Lögberg - 23.06.1955, Síða 5

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 23. JÚNÍ 1955
5

AHUGAHAL
LVENNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
KONA FORSETANS
Erindi ílutt á samkomu ÞjóSræknisdeildarinnar „Frón"
17. júní 1955 af Ingibjörgu Jónsson
Dagurinn í dag 17. júní er
talinn mesti hátíðisdagur Is-
lands. Þann dag fæddist frels-
ishetjan mikla, Jón Sigurðs-
son, fyrir 144 árum; þann dag
var íslenzka lýðveldið endur-
reist fyrir 11 árum. Um stór-
naennið Jón Sigurðsson hafið
þið heyrt og lesið svo mikið í
ræðu og riti, að ég tel mig
ekki mann til að bæta þar
við, né heldur um endurreisn
lýðveldisins. En á þessum
degi munum við jafnan sam-
fegna með ættbræðrum okk-
ar °g systrum svo lengi sem
við munum uppruna okkar,
°g í þeim tilgangi erum við
samankomin.
Jón Sigurðsson forseti, eins
°g hann var venjulega kallað-
Ur. dó 7. des. 1879, og níu dög-
um síðar dó kona forsetans,
logibjörg Einarsdóttir. Við
húskveðju hennar sagði Ei-
ríkur prófastur Briem: „Með-
an hans verður minnzt, þá
verður henni heldur ekki
gieymt.“ Á sama veg féllu
Hallgrími Sveinssyni dóm-
kirkjupresti orð við útfarar-
athöfn þeirra hjóna í Reykja-
vík vorið eftir. Þó hefir verið
undarlega hljótt um þessa
konu í þau 76 ár, sem liðin
eru.
Þegar ég var beðin að
Sernja erindi fyrir þessa sam-
k°mu flaug mér í hug, að ég
skyldi helga það konu forset-
ans. ekki vegna þess, að mér
Vaeri kunnugt um hana, held-
Ur vegna hins að ég vissi
ekkert um hana nema nafnið
eitt og langaði til að afla mér
frekari upplýsinga, — og
fannarlega hlaut hún að eiga
Pað skilið, að hennar væri
einu sinni minnzt við svona
tækifæri hjá okkur.
Ég fékk lánað úr bókasafni
”Próns“ hið mikla ritverk
_r- Páls Eggerts Ólasonar um
Jón Sigurðsson; það eru fimm
Pykk bindi, 23 hundruð blað-
siður alls, afar fróðlegt og
skemmtilegt ritverk, — en að-
eins 3—4 blaðsíður af 23
nndruðum fjalla um konu
óns. Ég blaðaði gegnum bréf
. ®ns Sigurðssonar 460 að tölu;
! t*eim finnast fáeinar setn-
lngar um hana, aðallega
“ °nan biður kærlega að
eiisa,“ eða „ástarkveðjur frá
e kur,“ en lítið annað; engin
réf frá honum til hennar.
okkrar upplýsingar fann ég
i Skírni 1911; ævisögum
s aldanna, Benedikts Grön-
als °S Matthíasar Jochums-
Sonar, og í ritinu um útför
Jonanna, og tek ég sumt af
PVi nokkuð orðrétt, þó ég
ekki tilgreini aftur heimild-
irnar.
Næsta ólíklegt er að ekki
hafi meira verið ritað um
konu þessa, þó mér hafi ekki
auðnast að leggja hönd á það,
því öllum er ljóst hve mikil
álirif eiginkonan hlýtur að
hafa á líf og örlög manns síns,
annað hvort til góðs eða ills;
íslendingar sjálfir hafa dregið
skýr og ógleymanleg dæmi
um þessa staðreynd, þar sem
eru þær Bergþóra, Hallgerð-
ur, Guðrún ósvífursdóttir, svo
nokkrar séu nefndar. Áhrifa
eiginkonunnar gætir ekki sízt,
þar sem er um mikilmenni
að ræða, eins og Jón Sigurðs-
son. Ævisaga hans er ekki
fullsögð fyrr en hennar sögu
hafa einnig verið gerð full
skil.
