Lögberg - 24.10.1957, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 24. OKTÓBER 1957
Lögberg
Oefiö flt hvern fimtudag af
ITHE COLUMBIA PRESS LIMITED
303 KENNEDY STREET, WXNNIPEG 2, MANITOBA
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Manitoba
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Skrifstofustjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
"Lögberg” is published by Columbia Press Limited,
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Manltoba, Canada
Prínted by Columbia Printers
Authorised as Second Class Mail, Post Office Department. Ottawa
____________________WHItftmll 3-9931__________________
GUÐMUNDUR FRÍMANN:
Söngvar frá sumarengjum
110 bls. — Úlgáfan DÖGUN, Akureyri, 1957
Höfundur þessara ljóða, Guðmundur Frímann, sem er
Húnvetningur að ætt, hefir skapað sér virðulegan sess á
skáldaþingi íslenzku þjóðarinnar, og ber til þess margt, svo
sem frjóleiki í hugsun og hnitmiðuð rímfegurð; á ljóðum
Guðmundar sézt hvorki blettur eða hrukka, enda er það auð-
sætt, að hann skoðar þau musteri, er hann gengur um sem
heilaga jörð.
Fyrsta ljóðabók Guðmundar skálds, Náttsólir, æskuljóð,
kom út 1922, Úlfablóð 1933, Störin syngur 1937, Svört verða
sólskin 1951, Undir bergmálsfjöllum, ljóðaþýðingar 1957, og
nú bætist þessi nýútkomna bók í hópinn og prýðir hann að
verulegum mun. Ritstjóri Lögbergs er höfundínum innilega
þakklátur fyrir að senda honum þessa vönduðu bók, tölusetta
og með eiginhandar áritun, sem prýðir hvaða bókskáp sem er.
Um ljóðabókina „Svört verða sólskin,“ kemst Bragi skáld
Sigurjónsson þannig að orði:
„Ef ég ætti að einkenna sterkustu hliðar G. F. sem skálds
með þremur lýsingarorðum yrðu þau þessi: Orðvísi, háttvísi
og myndvísi. Hann er orðvís í bezta máta og fagurorður.
Hann er mjög smekkvís, mér liggur við að segja seiðrænn í
háttavali og lýsingar hans eru mjög myndríkar og ljóslifandi11
Helgi Sæmundsson ritstjóri, sem er óvenju fimur rit-
skýrandi, lætur sér á svofeldan hátt orð um munn fara varð-
andi Guðmund Frímann sem ljóðskáld:
-----„Og um það verður naumast deilt, að höfund kvæð-
anna í Svört verða sólskin ber að telja meðal beztu núlifandi
ljóðskálda okkar. Honum hefir tekist að breyta órum og
hugboðum í áhrifamikinn og göldróttan skáldskap . . . Kvæðin
reynast því snjallari sem maður les þau oftar og betur.“
Ofangreind ummæli eru hér birt til að veita lesendum
Lögbergs kost á að kynnast því, hvers álits Guðmundur skáld
nýtur á Fróni án hliðsjónar af þessu nýjasta ljóðperlusafni
hans.
Guðmundur skáld er tengdur órofaböndum við dýrð
fæðingarsveitar sinnar, og í raun og veru við dýrð hins
íslenzka sveitalífs í heild; þess vegna verður störin honum
áhrifamikið yrkisefni, eins og reyndar annar gróður jarðar;
ást hans til sveitarinnar má ljóslega ráða af hinu snildarlega
kvæði hans „Úr hafvillu áranna,“ en hér fer á eftir fyrsta
erindið og hið síðasta:
„Úr hafvillu áranna flý ég enn á þinn fund,
þú fagnar mér, sveit mín, sem gömlum elskhuga þínum,
sem þrátt fyrir heitrofin sáru unni þér alla stund
og aldrei gat fjarlægt þig draumum og ljóðum sínum.
Hér þekki ég aftur hvert laufblað, hvert stararstrá,
er stígur sinn vordans um mýrina sólskins bjarta..
— Hér gæti ég kveðið mig sáttan við sorg mína og þrá
og sungið mig inn í dauðann með vor í hjarta.“
Fagurt og athyglisvert er kvæðið Engið græna, er ber
fölskvalaust vitni íslenzkri sonarrækt til móðurmoldarinnar:
„Vindar af suðri flosmjúka feldinn þinn strjúka
fagnandi höndum, sumarengið mitt græna.
Gengur í bylgjum grasið þitt undurmjúka —
glitofinn flaumur, hvert sem auga mitt sér.
