Lögberg - 10.03.1955, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 10. MARZ 1955
5
wwwwvvvvvvvvwvwvvvvvvvvw*
ÁHUC'AMA.L
UVCNNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
NOKKUR ORÐ UM ÍSLAND
Erindi flutt af Marju Björnsson á Frónsmóti, 21. íebrúar 1955
Þegar ég var beðin um að
flytja erindi á þessu móti, var
ég á báðum áttum með það hvað
gera skyldi. Ég hefi húsmóður-
störfum að gegna og vinnst því
lítill tími til ræðuhalda, sem
krefjast nokkurs undirbúnings.
En nú er ég komin hingað og
verð því að hafa eitthvað til að
segja frá. Efnisval var mér í
sjálfsvald sett; en það bætti lítið
úr vandanum. Eitthvað um Is-
land, sem ekki hefir áður verið
sagt frá, og betur sagt, en ég
hefi ráð á, er ekki auðvelt að
finna; en á árssamkomu Fróns
væri annað ekki viðeigandi. —
Niðurstaðan er því sú, að ég
segi nokkur orð um ísland. Ég
skil það að fátt er hægt að segja,
sem ekki verða endurtekningar
á því, sem bæði ég og aðrir hafa
áður sagt, en ég veii líka, að það
er gagnlegt að rifja upp, þó ekki
sé nema einu sinni á ári, ýmis-
legt af því, sem okkur er sam-
eiginlega kært að heyra um og
gera okkur grein fyrir. ísland er
okkur sameiginlega kært, og því
viljum við heyra og tala um það
sem oftast, helzt á hverjum
degi, og þá ekki sízt á okkar
þjóðræknisþingum. — íslenzk
tunga og erfðir snertir þá
strengi, sem framleiða dýrustu
og fegurstu tóna í hjörtum okk-
ar allra; því „þótt þú langförull
legðir sérhvert land undir fót,
bera hugur og hjarta samt þíns
heimalands mót“. 1 öll þau ár,
sem við höfum dvalið hér í
landi, höfum við fagnað mest
yfir sigrum og velgengni Islands,
og þá einnig fundið til dýpstrar
sorgar og hluttekningar í sorg-
um þess og mótlæti. Er þetta
bæði sjálfsagt og eðlilegt, því þó
við séum hér brezkir borgarar
hefir það á engan hátt breytt
þeim lögum, sem Guð hefir gefið
hverjum einstakling að fylgja.
Það getur enginn átt nema eina
móður.
En svo ég þreyti ykkur ekki á
of löngum formála vil ég snúa
mér að því, að segja nokkur orð
um ísland. Það vill svo til, að
fyrir nærri 5 árum síðan, áttum
við hjónin þess kost að ferðast
til íslands og dvelja þar meðal
ættingja og vina í nærri hálft ár.
Ég á engin orð til að lýsa þeim
tilfinningum, sem bærðust í
brjósti mér við heimkomuna.
Það væri helzt orðið fögnuður,
fögnuður yfir því, að fá nú aftur
að sjá landið mitt, landið, sem
mér var gefið í vöggugjöf, og
sem ég hafði saknað svo mikið
öll árin, frá því það hvarf mér
sjónum. Fögnuður yfir því að fá
nú aftur að sjá systur mína, vini
og vandamenn, sem að ég kvaddi
með svo miklum trega, en sem
nú tóku mér með opnum örmum
og vildu allt fyrir mig gera, til
þess að gera mér heimkomuna
sem allra ánægjulegasta. Fögn-
uður yfir því að sjá nú landið í
skrúða sumardagsins og heyra
fuglakliðinn og lækjaniðinn, allt
í kringum mig. Og þessi fögnuð-
ur verður hvorki mældur né
veginn, því upptök hans eru rót-
föst í djúpi þeirra tilfinninga,
sem við fáum ekki skýrt með
orðum.
Ég undraðist þá miklu breyt-
ingu, sem orðin var eftir þau 40
ár, sem ég hafði dvalið hér, og
ég fagnaði yfir því að hún var
að flestu leyti á betri veg orðin.
