Lögberg - 10.03.1955, Blaðsíða 8

8
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 10. MARZ 1955
Er tími skáldsögunnar liðinn?
Kenning Harold. Nicolsons og rit Somerset Maugham
um tíu heztu skáldsögurnar
Úr borg og bygð
Þjóðræknisdeildin ,.FRÓN"
efnir til skemtifundar í Fyrstu
Sambandskirkju, Sargent og
Banning, föstudagskvöldið 1.
apríl n.k., kl. 8 e. h.
Herra Jón Asgeirsson, fyrrv.
forseti Fróns, hefir góðfúslega
lofast til þess að segja frá ferð
sinni og dvöl á íslandi á þessum
vetri. Eins og við öll vitum, þá
er Jón skýr og ágætur maður,
og mun hafa veitt nána athygli
öllu því, er hann sá og heyrði.
Fleira verður til skemmtunar,
sem auglýst verður síðar.
—Nefndin
Mikill reki á
Ströndum
Djúpuvík, 4. fehr.
Mikill reki hefir verið síðustu
daga, svo mikill, að ekki hefir
verið slíkur í mörg ár. Hefir
rekinn verið að glæðast nú allan
tímann, síðan norðaustan garð-
inn gerði, eða síðastliðinn hálfan
mánuð, og er beztur nú síðustu
daga.
Þótt enn sé stíf norðaustan átt
og hvasst, er hríðarlaust og bjart,
og hafa bændur nú gengið á reka
á jörðum sínum.
Jafnt um allar Strandir
Rekinn er nokkuð jafn á öll-
um annesjafjörðum hér norðan
til á Ströndum, allt frá nyrzta
boii, Reykjafirði og til Tré-
kyllisvíkur, en á þessu svæði
eru bæirnir, Drangar, Ófeigs-
fjörður, Munaðarnes, Seljaland
og Fell. Ekki er vitað um reka á
eyðijörðum, sem hér eru margar,
einkum á Hornströndum, þar
sem allt er í eyði nema Reykja-
fjörður, en sjálfsagt er rekinn
þar eins mikill.
Sum trén, sem rekur, eru
feikna stór, og viðurinn yfirleitt
góður, þótt hann sé misjafn, eins
og eðlilegt er. — Stærstu trén
eru um 70 cm. í þvermál og
20—30 feta löng, en nokkur
munu vera 50—70 cm.
Farmur af norskum eða
rússneskum skipum
En auk viðarrekans finnast
hér reknar á fjöru síldartunnur,
tómar sumar og botnlausar jafn-
eins og skýrt var frá hér
vel, en einnig sumar fullar af
saltsíld. — Menn velta því fyrir
sér, hvaðan þær séu komnar og
eru sammála um, að þær muni
annaðhvort vera af norskum eða
rússneskum skipum, sem verið
hafi á ferð norðan við þessi lönd,
annað hvort eða bæði. Ekki hef-
ir rekið annað, er týnzt hefir af
eða með skipum.
Guðmundur Kristinn Johnson,
223 Chestnut Avenue, lézt á Al-
menna spítalanum 3. marz; hann
var 59 ára að aldri, fæddur að
Kirkjubæjarklaustri. Foreldrar
hans voru Einar Jónsson og
Guðrún Guðmundsdóttir, kona
hans. Til Canada kom hann árið
1912, og átti heima lengst af í
Selkirk og Winnipeg; hann var
trésmiður að iðn. Hann lætur
eftir sig konu, Elínu, og sex
börn, flest uppkomin og sum
gift. Jarðarförin fór fram frá
útfararstofu Kerr’s á miðviku-
daginn 5. marz. Séra Valdimar
J. Eylands flutti kveðjumál.
☆
Föstuguðsþjónustur eru haldn-
ar á miðvikudagskvöldum kl. 8
í samkomusal Fyrstu lútersku
kirkju. Lesnir eru kaflar úr
hinni nýju bók Rsmundar Guð-
mundssonar biskups, Æfi Jesú.
☆
Próf. Finnbogi Guðmundsson
flytur erindi um Hallgrím
Pétursson við messugjörð í
Fyrstu lútersku kirkju, á sunnu-
dagskvöldið 26. marz.
☆
The Annual Birthday Bridge
of the Jon Sigurdson Chapter,
I. O. D. E., will be held in the
Lower Auditorium of the First
Federated Church, Sargent and
Banning.on Friday Eve March 18
at 8.15 a’clock.
☆
Mr. og Mrs. Árni Brandsson
frá Hnausum voru stödd í borg-
inni í byrjun vikunnar.