Sólheita angan smáravallarins væna
vindurinn langvegu ber.----
Þegar mér hverfur heimsins dásemd um síðir,
helzt mundi ég kjósa sumarengið mitt græna,
eilífa hvíld undir smáravellinum væna,
verðandi eitt með þér, eftir stundar töf.
Laufvindar heitir, hugulsamir og blíðir,
haustblöðum mundu feykja um mína gröf.“
Meðan þannig er hugsað og ort, er ástæðulaust að óttast
um framtíð íslenzkrar sveitamenningar. —
Kirkjur á íslandi
Framhald af bls. 1
þrjár torfkirkjur eftir: að
Hofi í öræfum, Víðimýri og
Saurbæ í Eyjafirði. Enda þótti
tími torfkirknanna og torf-
bæjanna sé nú liðinn og komi
aldrei aftur, • þá verður því
ekki neitað, að þessi hús áttu
sína fegurð og fóru vel í ís-
lenzku landslagi.
Þegar kemur fram yfir alda
mótin 1800 taka timburkirkj-
urnar fyrir alvöru að útrýma
toríkirkjunum, og heldur
þeirri þróun áfram fram á
fyrsta tug tuttugustu aldar-
innar. Eru enn rúmlega 200
timburkirkjur í landinu, flest-
ar gamlar og margar harla
hrörlegar. Þó eru til laglegar
timburkirkjur og sumar dá-
lítið sérkennilegar að stíl- Má
þar nefna Húsavíkurkirkju,
sem er fögur kirkja, teiknuð af
Rögnvaldi Ólafssyni húsa-
meistara. Eru og til nokkrar
smærri kirkjur byggðar í
þeim sama stíl.
Elzta steinkirkja hér á landi
og um leið elzta kirkjan er
dómkirkjan á Hólum, er Gísli
biskup Magnússon lét gera úr
höggnu grjóti úr fjallinu fyrir
ofan bæinn. Var hún vígð 20.
nóv. 1763. Aðrar elztu kirkjur
landsins eru: Dómkirkjan í
Reykjavík, Viðeyjarkirkja og
Bessastaðakirkja. — Nokkrar
fleiri kirkjur voru og byggðar
úr tilhöggnum steini á síðari
hluta 19. aldar, svo sem á
Þingeyrum, og einnig hér suð-
vestan lands. Eftir 1910 hefst
svo bygging kirkna úr stein-
steypu og hafa flestallar kirkj-
ur reistar eftir þann tíma
verið gerðar úr því efni. Eru
þær kirkjur nú rúmlega 70
talsins, ef með eru taldar þær,
sem n úeru í byggingu og
ekki enn vígðar.
Ýmsar af þessum kirkjum
eru hin glæsilegustu hús. Má
þar nefna: Akureyrarkirkju,
Laugarneskirkju, Siglufjarðar
kirkju, Selfosskirkju o. fl. Af
stórum kirkjum, sem nú er
verið að reisa, má nefna Skál-
holtskirkju, Hallgrímskirkju í
Reykjavík, Hallgrímskirkju í
Saurbæ á Hvalfjarðarströnd,
Neskirkju í Reykjavík, Sval-
barðskirkju á Svalbarðsströnd
o. fl., sem skemmra eru á veg
komnar.
Það er vissulega mikið fagn-
aðarefni, að við skulum nú
loks eftir 9 aldir vera byrjaðir
á því að reisa fagrar og vand-
aðar kirkjur úr varanlegu
efni, og verður væntanlega
svo fram haldið um sinn. En
jafnframt því sem nýjar
kirkjur rísa, kirkjur, sem
standa eiga og staðið geta um
aldir, er harla nauðsynlegt, að
vel sé til slíkra bygginga vand
að utan og innan, og ekki sízt
að því er gerð og stíl snertir.