Það var eins og falinn eldur
hefði loks náð að loga, lýsa og
verma allt umhverfið.
Ný og fegri útsýn hafði opnast
þjóðinni og framtíðardraumarn-
ir um batnandi hag og aukin
tækifæri birtust í nýju ljósi. Is-
land var ekki lengur afskekkt
og einangruð eyja við hið yzta
haf. Nú mátti vissulega nefna
það „farsældar Frón“, því nú
hafði það hlotið hið virðulega
viðurnefni „Gimsteinn norður-
hvelsins". Enginn skyldi vmdrast
þetta, sem séð hefir fegurð
landsins í búningi júnídagsins.
Nóttin er horfin og dagur mætir
degi, þar sem miðnætursólin
varpar geislum sínum um loft
og lög. Enginn skyldi undrast,
þó að þjóðin drekki inn í sig
töframagn þeirrar fegurðar og
að hún hafi áhrif á innræti og
áburðarverksmiðjur eru í smíð-
um. Sjórinn hefir verið sóttur af
kappi, með nýjum og betri tækj-
um, og oft með góðum árangri;
þótt stundum hafi það brugðist
illa, eins og oft vill verða með
óviss fyrirtæki. Eimskipafélag
íslands, sem er óskabarn þjóðar-
innar, hefir þroskast og marg-
faldað arð sinn ár frá ári. Margt
fleira mætti telja, og þegar á
allt er litið getur engum dulist,
að þjóðin hefir reynzt trú sinni
köllun. Hún er iðjusöm, og á
sama tíma stórhuga, og fer vel
á því. Nú er ísland ekki lengur
einangrað, heldur er það að
verða víðfrægt ferðamannaland,
fyrir bættar samgöngur og aðrar
ástæður. íslenzku flugfélögin
hafa verið heppin í vali með
flugmenn sína, svo að starf
þeirra hefir reynzt vel og hlotið
almennt traust. Er þetta mikils-
vert atriði fyrir þjóðina 1 heild
sinni. En í einu atriði er Island
eftirbátur allra annara þjóða. —
Það á ekkert vopn og hefir
engan hermann, sem kynni að
halda á því. Ef til vill er nú
athafnalíf þjóðarinnar. Eins j þetta ekk- hagkvæmt á þessum
síðustu og verstu tímum, en
þessir afkomendur víkinganna
hafa lengi álitið og álíta enn, að
menningunni sé betur borgið
með því að þroska skilning og
hjartalag hvers eins og sýna
mun allt hið mótdræga hafa átt
sinn þátt í að þjálfa þjóðina og
„aga hana strangt með sín ís-
köldu él“. En þrátt fyrir það
var landið og er sú „hagsældar
hrímhvíta móðir“, sem hefir alið
upp þá drengskapar og dáða
þjóð, sem nú byggir landið.
Af ferðalaginu sjálfu hefi ég
áður sagt og hefir sumt af því
verið skráð í vikublöðunum
okkar. Nægir því hér að geta
þess, að ánægjulegra ferðalag er
ekki unnt að hugsa sér. Mér
fannst landið sjálft vera að
miklu leyti líkt því, sem það
áður var og veðurfarið hið sama.
Er þó nokkurn veginn fullvíst,
að á síðustu hálfri öld hefir
veðrið orðið betra og hlýrra, en
menn áttu að venjast. Er nú t. d.
meðalhiti í janúarmánuði í
Reykjavík heldur meiri en í
New Yok. Vetrarríki er þó sjálf-
sögðu mikið þegar daga styttir;
en þegar við kvöddum Island
síðast 1. desember 1950, voru
blóm enn lifandi í görðum
Reykjavíkur. Af þessari ástæðu
meðal annars, gengur öll mat-
jurtaræktun betur nú en áður
átti sérstað, og er nú orðin í
miklum vexti ár frá ári. Þá hefir
inniræktun á ýmsum jurtum og
aldinum verið stunduð af mikl-
um áhuga í gróðurhúsum, og
hefir tekizt mjög vel, eins og
kunnugt er.
