Lögberg - 19.04.1956, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMMTUDABINN 19. APRÍL 1956
7
Tvö hundruð ára minning W. A. Mozarts
Eflir BALDUR ANDRÉSSON
Wolfgang Amadeus Mozart
var fæddur í Salzburg 27.
janúar 1756, fyrir réttum 200
arum. Hann var einn hinna
ttiiklu, klassisku tónskálda,
sem kenndir eru við Vínar-
borg. Hinir eru Haydn,
^eethoven og Schubert. Eng-
lrin þeirra var þó borinn og
barnfæddur þar í borg nema
sá síðastnefndi.
Eins og nærri má geta
hefur- feiknin öll verið ritað
uni annan eins tónsnilling.
í'att eitt af því hefur birzt á
^slenzkri tungu. Langt er
Slðan „Æska Mozarts“ kom út
1 íslenzkri þýðingu Theódórs
Ái'nasonar. Fyrir nokkrum
árum kom út „Ævisaga'
Mozarts“ á vegum Bókaút-
gáfu Guðjóns Ó. Guðjónsson-
ar. Höf. er bandarísk kona,
Marcia Davenport. Bókin er
ekki fræðileg, heldur lifandi
tysing á manninum sjálfum í
gleði og harmi. Þetta er ágæt
bók og hlaut höfundurinn
beimsfrægð fyrir hana. 1 tíma
ritum hafa svo birzt greinar
tónskáldið.
Eitt af því bezta, sem ég
befi lesið um tónskáldið, er
grein eftir danska tónsnilling-
lnn Carl Nielsen (kafli úr
þeirri bók birtist í „Birtingi*1
1955). Hann heldur því fram,
að þrátt fyrir margar lærðar
bækur um Mozart og verk
bans, þá fari því fjarri, að tón-
skáldinu hafi verið gerð full
skil enn. Það verði ekki fyrr
en einhver annar mikill tón-
snillingur taki sér penna í
bönd, því að Mozart er af eng-
um meira metinn og betur
skilinn en tónskáldunum
sjálfum.
Mozart fékk enga aðra
bennslu en þá, sem faðir hans
§at veitt honum. Faðir hans,
Leopold Mozart, var fiðluleik-
ari og aðstoðarhljómsveitar-
sljóri hjá erkibiskupnum í
^alzburg. En þetta var góður
skóli og í honum voru ekki
vindhöggin slegin. Þriggja
ara gamall gat Mozart litli
ieikið á píanó (harpsikord).
^imm ára gamall fór hann að
Semja tónsmíðar. Brátt varð
bann snillingur á píanó, fiðlu
og fleiri hljóðfæri. Systir
hans, Anna María, sem kölluð
var Nannerl, og var nokkrum
árum eldri, var einnig píanó-
snillingur á barnsaldri. Með
bæði þessi undrabörn ferðað-
ist faðirinn árum saman, land
úr landi. Þau léku fyrir kon-
unga og aðra tigna menn,
hlutu frægð og gjafir að laun-
um, og stundum ekki annað
en koss hjá einhverri prin-
sessunni. „Maður greiðir ekki
fargjöldin með póstvagninum
með þessum gjöfum“, sagði
Leopold gamli, sem hefðn
fremur kosið klingjandi mynt.
Á fermingaraldri ferðaðist
Mozart um Italíu. 1 páskavik-
unni var venja að flytja hið
fræga kóryerk Miserere eftir
Allegri í Sixtinsku kapellunni
í Péturskirkjunni í Róm. Hér
er um að ræða kórsmíð í 9
röddum fyrir tvo kóra. Flutn-
ingur verksins var bundinn
við þennan stað, og engan
annan, og þess vegna var
handritið geymt undir lás og
slá, og fékk enginn óviðkom-
andi maður í það að hnýsast.
Ef út af var brugðið, þá lágu
við þungar refsingar kirkj-
unnar. Mozart heyrði nú lagið
sungið þarna í kirkjunni á
skírdag. Hann hraðaði sér
síðan heim og ritaði það niður
eftir minni, svo að hvergi
skeikaði. Þetta var einstakt
afrek, sem brátt vitnaðist og
barst páfa til eyrna. Héldu nú
margir, að illt væri í efni. En
páfinn kunni að meta snill-
inginn og gerði hann að ridd-
ara af hinum gullna spora.
Mozart hélt þó ekki þessari
nafnbót á lofti, eins og Gluck,
sem einnig var sæmdur
henni, og lét jafnan titla sig:
riddara von Gluck. Mozart
var ekki hygginn maður á
veraldarvísu.
Hér er ekki rúm til að segja
nánar frá ítalíuferð hans, en
hún var óslitin sigurför og
hlaut hann þar margs konar
heiður.