☆
Mr. Stefán Eiríksson starfs-
maður við hótelið í Cypress
River, kom til borgarinnar um
síðustu helgi og dvaldi hér fram
í byrjun vikunnar.
Framhald af hls. 1
ar var gerfi hennar afleitt og
dróg úr áhrifum leiks hennar.
Kerling, sem er búin að basla
við þrjóskan karl í herrans
mörg ár og eiga með honum tíu
börn, á ekki að vera svona ung
og falleg. — Aftur á móti var
rödd Finnboga, meðan karl var
í skjóðunni, og gerfi hans eftir
að hann slapp úr skjóðunni með
ágætum, en hreyfingar hans
fremur léttar og unglegar fyrir
svo gamlan mann. Óvinurinn,
Björn Sigurbjörnsson var búinn
ágætu gerfi, og var fullur af
„satans krafti“, svo sem til stóð,
og leysti hlutverk sitt af hendi
mjög vel. Reynir Þórðarson sem
Lykla-Pétur, var virðulegur og
HINN fjölhæfi rithöfundur og
bókagagnrýnandi, Harold
Nicolson, hrelldi hinn enska
skáldahóp nýlega með þeirri
fullyrðingu, að skáldsagan væri
nú í andaslitrunum sem listform.
Það gæti ekki varað lengi þar til
hún liði alveg undir lok. Það,
sem aðallega ógnar skáldsög-
unni, segir Nicolson, eru ævi-
sögur, og þá helzt sjálfævisögur,
ferðalýsingar og hinn sívaxandi
straumur bóka, sem skýra al-
menningi frá vísindalegum rann-
sóknum og árangri. Nicolson er
ekki fyrstur manna til að láta í
ljósi þessa skoðun, sem aðallega
hefir fengið fótfestu síðan stríð-
inu lauk, en að því er ég bezt
veit, er hann sá fyrsti, sem
færir fram einhverjar ástæður
fyrir skoðun sinni. I grein, sem
hann reit í blaðið Observer,
heldur hann því fram, að skáld-
sagan, sem fyrst kom fram á
sjónarsviðið í Englandi og Frakk
landi á 18. öld, hafi verið bók-
menntalegt fyrirbrigði, er náði
hápunkti sínum á 19. öld, en
megni nú ekki lengur að upp-
fylla óskir lesenda.
Nicholson hefir vafalaust kom-
ið fram með þessa skoðun sína á
opinberum vettvangi í því skyni
að koma af stað ritdeilum um
þetta efni. Söguljóð og sorgar-
leikir, ritar Nicolson, eru elztu
bókmenntafyrirbrigði mannsins,
en skáldsagan varð fyrst til sam-
íara þörfinni eftir sálfræðilegri
skilgreiningu á persónunum og
afstöðu þeirra til gefinna vanda-
mála. Samfara þessu er svo ná-
kvæm staðalýsing. Það var í
rauninni nauðsyn mannanna til
að fá skilgreiningu á lífinu og
tilkomumikill í sjón; gætti þó
nokkurs yfirskins í ræðu hans,
en ef til vill er til þess ætlast
af höfundarins hálfu, því eftir-
minnileg verður viðureign þeirra
Jóns við Gullna hliðið: Jón
annars vegar með tilvitnanir
sínar í hina fornu íslenzku vík-
inga og Pétur hins vegar með
fyrirbænir sínar — stórlega
hneykslaður. Þetta leikatriði. tel
ég með því bezta í leiknum.
Helga Pálsdóttir flutti „pro-
logus“ leiksins, hið snjalla kvæði
höfundarins, og gerði það vel.
Hún hefir litlar svipbreytingar,
en málrómur hennar er fallegur
og djúpur, og hreimur mál-
rómsins túlkaði kvæðið ef til vill
á áhrifaríkari hátt án svip-
breytinga. Hún var og yndisleg
María mey, en sú persóna átti
fremur heima í helgum jólaleik
heldur en þessum leik.
Síðasta atriðið í leiknum tókst
vel; umbreytingin á hinum
þrjóska, hvassyrta karli, eftir að
hann kemst inn í himnaríki og
kemur svo fram á sviðið í hvít-
um serk með pálma í höndum;
hefir hann þá mildast og orðið
eins og hinir. Þarna var ágætur
samleikur.
Það er erfitt að fara með
þennan leik. Ég hefi því miður
ekki lesið hann, en ég hygg, að
hér sé áreiðanlega um meira og
dýpra að ræða af hálfu höfund-
arins, en skopleik.