Islendingur, sem dvalið hefir
erlendis og finnur sjálfan sig allt
í einu í faðmi íslenzkrar náttúru
„inn milli fjallanna", verður ó-
sjálfrátt hrifinn af töfum lands-
ins, sem birtast í litafegurð og
angan jarðarinnar og röddum
lofts og strauma. Þessir töfrar
skilja eftir bergmál í huganum,
sem vaknar í hvert sinn, sem við
þeim er snert. Útlendur maður,
sem ferðaðist um landið, hefir
nefnt það „gimstein norður-
hvelsins", og uni ég vel þeirri
lýsingu. En á þessum gimsteini
hefir á síðasta aldarfjórðungi
gerzt mjög eftirtektarverð saga.
Hefir sú saga verið nefnd ný-
sköpun, sem er í alla staði vel
viðeigandi. Um leið og þjóðin
braut af sér hlekki erlenda
valdsins, varð hún einhuga um
allt það, sem lýtur að menningu
hvers einstaklings og verklegum
framkvæmdum í landinu sjálfu.
Nærri má geta að öll skilyrði
voru ekki við hendina, en þau
varð einnig að skapa. Ungir
menn gerðust verkfræðingar og
kenndu síðan réttar aðferðir við
allt, sem gera þurfti. Voru þá
skólar reistir, brýr byggðar og
vegir ruddir. Torfbæirnir voru
rifnir og ný íbúðarhús reist á
heimilunum, með öllum nýtízku
þægindum. óræktar-móar og
mýrar voru gerð að túnum og
sandauðnin á Rangárvöllum var
gjörð að beitilandi. Rafmagns-
stöðvar voru reistar víðsvegar
og heitu vatni dælt inn í húsin
til hlýinda og þrifnaðar. Þá
voru verksmiðjur reistar, sem
framleiða eiga ýmsar nauðsynj-
ar fyrir þjóðarbúið. Sements- og
honum fram á réttari leiðir.
Ég viðhafði orðið einhuga í
sambandi við þær verklegu
framkvæmdir, sem orðið hafa
og víst er að samvinnan hefir
verið styrkur þáttur í starfsem-
inni. Sem dæmi um það má
þess í ársskýrslu sinni á árs-
fundi félagsins 1950. Þar segir
hann:
„Þess ber að geta, að Vestur-
íslendingur einn, Björn Magnús-
son að nafni, hafði og brennandi
áhuga fyrir skógrækt á Islandi.
Hafði hann ritað ýmsar greinir
um þetta í blöð, og skrifað ýms-
um málsmetandi mönnum um
hugðarefni sitt. Björn var fá-
tækur veiðimaður, eftir að hann
fluttist vestur um haf. Lagði
hann því litla fjármuni af mörk-
um til skógræktar, en með skrif-
um sínum ýtti hann við ýmsum;
og mér er ekki grunlaust um,
að starf hans hafi flýtt fyrir
stofnun Skógræktarfélags Is-
lands“. —
Þessi ummæli eru óefað sönn,
og mun Björn hafa verið fyrsti
maður til að senda trjáfræ til
Islands héðan 'og einnig fyrstur
til að vekja máls á þessu hér,
og skrifa um það í íslenzk blöð.
Var því þó lítill gaumur gefinn
lengi vel; en á Alþingishátíðinni
1930 var Skógræktarfélag Is
lands stofnað og hefir áhugi þess
og athafnir farið sívaxandi
síðan. Árangur af því starfi hefir
líka orðið mikill á þeim 25 árum,
sem liðið hafa síðan, því brátt
sannfærðust menn um gildi þess
og nauðsyn, og nú er þetta orðið
að einu mesta áhugamáli þjóð-
arinnar. Ég hefi minnst á þetta
mál fyr hér á þjóðræknisþingi
og sem stendur er ég í nefnd
þeirri milli þinga, sem mun gefa
sína skýrslu hér yfir starfið á
liðnu ári. Ég sleppi því þá hér
að fara fleiri orðum um þetta að
nefna Reykjalund, hið nýja og sinni- En ég lít svo á, að ef
veglega heimili og vinnustofur
berklasjúklinga, sem er nú bráð-
um fullgert. Er það nú til orðið
fyrir samtök sjálfra sjúkling-
anna, og hefir vakið athygli,
ekki einungis á Islandi heldur
líka um öll Norðurlönd. Sam-
band íslenzkra berklasjúklinga,
skammstafað SIBS, var stofnað
árið 1938, en Vinnuheimilið á
Reykjalundi var vígt og tók til
starfa 1. febrúar 1945. En sú
stofnun, sem hér um ræðir á sér
merkilega sögu, sem ekki verður
lægt að skýra frá að þessu sinni.