Síðastliðið haust var óperan
„Töframaðurinn" (Bastien og
Bastienne“) eftir Mozart, flutt
hér í Reykjavík. 1 henni eru
aríur, sem „allir vildu kveðið
hafa“. Þótt þetta verk þoli
ekki samanburð við hin síðari
meistaraverk höfundarins á
þessu sviði, þá lifir það enn
góðu lífi eftir 200 ár. Og það
hlýtur að vekja undrun allra,
að höfundurinn var aðeins 12
ára barn. Menn deila nú
mikið um það, hvort Shake-
speare, óskólagenginn leikari,
geti verið höfundur allra
þeirra leikrita, sem honum
eru eignuð, og færa sterk rök
fyrir því, að höfundur þeirra
hafi verið Bacon, sem var
stórlærður maður. Ef menn
vissu jafn lítið um Mozart og
þeir vita um Shakespeare, þá
yrði því vafalaust mótmælt,
að höfundur þessarar óperu
hafi verið tólf ára gamalt
barn. En líf Mozarts er fullt
af staðreyndum, sem ekki er
hægt að rengja.
Fram að 17 ára aldri, eða til
ársins 1773, var Mozart oftast
á ferðalagi milli stórborga
álfunnar sem undrabarn, oft-
ast í fylgd með föður sínum.
Þetta gaf þó ekki mikið í aðra
hönd, því að ágóðinn fór allur
í ferðakostnað. En það var
von föðursins, og reyndar
megintilgangur með þessum
ferðum, að nafn sonarins yrði
svo frægt, að honum yrði boð-
in staða, sem sómdi snilligáfu
hans, þegar hann hefði aldur
til. En sú von brást með öllu.
Þeir feðgar voru í þjónustu
erskibiskupsins í Salzburg.
Hinn nýi erskibiskup, Hier-
onymus ,var strangur maður
og'röggsamur, en hann kunni
ekki að meta snilligáfu
Mozarts og sýndi honum eng-,
an sóma. Það var því grunnt
á því góða milli þeirra. Eitt
sinn er erkibiskup var stadd-
ur í Vínarborg með hirð sína,
þá' neitaði hann Mozart um
leyfi til að halda hljómleika
upp á eigin spýtur þar í borg-
inni. Þá sauð upp úr. Eftir
harða árekstra fór Mozart
fyrir fullt og allt úr þjónustu
hans. Þetta var árið 1781 og
var hann þá 25 ára gamall.
Þau 10 ár, sem Mozart átti
eftir ólifað, dvaldist hann í
Vínarborg. Hann lifði þar við
þröngan kost á kennslu, píanó
spili og á tónsmíðum. Hann
kvæntist og varð þá róðurinn
þyngri. Hann var afkasta-
mikill við tónsmíðar og kom
frá honum hvert meistara-
verkið eftir annað. Keisarinn
gerði hann að vísu að hirð-
tónskáldi, en þessari stöðu
fylgdi ekki önnur skylda en
að semja danslög fyrir grímu-
dansleiki hirðarinnar og laun-
in voru lítil. Áhrifamenn í
tónlistarlífi borgarinnar lögð-
ust á eitt að halda honum
niðri. Þar var Italinn Salieri
fremstur í flokki. Þetta gerðu
þeir af ótta við snillinginn.
Hann mátti ekki varpa skugga
á þá. Óperurnar „Brúðar-
ránið“ og „Figaró“ fengust þó
MALTING BARLEY VARIETIES
While there are some malting barley hybrids
being developed, they are not ready for distri-
bution to the barley growers. Until these are
ready, the best malting varieties are Montcalm
and O.A.C. 21.
För further information write to:
Barley Improvement Institute
206 Grain Exchange Building
WINNIPEG 2. Manitoba
This space contributed by
Dremys
Maniloba Division
Western Canada Breweries
Limiled
MD-377
loks fluttar þar, eftir að keis-
arinn sjálfur hafði tekið i
taumana. óperan „Don Juan“
var fyrst flutt í Prag, en
„Töfraflautan“ var fyrst flutt
í leikhúsi í úthverfi Vínar-
borgar, sem var einkaeign.
Eftir mikið andstreymi lézt
svo Mozart 5. desember 1791,
aðeins 35 ára gamall.
'Mozart var einhver gáfað-
asti tónsnillingur sem fram
hefur komið í heiminum. Tón-
listin beið mikið tjón við
dauða hans, því að sagan
hefur sýnt, að tónskáld semja
þroskuðustu og beztu verk
sín á efri árum, eins og Beet-
hoven og Wagner. Þetta virð-
ist vera reglan.