Framburður allra leikenda
var skýr og áheyrilegur. Karl-
leikararnir gerðu leiktjöldin;
bæði þau og hið litla leiksvið
virtust fullnægja leiknum; sér-
staklega var hið gullna hlið
reisulegt og fallega gjört. Kven-
leikararnir saumuðu búningana,
er allir voru vel viðeigandi.
Ancllitsförðun annaðist dr. Doris
Löve.
Góður vilji megnar mikils. Hið
unga leikfélag sannaði það.
Gullna hliðið setti það á svið í
virðingarskyni við Davíð Ste-
íánsson sextugan. Hann má vel
við una, og við gestirnir megum
þakklátir vera. —I. J.
sjálfum sér auk fjálgleik þeirra
í að vera gripnir spenningi, sem
skóp skáldsöguna. Og óskir
mannanna á þessu sviði eru
óbreyttar í dag að öðru en því,
að nú vilja þeir helzt lésa um
atburði, sem hafa í rauninni
gerzt, skrifaða af mönnum, sem
annað hvort hafa tekið þátt í
þeim sjálfir eða haft vitneskjuna
um þá frá fyrstu hendi.
Miklir skáldsagnahöfundar eru
gæddir þeirri gáfu, að geta feng-
ið lesendur sína til að trúa því,
að hinir ímynduðu atburðir hafi
í rauninni gerzt, segir Somerset
Maugham í nýútkominni bók
sinni „Tíu skáldsögur og höfund-
ar þeirra“. Það, sem Maugham
ritar þarna, kemur í rauninni
heim við fullyrðingu Nicholsons,
því að jafnvel þótt lesendur nú-
tímans setji mest traust sitt á
sannar frásagnir, urðu kynslóð-
irnar á undan okkur að nota sér
hugmyndaflug rithöfundarins til
að geta ímyndað sér að allt, sem
ritað væri, hefði átt sér stað í
veruleikanum.
Það var vafalaust vegna þeirr-
ar upplausnar, sem Nicholson
hafði stuðlað að í enska bók-
menntaheiminum, að bók Maug-
hams vakti slíka athygli og um-
tal, sem raun bar vitni. Það var
heldur ekki svo auðvelt við-
fangsefni, sem ameríski bóka-
útgefandinn fól Maugham, að
velja úr öllum heimsbókmennt-
unum tíu beztu skáldsögurnar.
Ætlunin var að Maugham ritaði
langan formála við öll verkanna,
er hann valdi, og síðan skyldu
þau gefin út í nýrri útgáfu. Hin-
ir tíu formálar hafa nú verið
gefnir út í sérstakri úfgáfu, eftir
að útdráttur úr þeim birtist
reglulega neðanmáls í blaðinu
Sunday Times. Mörgum vikum
áður hafði blaðið auglýst ná-
kvæmlega þann dag, er ályktan-
ir Maughams skyldu birtar, og
atburðar þessa var beðið með
leyndardómsfullri eftirvæntingu
eins og um væri að ræða hern-
aðarleyndarmál. Og loks rann
dagurinn upp og riddarar penn-
ans lögðu til atlögu við lesend-
ur. Bækurnar, sem Maugham
hafði valið, voru þessar: „Tom
Jones“ eftir Henry Fielding,
„Drambsemi og hleypidómar“
eftir Jane Austin, „Rautt og
svart“ eftir Stendhal, „Faðir
Goriot“ eftir Balzac, „Davíð
Copperfield“ eftir Dickens,
„Madame Bovary“ eftir Flau-
bert, „Moby Dick“ eftir Herman
Melville, „Wuthering Heights“
eftir Emily Bronte, „Karamazov-
bræðurnir“ eftir Dostojevsky og
„Stríð og friður“ eftir Tolstoy.
Eins og húast mátti við kom
þegar straumur af bréfum til
ritstjórnarinnar. í flestum þeirra
var val Maughams gagnrýnt, og
menn spurðu, hvers vegna þessi
bók væri meðal þeirra útvöldu,
en ekki einhver önnur, er þeir
töldu hafa meiri rétt til þess.
Margir tö.ldu líka, að val rit-
höfundarins lægi um of í augum
uppi, og töldu, að Maugham
hefði ekki verið nærri nógu
frumlegur. Þessum mönnum
fannst, að ekki hefði þurft neinn
rithöfund til að velja þessar
bækur. Þetta er allt saman gott
og blessað, en það var nú einu
sinni Maugham, sem beðinn var
að velja bækurnar, og það gefur
auga leið, að ef einhver annar
hefði orðið fyrir valinu, hefðu
bækurnar líka orðið aðrar.