Þá eiga kaupfélögin sinn þátt
þessu á verzlunarsviðinu. —
Kvenfélagahreyfingin á einnig
merkilega sögu og hefir starf
hennar reynzt blessunarrkt fyrir
land og lýð. Eitt af því, sem
Samband íslenzkra kvenfélaga
hefir unnið að í síðastliðin 30
ár er sjóðsöfnun fyrir Hallveig-
arstaði, eins og kunnugt er, og
hefir þeim orðið vel ágengt með
það þó seint gangi. En enginn
vafi er lengur á því, að þetta
komist í framkvæmd áður en
mörg fleiri ár líða.
Eins og sjá má á öllum vinnu-
brögðum þjóðarinnar, eru nú
sumarmál í þjóðlífinu, og árnar,
sem áður lágu bundnar í klaka-
hjúp vetrarins, eru að brjóta af
sér ísinn með sívaxandi krafti.
Nýr dagur er að renna upp á
austurloftið með nýjum vonum
og ber með sér fögnuð starfs-
gleðinnar til alls lífs og allra
manna. Það er Jónsmessunótt í
ríki náttúrunnar og verður þá
lítið um svefn, því nú er fæð-
ingardagur hins unga lýðveldis.
Tjald hins gamla tíma hefir nú
verið dregið til hliðar og nýtt og
fegurra svið blasir við sjónum
manns. Það birtir yfir öllu og
öllum og sál þjóðarinnar verður
ein í þögulli þakkargjörð til
gjafarans og sameiginlegu heiti
um trúmennsku í framtíðar-
starfinu. „Sú þjóð sem í gæfu og
gengi vill búa, á guð sinn og
land sitt skal trúa“.
Mikið hefir unnizt á þeim 10
árum, sem liðið hafa síðan þjóð-
in fékk sjálfstæði sitt, og hefi
ég drepið á nokkur atriði því
til sönnunar. Eitt enn mætti þó
minnast á, og það er sá einhuga
áhugi, sem hefir komið fram í
því að klæða landið skógi. Ef
til vill er ykkur ekki kunnugt
um, að það var Vestur-íslend-
ingur, sem var með þeim fyrstu
til að vekja máls á þessu þarfa-
máli og getur Hákon Bjarnason
grundvöllur þessa félags á að
standa óhaggaður vel og lengi,
mega þær íslenzku erfðir, sem
félagið bygglst á, ekki fara for-
görðum. Er ræktarsemi við
landið og þjóðina eitt af því,
sem styrkt hefir þann grund-
völl í liðinni tíð meir en nokkuð
annað, sem ég kann að nefna.
Á leiðinni fram undan liggja
hættur, sem við höfum getað
yfirstigið fram að þessu, en sem
nú virðast vera að aukast á
ýmsum sviðum. Nú dylst mönn-
um ekki, að íslenzk tunga er
óðum að hverfa úr kirkjulegum
félagsskap og öllum félagsskap
meðal okkar. Jafnvel af flest-
um heimilum. Islenzku blöðin,
sem hafa verið máttarstoð ís-
lenzkunnar hér og eru enn í
dag, eiga nú svo erfitt efnalega,
að allt útlit er á því, að þau
verði einnig að hverfa af sjónar-
sviðinu áður en mörg ár líða.
Hvar stöndum við þá í þjóð-
ræknisstarfinu? Það er ekki
erfitt að gera sér grein fyrir því.
En það er efni til íhugunar
hvernig hægt muni vera að
sporna við þessu enn um nokkur
ár.