Mozart samdi tónsmíðar í
svo að segja öllum greinum
listarinnar: óperur ,sinfóníur,
strok-kvartetta og aðra stofu-
tónlist, píanótónsmíðar, fiðlu-
tónsmíðar, sönglög o. fl.
Merkustu óperur hans eru:
„Brúðarránið“, „Brúðkaup
Fígarós", sem flutt var í Þjóð-
leikhúsinu í Reykjavík af
sænskum óperuflokki fyrir
nokkrum árum, „Don Juan“,
sem nefnd er ópera óperanna,
og „Töfraflautan“, en í henni
er hið alkunna lag: „1 dag er
glatt í döprum hjörtum”. Af
sinfóníum hans er hin fræga
sinfóníuþrenning merkust, í
es-dúr, g-moll og c-dúr
(Júpíter), sem samin var í
einni lotu á þrem mánuðum.
Um strokkvartettana vil ég
leyfa mér að taka hér upp
ummæli danska tónsnillings-
ins Carls Nielsen: „Ekkert er
til í tónum jafn fullkomið og
hinir tíu frægu strokkvartett-
ar. Maður hefur það á til-
finningunni, að í tónlist verði
ekki lengra komist.“ Síðan
lýsir tónskáldið handbragð-
inu á tónsmíðum hans yfir-
leitt. Þar sem er strangur
kontrapunktur, þá fari Mozart
með hann með slíkum yfir-
burðum og leikni, að áheyr-
andinn verði þess fyrst var,
hve byggingin er rökföst og
ströng, þegar hann lítur á
nóturnar, sbr. síðasta kaflann
í Júpíters-synfóníunni.
Ég ætla ekki að hafa þessi
orð fleiri, en vil taka það
fram, að óhætt er að taka
mark á orðum Carls Nielsens,
sem er merkasta tónskáld
Dana, og er enn, eftir dauða
sinn, alltaf að stækka. Hann
segir ennfremur: Mozart var
enginn byltingamaður. Það
var fjarri eðli hans og skapi.
En ekkert annað tónskáld
hefur auðgað tónlistina að
jafn miklum verðmætum og
hann síðan að Bach leið.
Það var tekið fram hér að
framan, að snilligáfa Mozarts
sé mest metin og bezt skilin
af tónskáldunum sjálfum. Það
sýnir saga sú, sem hér fer á
eftir. Franska tónskáldið
Gonoud, sem samdi óperuna
„Faust“, kvaðst hafa þótt
mikið til um sjálfan sig sem
tónskáld á yngri árum. Hann
kom þá ekki auga á nema eitt
tónskáld og það hét Gonoud.
Er árin liðu og hann hafði
safnað lífsreynslu og þroska
voru tónskáldin orðin tvö:
Gonoud og Mozart. Á efri
árum var tónskáldið aftur
orðið eitt, sem hann sá, en það
hét Mozart.
Hinn mæti maður Gonoud
var nú reyndar víðsýnn og
hjálpsamur ungum tónskáld-
um og hafði þann hæfileika
að kunna að meta það, sem
gildi hafði, hvar sem það birt-
ist. En sagap. hefur þó sann-
leika að geyma. Hún sýnir,
að hin hærri list Mozarts
verður ekki að fullu metin af
öðrum en þeim, sem hafa
miklar gáfur og mikinn tón-
listarþroska. —Mbl.
í páskadagsskrúð-
göngu riddaranna
Aldrei lyddu geymdi’ eg geð,
gamlar skiddur sanna;
n úeg brydda brandinn með
belti riddaranna. —
Mörg við hrifin hugar-rót
hjartað bifast lúna,
strikar yfir efa-hót,
undirskrifar trúna!
PÁLMI
Læknirinn: — Þér skulið
ekki missa kjarkinn, frú mín
góð. — Ef til vill eigið þér
eftir að giftast í annað sinn.
Ekkjan: — Er þetta bónorð.
læknir?
Læknirinn: — Ég skal segja
yður, að læknar skrifa mikið
af lyfseðlum, en sjaldnast
taka þeir meðölin sjálfir.
Hjá
TIP TOP
TAILORS
Faið þér . .
Tlp Top's verksflðjan
Toronto, Ont.
TÍZKUNA
GERÐINA
LITINN
er þér æskið
HandsniCið og tekið eftir
m&ll.
‘‘Club” föt $4995
“Tip Top” föt $5995
“Fleet StreeC’ föt $7250
VerzliS I fullu trausti. —
Ánægja ábyrgst, eSa
peningum skiliS.
Lánstranst yðar
ákjósanlegt
Tip Top bflSir eru
alls staSar.
X TF55-1