalandi, Kostov í Búlgaríu,
Xoxe í Albaníu, Patranascu í
Rúnmeníu og Gomulka í Pól-
landi o. fl. — Margir þeirra voru
dæmdir til dauða, en spurningin
er, hvort þeim var refsað. Upp á
síðkastið hafa skotið upp kollin-
um í Ungverjalandi fjölmargir
fyrrverandi embættismenn og
ráðherrar, sem dæmdir voru sem
samstarfsmenn Rajks. — Það
mundi því enga furðu vekja, þó
að Rajk kæmi sjálfur allt í einu
ljóslifandi fram á sjónarsviðið.
Fórnardýrin vakin upp
Hið athyglisverða er, að fyrsta
„hreinsunin“ gegn títóistum átti
sér stað meðan stjarna Malen-
kovs var að hækka, og hann var
í þann veginn að ná æðstu völd-
um í Kreml. Því næst hófst önn-
ur hreinsun undir einkunnarorð-
unum „sameiginleg forusta“, en
tilefni þess var dauði Stalins.
Þetta átti sér stað meðan stjarna
Krushchevs hækkaði, og hann
náði, bak við tjöldin, þeim völd-
um, er nú gera hann að áhrifa-
mesta manni Ráðstjórnarríkj-
anna, jafnvel enn áhrifameiri en
Malenkov, sem er mágur hans.
Hver „hreinsunin“ rekur aðra
Þegar uppgjörið í sambandi
við næstu „hreinsun“ á undan,
hefst, eru fórnardýr þeirrar
fyrri oft vakin upp frá dauðum,
og fjöldi þáverandi ráðherra og
íylgismanna þeirra eru látnir
lausir.
Þannig hefir leyndardómurinn
yfir hvarfi Field-bræðranna
skýrzt nokkuð, en lausnin bend-
ir aðeins til annarrar óleystrar
gátu: Baráttunnar um völdin
með æðstu mönnum Ráðstjórnar
ríkjanna.
—Mbl., 6. janúar
í yfir 45 ár
hafa fleiri menn og konur
í Canada klœCat Tip Top
fötum sniönum eftir m&li,
en af nokkurri annari
gerö.
Tip Top klæðskerar vedta
persónulegra þjönustu.
Pér veljið efnið.
Pér veljið anið.
pér veljið llt.
Föt sniðin persönulega
við yðar hœfi eftlr m&U.