Ef til vill gefur þögnin
um Ingibjörgu Einarsdóttur
meira til kynna um hana
sjálfa en löng ritgerð. Þögnin
stafar e. t. v. af sterkasta
þættinum í samlífi hennar við
mann sinn. Hún hugsaði í
sama anda og Jóhannes
skírari: „hann á að vaxa, en
ég að minnka.“ Hugur hennar
var öldungis gagntekinn af
honum; hún miðaði alt við
hann; ástundaði það eitt er
gat orðið honum til góðs og
virðingar. Hann var hennaf
líf. Henni var því ósárt um,
þótt hennar *væri að engu
getið, ef hans mikla ævistarf
væri metið að verðugu.
Ingibjörg var fædd 9. októ-
ber 1804. Faðir hennar var
Einar stúdent Jónsson, síðar
kaupmaður í Reykjavík; hann
var föðurbróðir Jóns Sigurðs-
sonar; hann átti Ingveldi
Jafetsdóttur gullsmiðs. Auk
Ingibjargar áttu þau hjón
þrjá sonu: séra Ólaf á Stað,
séra Guðmund í Arnarbæli og
Jafet, gullsmið í Reykjavík.
Var æskuheimili Ingibjargar
með heldri heimilum bæjar-
ins og var nefnt „Johnsens-
hús“, því Einar var kallaður
Johnsen að hætti kaupmanna
þeirrar tíðar. Vorið 1829 kom
til bæjarins ungur sveinn til
að taka stúdentspróf. Var
það Jón Sigurðsson. Réðst
hann það sumar að verzlun
Einars Johnsens föðurbróður
síns til næsta vors. Fór vel á
með þeim frændsystkinunum
Ingibjörgu og Jóni, þó nokkur
væri á þeim aldursmunur;
hann var þá 18 ára en hún
25 ára. Þegar Jón fór utan til
háskólanáms 3 árum síðar,
voru þau lofuð sín á milli.
Síðan sáust þau ekki í tólf ár.
Hvergi er minnst á, að
Ingibjörg hafi verið falleg,
enda bera ekki myndir af
henni vott um það, en hún
var höfðingleg og gerðarleg í
sjón; stöðuglynd, frændrækin,
iðjusöm og nokkuð skapstór;
þótti það lunderni einkenna
föðurætt þeirra Jóns.
Ingibjörg átti ekki heiman-
gengt um þessar mundir; var
hún með föður sínum og þótti
sýna prýðilegt innræti sitt og
dyggð í sambúðinni við hann;
hún var með honum til þess
er hann andaðist. Var hann
lengi veikur og allerfitt að
stunda hann, en hún reyndist
honum svo, að orð var á gert.
Hann dó 1839 og lét hann
henni eftir allríflegan arf.
Næstu árin dvaldi Ingibjörg
hjá Madömu Sigríði, ekkju
Thorgrímssens landfógeta. —
Nú hafði Ingibjörg setið lengi
í festum og heimilisástæður
ekki lengur því til fyrirstöðu
að hún giftist, en þó drógst
það enn um skeið. Öll þessi
ár hafði unnusti hennar, Jón
Sigurðsson, verið önnum
hlaðinn í Kaupmannahöfn við
lærdóm, vísindastörf og und-
irbúning til forustu í frelsis-
baráttu íslendinga. Hann var
hið mesta glæsimenni og
hrókur alls fagnaðar og mjög
eftirsóttur af öllum í Höfn.
Konur þar kváðu hafa litið
hann hýrum augum, Þó fara
engar sögur af því að hann
hafi verið fjöllyndur í þeim
efnum. Ef til vill hafa honum
ekki þótt hagir sínir þannig,
að hann mætti festa ráð sitt,
en hugur hans að mestu bund-
inn framtíðardraumum hans
á sviði stjórnmálanna.