Þannig hefðu rússneskir rit-
höfundar ekki látið undir höfuð
leggjast að bæta „Dauðum sál-
um“ eftir Gogol eða „Oblomov"
eftir Gontsjarov á listann.
Frakki hefði vafalaust tekið
„Prinsesse de Cléve“ með og
Spánverji „Don Quixote“ og svo
mætti lengi telja. Það er athyglis
vert, að þýzkar bókmenntir
koma ekkert við sögu í vali
Maughams, og hann gefur enga
skýringu á því í formálum sín-
um eins og hann þó gerir gagn-
vart Cervantes og Marcel Proust.
En eins og áður er sagt, var það
Maugham, sem fenginn var til
að velja og útkoman varð sú, að
fyrir vali hans urðu fjórir Eng-
lendingar, þrír Frakkar, tveir
Rússar og einn Ameríkumaður.
Það er ekki úr vegi að gera sér
íhugarlund hver hin raunveru-
lega skoðun Maughams er á
stöðu skáldsögunnar í bók-
menntunum, því að bókaval
hans gefur nokkra hugmynd um
hana. Dickens, Balzac, Stendhal,
Flaubert, Dostojevsky og Tol-
stoy eru hin stóru nöfn 19. ald-
arinnar, sem var blómaskeið
skáldsögunnar. En í stað hinna,
þeirra útvöldu hefðu getað kom-
ið aðrir jafnmargir eða fleiri án
þess að nokkrum væri óréttur
ger. Ef til vill þó að Melville
undanteknum.
Maugham, sem nú er kominn
yfir áttrætt, hefir verið dug-
mikill verkamaður í víngarði
bókmenntanna. Verk hans hafa
verið jöfn að gæðum, og aðeins
einu sinni hefir ha'nn hafið sig
upp yfir hið venjulega með bók-
inni „Of Human Bondage“. Hann
hefir ritað ótal skáldverk og
smærri sögur, og einnig hefir
hann skapað sér nafn sem leik-
ritaskáld. Hann notar rittækni
sína til fullnustu og hefir mjög
fast form. Hann er nokkuð harð-
skeyttur í skrifum en sýnir þó
mikla þolinmæði. Hann er heims
maður, dálítið yfirdrifinn, en
hefir góða kímnigáfu. Til dæmis
þegar hann vildi sýna aðdáun
sína á Marchel Proust og sagði:
Ég vil heldur láta mér leiðast
yfir Proust en að lesa nokkurn
annan rithöfund.
Hér komum við að einum
þætti í afstöðu Maughams til
skáldsögunnar: Hún má aldrei
vera það leiðinleg, að lesandinn
verði ekki gagntekinn af efninu.
Skoðun hans er, að æðsta hlut-
verk skáldsögunnar sé að stytta
lesendum stundir fremur en að
vera fræðandi og uppbyggjandi.
Þess vegna er hann á móti öll-
um, sem halda því fram, að efnið
hafi ekki mikla þýðingu, heldur
aðeins hin sálfræðilega könnun.
Frá ómunatíð hefir mannfólkið
hlustað á sögur um merkilega
atburði. Það eru þeir atburðir,
sem skeð hafa, sem fyrst og
fremst fanga huga manna, ritar
Mougham, en í öðru sæti koma
svo persónulýsingar og sálfræði-
leg atriði. Skáldsagan er ekkert
listaverk án áhrifa mikillar upp-
byggingar og spennandi augna-
blika.
Skáldsaga, sem rituð er í því
augnamiði að betra fólk eða
mennta það, á ekki rétt á að
kallast listaverk. Maugham er
alveg á öndverðum meið við H.
G. Wells, sem hafði gagnstæða
skoðun á þessum málum. Hann
hélt því fram, að skáldsagan
væri aðeins tæki til að koma
fram ákveðnum hugmyndum,
segir Maugham, og hann valdi
skáldsöguna vegna þess, að hún
er heppilegasta formið til að ná
til ’ sem flestra. En skáldsagna-
formið er ekki hægt að nota í
áróðursaugnamiði, og Maugham
heldur því fram, að lesendur
hafi rangt fyrir sér, ef þeir álíta,
að á þann hátt geti þeir aflað
sér þekkingar. Allur fróðleikur
verður að vera svo hlutlægur
sem mögulegt er, en skáldsaga
getur aldrei orðið lifandi lista-
verk, nema hin huglægu sjónar-
mið skáldsins gegnsýri persón-
urnar og dóm skáldsins yfir
þeim.