Á ferðalagi okkar um ísland
dvöldum við tvo síðustu mánuð-
ina í Reykjavík meðal frænd-
fólks og kynntumst þar mörgu
góðu fólki. Allir kannast við ís-
lenzka gestrisni og þá einnig
rausn, myndarskap og greiða-
semi. Við vorum eiginlega al-
drei heima, og þó áttum við alls
staðar heima hvar sem við kom-
um. Allt hlaut þetta að verða
okkur minnisstætt, og færi ég
að rekja viðburði daganna yrði
það langt mál, og of langt fyrir
samkomuerindi. Einu sérstak-
lega ánægjulegu ferðalagi vil ég
þó skýra frá. Steingrímur Jóns-
son rafmagnsstjóri og frú Lára
buðu okkur með sér í einkabíl
þeirra í ferðalag til Sogsvirkj-
unarinnar, sem þá var verið að
reisa. Þáðum við að sjálfsögðu
það rausnarboð og var lagt af
stað snemma morguns, því
ferðalagið var góð dagleið. Er
farið sem leið liggur suðaustur
að Kolviðarhóli þar sem Skíða-
félag Reykjavíkur hefir reist sér
skála til hvíldar og hressingar.
Er skáli þessi byggður úr bjálk-
um og brennur eldur í öllum
hornum og eru stórir gluggar á
framstofu, þar sem fólk getur
séð til skíðaferðanna og setið
yfir kaffi og alls konar réttum,
sem þar eru á boðstólum.
Dvöldum við þarna um stund
og nutum útsýnisins og jafn-
framt góðrar máltíðar með sam-
ferðafólkinu. Þaðan er svo farið
beint yfir Hellisheiði að Reykj-
um, þar sem stendur nýbyggður
kvennaskóli. Er svo farið að Kot-
strönd og þaðan austur og síðan
norður með Ingólfsfjalli, er þá
komið í Ölfus, sem kallað er
norðan ölfusár, en sunnan ár-
innar er Flói, sem sjálfsagt
margir hér kannast við. Norður
með Ingólfsfjalli er svo farið
upp með ánni þangað til komið
er að fossunum, þar sem raf-
virkjunin hefir verið gerð. Við
fossana var svo áð æði lengi, því
ýmislegt var þar að sjá, og var
nú farið að líða á daginn. En nú
var ekki farið sömu leið heim,
því hin góðu hjón vidu sýna
okkur sem mest af landinu með
an dagur entist. Lá nú leiðin
beint norður og liggur sá bíl-
vegur austan við ána og upp
með Þingvallavatni að austan-
verðu. Þangað til stansað er á
Þingvöllum. Sýndu þau okkur
staðinn þar sem Alþingi hið
forna var háð og eru þar enn
búðir merkar, þar er Snorrabúð
og fleiri, og svo er þar hella með
„Lögberg“ áletrað meðal annara
verksummerkja frá fornöldinni.
Á þessum fornhelga stað er
hrfandi útsýn yfir Þingvalla-
vatnið og til fjallahringsins um-
hverfis. Skógarteigur er þar
vaxinn barrtrjám, og var fyrst
plantað í þann blett árið 1898,
og árið eftir voru gróðursettar
þar 1000 fjallafurur og 500 hvít-
greni, allar 2ja ára gamlar. Enn-
fremur töluvert af lauftrjám.
Munu þetta vera fyrstu barr-
trén, sem gróðursett voru í ís-
lenzkri mold. Margar af fyrstu
plöntunum dóu út, en jafnharð-
an voru aðrar gróðursettar 1
staðinn á hverju vori árum
saman. Barrtrén stóðu sig betur
en lauftrén, enda er nú fátt
eftir af þeim. Lokið var við að
gróðursetja í teiginn 1911, og
síðan hefir ekki þurft að endur-
planta í hann. Barrtrjátegundir
í teignum eru einkum þessar:
fjallafura, skógarfura, sembre-
fura, balsamgreni, fagurgreni,
hvítgreni og rauðgreni.