Um alt þetta mun Ingi-
björgu hafa verið fullkunnugt,
og er ekki að furða þótt hún
kunni að hafa haft nokkrar
áhyggjur út af því, að einhver
Hafnardaman þrifi hann frá
sér. Heyrt hefi ég, þó ekki
sé það skjalfest, að mætur
maður hafi leitað ráðahags
við Ingibjörgu á þessu tíma-
bili, og er ekki ólíktlega, að
hún hafi ígrundað alvarlega,
hvort hyggilegt væri að taka
honum. Hún var nú komin
hátt undir fertugt og var sjö
árum eldri en Jón frændi
hennar. Þó mun henni hafa
verið fjarri skapi að rjúfa heit
sín; hún varð að vita allan
hug hans í þessum efnum. Og
einmitt um þetta leyti skrifar
bróðir hennar, séra Ólafur á
Stað, Jóni og grenslast eftir
hvort hann sé afhuga ráðinu.
Enginn veit hverju Jón svar-
aði; og enn líða nokkur ár.
Loks kemur hann til Islands
sumarið 1845, eftir 12 ára
fjarveru. Var hann þá búinn
að geta sér frægð fyrir vís-
indalega starfsemi sína við
Árnasafn, fyrir bókmentafé-
lagið og fornfræðafélagið.
Hann hafði undirbúið sig til
forustu í þjóðmálastarfsemi
sinni með því að afla sér
djúprar þekkingar um sögu
íslands að fornu og nýju; enn-
fremur hafði hann kynnt sér
stjórnarfyrirkomulag annara
þjóða. Hann hafði og komið
sér upp málgagni, „Nýjum
Félagsritum“, til þess að
vekja þjóðina til umhugsunar
á viðfangsefnunum og örfa
hana til framsóknar. —
Sumarið áður var fyrst
kosið til Alþingis og var Jón
kosinn alþingismaður fyrir
Isafjarðarsýslu og jafnan síð-
an meðan hann lifði. Áður en
hann lagði af stað héídu ís-
lenzkir stúdentar í Kaup-
mannahöfn honum mikla
veizlu og voru ort til hans
kvæði; flutti Jónas Hall-
grímsson honum Leiðarljóð,
eitt sitt síðasta kvæði. •—
Framkoma Jóns var, sem
vænta mátti, hin glæsilegasta
á þinginu og jókst honum
traust og vinsældir.
Engar sögur fara af endur-
fundum þeirra Jóns og Ingi-
bjargar; hafi ást hennar verið
tekin að kulna, mun hún hafa
blossað upp á ný, þegar þessi
ásjálegi maður birtist henni
loks eftir langan aðskilnað.
Hún mun þó ekki hafa fallið
í stafi fyrir þessu ættmenni
sínu, né gengið eftir honum;
slíkt var fjarri hennar skap-
gerð. En skömmu eftir þing-
slit ritar Jón einum vini sín-
um: „Ef guð lofar, þá held ég,
að ég muni gifta mig nú og
fara með stúlku mína til
Kaupmannahafnar. Hún er
eins og hún hefir verið, trú-
föst og elskuleg, en það er
miður, að ég get ekki verið
henni svo mikil aðstoð, sem
hún verðskuldar, því embætt-
ið er ekki feitt eins og þú
veizt.“
Þau voru gefin saman 4.
sept. 1845; var hún þá 41 árs
en Jón aðeins 34. Skömmu
síðar sigldu þau til Kaup-
mannahafnar. — Stúdentar
fögnuðu Jóni með annari
veizlu, en ekki er þess getið,
að Ingibjörg væri það, enda
var kvenfólki víst sjaldan
boðið í stúdentaveizlurnar.