Þeir rithöfundar, sem Maug-
ham hefir tekið á lista sinn,
uppfylla einmitt þær kröfur,
sem Maugham sjálfur gerir til
skáldsagnagerðar, nefnilega að
fyrst og fremst sé um að ræða
„góða sögu“ og jafnframt að
höfundarnir séu fróðir um menn
og hluti, en það er einmitt þetta,
sem er þeirra snilligáfa. Eitt af
því nytsamlegasta við bók
M ESSUBOÐ
Fyrsta lúterska kirkja
Sr. V. J. Eylands, Dr. TheoL
Heimili 686 Banning Street.
Sími 30 744.
Guðsþjónustur á hverjum
sunnudegi:
Á ensku kl. 11 f. h.
Á íslenzku kl. 7 e. h.
☆
Lúterska kirkjan í Selkirk
Sunnud. 13. marz:
Ensk messa kl. 11 árd.
Sunnudagaskóli kl. 12
íslenzk messa kl. 7 síðd.
Fólk boðið velkomið.
S. Ólafsson
Maughams er, að hún mun gera
Herman Melville þekktari en
hann hefir verið til þessa. Saga
hans um hvalinn Moby Dick er
með merkustu verkum, er rituð
hafa verið, en Melville lézt ó-
þekktur í lok síðustu aldar í
New York. Það var fyrst eftir
fyrri heimsstyrjöldina að menn
fóru að gefa gaum að verkum
hans og þá sérstaklega þessari
sögu um hvalveiðarnar, sem
byggð er upp á tvennan hátt.
Annars vegar er hægt að lesa
hana sem rétta og slétta sögu af
sjónum og sjómönnum, og hins
vegar sem lýsingu á baráttunni
milli góðs og ills. Öll frásögnin
er rituð í spámannlegum anda,
sem minnir á 17. aldar ensku.
Það er ekki fyrr en hundrað
árum eftir útkomu „Moby Dick“
sem Melville er talinn til „hinna
stóru“, og að þessu leyti hlaut
hann sömu örlög og Stendhal. í
fimmtíu ára gamalli útgáfu af
Ensyclopedia Americana er hans
aðeins minnzt með nokkrum lín-
um en í nýjustu útgáfunni eí
rætt um hann í heilum dálki.
„Moby Dick“ er sérstæð bók,
sem anhars vegar lýsir lífinu til
sjós og hins vegar heimspeki-
legar hugleiðingar um lífið yfir-
leitt. Einnig er að finna í bók-
inni nákvæma lýsingu á bygg-
ingu og lífsvenjum hvalsins, og
hvað þetta snertir er bókin eins
og leksikon.
Mauham heldur því fram, að
þess konar innskot trufli frá-
sögnina, ekki aðeins hjá Mel-
ville, heldur hjá mörgum öðrum
skáldum, sem stundum skjóta
inn óskyldum hlutum, sem les-
andinn finnur ekki að séu í
neinu sambandi við sjálfa frá*
sögnina. Til þess að bjarga hin-
um mestu rithöfundum frá því
að vera álitnir langdregnir, kem-
ur Maugham fram með „yfir-
hlaups“- aðferðina, sem fólgin er
í því að hlaupa yfir allt, sem
engu máli skiptir í bókunum, en
vegna þess að ekki er víst, að
allir geti tileinkað sér þessa að-
ferð, hefir Maugham stytt út-
gáfu þessa meira en áður hefir
verið gert. Til þess að verða
Maugham sammála í þessu efni
þurfa menn ekki að leita lengra
en til hinna tilbreytingasnauðu
lýsinga í „Don Quixote“.
Það er hrífandi bók, sem
Maugham hefir nú sent frá sér,
og þegar litið er til baka yfir öll
hans verk, er ekki hægt að kom-
ast hjá að sakna þess, að hann
skuli ekki hafa sent frá sér
meira af ritverkum um bók-
menntir en raun hefir orðið á.
(Grein þessi er eftir blaða-
manninn Per Thorstad, og birtist
hún í Aftenposten fyrir skömmu.
Greinin er örlítið stytt í þýð-
ingu). —TÍMINN, 27. jan.
—Alþb., 4. febr.
KREFJIST!
VINNUSOKKÁ
Með margstyrktum tám og hælum
Þeir endast öðrum sokkum betur
Penmans vinnusokkar
endast lengur — veita
yður aukin þægindi og
eru meira virði.
Gerð og þykkt við
allra hæfi — og sé tillit
tekið til verðs, er hér
um mestu kjörkaup að
ræða.
EINNIG NÆRFÖT OG YTRI SKJÓLFÖT
Frægt firma síðan 1868
WS-9-4
GULLNA HLIÐIÐ