Þar má ekki um of apa út-
lenda tízku, heldur þarf að
skapa þar þjóðlegan og fagran
stíl, sem hæfir íslenzku lands-
lagi og staðháttum. Ég held,
að við séum færir um að gera
að fornu og nýju
þetta, ef hinir beztu listamenn
og byggingafræðingar leggja
sig fram til þess-
Fyrir allmörgum árum skrif
aði ég í Kirkjublaðið grein
um þetta mál. Var það tillaga
mín, að efnt yrði til yerðlauna
keppni um gerð íslenzkra
kirkna, einkum hinna minni
sveitakirkna, sem verður að
endurbyggja á næstu áratug-
um og mikið er undir komið,
að verði smekklegar og fari
vel í sveita-umhverfinu. Ekki
er ætlast til, að þessar teikn-
ingar verði fullkomnar bygg-
ingarteikningar, heldur aðeins
útlitsteilcningar af kirkjunni
bæði utan og innan. Jafnframt
skyldi og bjóða til samkeppni
um teikningar af kirkjunum,
svo sem altarisstjökum, ljósa-
krónum, grátum og altari,
prédikunarstólum, kirkjuhurð
um og kirkjubekkjum. Skyldi
þetta einkum miðað við sveita-
kirkjur, vera í senn smekk-
legt, listrænt, en þó ekki svo
íburðarmikið, að ofvaxið verði
fámennum söfnuðum að afla
sér þess. Þessari hugmynd er
nú á ný beint til kirkjustjórn-
arinnar, enda þetta mál sízt
miður aðkallandi nú en það
var, er ég fyrst bar það fram.
Enda þótt það orki ekki tví-
mælið, að rétt sé og sjálfsagt
að reisa allar hinar stærri
kirkjur úr steinsteypu, þá er
hitt fullkomnum vafa undir-
orpið,. hvort skynsamlegt sé
að byggja smákirkjurnar úr
því efni. Litlar steinkirkjur,
sem ekki taka nema 40—100
manns í sæti, hefir ekki enn
tekizt að byggja hér á landi,
svo að telja megi fögur hús og
aðlaðandi. Auk þess hefir
bygging margra þeirra mis-
tekizt að því leyti, að þar vill
bera allmikið á sagga. Þarf og
sérstaklega vandaðan frágang
á steinhúsi, svo að það þoli til
lengdar að vera með öllu ó-
upphitað, án þess að skemm-
ast og án þess að það beri á
bleytu á veggjum, þegar þær
eru hitaðar í fyrsta sinn, eftir
að þar inni hefur áður verið
frost og kuldi máske vikum
saman. En sveitakirkjur eru
margar ekki notaðar á vetrum
nema einn dag í mánuði og oft
enn sjaldnar.
Eins og ég gat um í upphafi,
voru öll guðshús í landinu
upphaflega bænda eign. Og
bændurnir héldu sjálfir presta
til þess að annast þar tíða-
söng.. Gjald fyrir þessa þjón-
ustu var 4 merkur á ári fyrir
alkirkju, 2 merkur fyrir hálf-
kirkju, fjórðungskirkju ein
mörk en fyrir bænhús 6 aurar
eða 4. Til þess að tryggja
prestunum þessar tekjur,
þurfti guðshúsið sjálft að eiga
fasteign eða gangandi fé„ er
gæfi af sér að minnsta kosti
það, sem messukaupi svaraði.
Auk þess fjár, er kirkjueig-
andi lagði kirkju sinni til, eign
uðust margar kirkjur snemma
mikið fé í sálugjöfum og þess
háttar, bæði jarðeignir, kvik-
fé, gripi góða og hlunnindi og
ítök margs konar. Þar við
bættist svo kirkjutíundin, svo
að tekjur kirkjubænda voru
mjög miklar á hinum stærri
stöðum.
Á dögum Árna biskups Þor-
lákssonar 1269—98 hófust harð
vítugar deilur (Staðamál) um
yfirráð kirkjueignanna, sem
lauk með því, að biskupar
skyldu hafa yfirráð þeirra
staða, er kirkjur áttu hálfa eða
meira. Komust við það allir
hinir auðugri staðir undir for-
ræði biskups. Við þetta greind
ust kirkjurnar í svonefndar
lénskirkjur og bændakirkjur-
Lénskirkjurnar voru í umsjá
prestanna, en bændakirkjurn-
ar í umsjá bændanna, sem þær
áttu. Flestar lénskirkjur og
meginhluti bændakirknanna
hafa á síðari árum komizt í
eign og umsjá safnaðanna
sjálfra, svo að nú er yfirgnæf-
andi meiri hluti allra kirkna
Framhald á bls. 8
ADDITIONS
to Betel Building Fund
The T. EATON CO.
Employees Benevolent
Fund $1,500.00
---0---
Sigrún J. Johnson
100 — 3rd Ave..
Gimli, Man. $25.00
---0---
Mr. & Mrs. E. I. Swanbergson
Box 608
Atikokan, Ont. $25.00
"Betel"$205,000.00
Building
Campaign Fund
---—180
Make your donatlons to the
"Betel" Campalgn Fund,
123 Princess Street,
Wlnnlpeg 2.