Flestar voru plönturnar fengn-
ar frá Danmörku og Noregi 2—4
ára gamlar, og voru flestar ör-
litlar.
Hæstu trén voru 1944 um 4m.
eða vel það. Sum árin hefir
vöxturinn verið um 33 sm.
Ég get þessa, vegna þess að
einmitt hér á þessum fornhelga
stað hófst sú hreyfing, sem orðin
er ein af mestu áhugamálum
þjóðarinnar, og árangur hennar
hefir orðið til þess að ýta undir
frekari framkvæmdir víðsvegar
um landið. Margt fleira mætti
nefna, en viðdvölin þarna varð
þó ekki löng, því dagur var að
kveldi kominn, og enn var löng
leið heim. En ég hefi minnst á
þetta ferðalag vegna þess, að
mér er það svo minnisstætt.
Margir fleiri af þessu góða
fólki buðu okkur í bíltúra með
sér til þess að sýna okkur land-
ið; en ef ég ætti að segja frá því
öllu yrði það of langt mál. 1
huga mínum og hjarta er ég
þeim öllum jafn þakklát.
Eftir því sem ég var lengur á
Islandi sannfærðist ég betur og
betur um það, að hvergi annars
staðar mætir manni önnur eins
alúð og umhyggja, hvergi eins
glaðlegt viðmót og fórnfús gest-
risni, né önnur eins einlægni í
umgengni fólksins.
Ég hefi nú í stuttu máli reynt
að gera grein fyrir því, sem hin
stóra smáþjóð á íslandi hefir
verið að starfa á þeim 10 árum,
síðan hún endurheimti sjálf-
stæði sitt. Inn á við hefir sigur
fylgt hverju átaki hennar. tít á
við hefir hún nú gerzt hlutgeng
á sviði heimsmálanna; er þar
valinn maður í hverju rúmi, og
áhrif fulltrúa hennar hafa jafn-
an reynzt vel. Friðarhugsjónin
virðist enn eiga langt í land, en
ef fulltrúar Islands ráða nokkru
þar um, veit ég að treysta má
því, að sá friður, sem ekki skerð-
ir frelsi og rétt einstaklingsins,
verður að lokum sigursæll í
þeirri baráttu, sem nú stendur
yfir.
Ég vitnaði áður í þessu erindi
til kvæðis Stephans G. „Þótt þú
lanförull legðir“ og finnst- þá
einnig fara vel á því, að enda
erindið með orðum hans úr því
sama kvæði. Og ég vildi að við
værum þess ávalt minnug, að:
„Fjarst í eilífðar útsæ
vakir eylendan þín.
Nóttlaus voraldar veröld,
þar sem víðsýnin skín“.
Þegar
lifsmagnið
þverrar
MiíSaldri verða samfara
ýmis vandamál varSandi
heilsu og iffsmagn. Og þá
kemur til greina Wam-
pole’s þorskalýsi. ÞaS er
ekki einungis hressilyf,
heldur, verulegur
heilsugjafi þrung-
inn auðugum bætiefnum svo semD, Járni og
öifrum málmefnum, er koma f veg fyrir 6þæg-
indi, sem frá fæðu stafa, en, endurvekja áhuga
og starfsþrótt. Kaupið flösku— yðnr fellur hið
Ijúfa bragð í geð.

EXTRACT
0F C0D LIVER
fXTRBCT COOUVEII ©
tegHS
E£=:v;-:t=

oiu'U'
Atvinnu- og atvinnuleysis-
styrkurinn er félagsleg
reglugerð
Tilgangur hans er tvenns konar: —
Að útvega atvinnulausum vinnu.
Að greiða götu þeirra fjárhagslega, sem um stundarsakir
eru atvinnulausir.
Á síðastliðnum þrettán árum hefir atvinnuleysistryggingar-
nefndin greitt $754,000,000 atvinnulausu fólki.
Þessi þjónusta stendur -yður ókeypis til boða.
UNEMPLOYMENT INSURANCE
COMMISSION
C. A. L. MURCHISON J. G. BISSON R. J. TALLION
Commissioner Chief Commissioner Commissioner