Heimilislífið
Jón þurfti ekki að iðrast
kvonfangsins, því dyggari og
samhentari kona myndi tor-
gæt. Hún var að vísu engin
mentakona á bóklega vísu,
enda stóð það ekki til; á þeim
vettvangi þarfnaðist hann
ekki aðstoðar. Hún var öðrum
góðum gáfum gædd; hún var
frábærlega vel gefin til hand-
anna og ágætlega vel fallin
til heimilisstjórnar. Ekkert
gat komið honum betur, því
hann var framúrskarandi gest
risinn, og þau bæði. Ungu
Islendingarnir í Kaupmanna-
höfn trúðu á hann og fylktu
liði undir merki hans. Ekki
er að vita hvort hann hefði
geta haft eins mikil áhrif á
þá í þáv átt, að vinna að heill
Islands, ef hús hans hefði
ekki altaf staðið þeim opið, og
hann getað rætt við þá heima,
frætt þá og örfað þá til fram-
kvæmda. Þessir ungu menn
dreifðust síðan um landið;
urðu áhrifamenn í íslenzku
þjóðfélagi og öfluðu Jóni og
stefnu hans fylgis. Þannig
varð heimilið, er Ingibjörg
skapaði með honum, lyfti-
stöng hans í baráttunni fyrir
frelsi þjóðarinnar.
Svo var fyrir mælt af frú
Ingibjörgu, að þau vildu helzt
taka á móti gestum á laugar-
dögum, en kæmi svo fyrir, að
einhver kom annan dag og
hafði ekki boðað komu sína,
þótti hún taka gestum heldur
þurrlega, og unglingum sagði
hún skörulega til siðanna;
hafði hún oft andsjtætt, þótt
ekki væri viðtökudagur. En
slíkt lét Jón sig litlu skipta,
en hitt var venja hans, þegar
sezt var til borðs og hún tók
sæti sitt, að hann talaði fyrst
til hennar og helzt ánægjuorð
og viðurkenningar fyrir
hennar frammistöðu. Skein úr
því ánægjan af hennar svip
sem húsbóndans. — Stundum
var þröngt í búi, en henni
varð drjúgt úr því, sem fyrir
hendi var; hún var meistara-
lega forsjál og nákvæm í að
stjórna húsi og fara vel með
efni og það svo, að hvergi
sýndist skorta það, sem hafa
þurfti, en þó alt í hófi.
Á borðum var altaf íslenzk-
ur matur alls konar, krydd-
aður með skemmtilegum sam-
ræðum og ljúfu viðmóti. Að
máltíð lokinni var farið inn í
skrifstofu húsbóndans, þar
var framreitt létt púns og
skrafað og skeggrætt um ís-
lenzk málefni fram undir
miðnætti. Forseti fylgdi gest-
um til útidyra og kvaddi þá
með kossi.
Heimili þeirra hjóna var al-
gerlega íslenzkt. Frúin bauð
oftast þannig heim: „Komið
þér nú bráðum upp á harðan
fisk!“ Að vera boðinn upp á
harðan fisk, var sama sem að
vera boðinn til íslenzku hirð-
arinnar, sagði einn vinur
þeirra síðar.
Þótt forsetinn hefði jafnan
allgóðar tekjur af vísinda-
störfum sínum, er undrunar-
vert hvernig þau hjón gátu
haldið uppi þessari risnu alla
sína tíð. Þeim voru að vísu
sendar margar gjafir frá ís-
landi bæði sem vináttu- og
virðingarmerki, og voru þær
sendar til hennar engu síður
en til hans. Fengu þau oft
að heiman kjöttunnur, kæfu-
kúta, rikling, hákarl, rjúpur
og smjör. Hefir þetta komið
sér vel, og henni orðið þetta
notadrjúgt. Geta má nærri,
hve íslendingum í Höfn hefir
þótt gott, að komast í þetta
sælgæti.
Norðmenn voru tíðir gestir
í húsi þeirra hjóna; Svíar og
Þjóðverjar voru þar í boði, ef
þeir voru vinir íslendinga, en
aldrei sást þar danskur
maður. Enginn Dani hefði
nokkru sinni komist í svo
mikið vinfengi við frú Ingi-
björgu, að honum væri boðið
„upp á harðan fisk!“
Bæði höfðu þau hjónin
fyrirmannasnið á sér; sáust
aldrei nema á betri stöðum.
Ef þau keyptu eitthvað, þá
var það, það bezta og dýrasta.
Forsetinn klæddist jafnan
Framhald á bls. 7