Lýður - 05.11.1888, Síða 1

25 arkir al blaðinu kosta 2 kr., crlendis
2,50kr.Borgist fyrirframtil útsölumanna.
Auglýsingar teknar fyrir 2 aura hvert
orð, 15 stafir Irekast, affeitu letri3au.,
eustóruletri 5 au.; borgist fyrirfram.
L Ý Ð U R
Bitgjörðir, frjettir og auglýsingar
sendist ritstjóranum.
Aðalútsölumenn: Árui Pétursson
og Björn Jónsson á Oddeyri.
4. blað.
Akureyri 5. nóvember 1888.
1. ár.
Yfírlýsing.
J>areð ég úr öllum áttum heyri því dróltað að mér, að
ég s'e höfundur kvæðisins um ísland, sem ritstjórn blaðsins
„Lögbergis11 hefir nafnlaust prenlað, og sem vakið hefir ekki
lítið hneyksli hér á landi, finn ég skyldu mína, að yfirlýsa
því, aðkvæðiþettaer ortaf mér. En jafnframt í
annan stað volta ég, að ég hcf enga heimild gefið til þess
að kvæði þelta yr.ði p r e n t a ð, sízt á þann hált, sem
gjört hefir verið.
Kvæðið er þannig tilkomið, að á siðastl. vori samdi ég
nokkur atriði úr leik. er ég kallaði: „Idealista og Rea-
lista“, og fór þar fram sókn og vörn ura hin helztu lifs-
spursmál, er nú eru á dagskrá, svo sem: trú og vantrú, frjáls-
lyndi og ófrjálslyndi, ísland og Ameríka. Leikurinn er að
vísu ekki hálfsaminn enn, en senur af honnm eru til, og
fáeinir kveðlingar. Einn þeirra kveðlinga var nú eiumittþetta
Lögbergskvæði, og annað liitt kvæðið með sama brag, sem
prentað er í 1. tbl. „Lýðs“. f>óll ég sé nú höf. beggja
kvæðanna, læt ég (í leiknum) gagnstæðar persónur yrkja þau
og kveða.
Að svo mæltu skal ég hvorki afsaka sjálfan mig né
kvæðið, en skora vil ég á livern einasta mann, sem eitthvað
þykisl þekkja kveðskap minn, anda og innræti, að bera þvl
vilni, hvort mér muni vera eiginlegt að yrkja nlð um land
vort eða pjóð, þegar egyrki ísjálfs min nafni. En eigi eg
óvildar- eða öfundarinenn nokkra, læt eg þá ráða dóraum
sínum, en eg mun ráða kveðskap mínum.
Mattli. Jochumsson.
Gestur Pálsson: |>rjár sögur. Rvk. 188 8.
|>essar nýju smásögur höf. eru að mörgu leyti hinar
bezt sömdu, sem ritaðar hafa verið á voru máli — máske pær
fyrstu, sem lítið eða ekkert vanvaningsbragð er af. Fyrsta
sagan „Grímur kaupmaður11, er rýrust, enda mun hún vera
sniðin eptir persónulegri fyrirmynd. Slíkt er ætíð kallað
ísjárvert; persónan, sem menn vilja lýsa, ruglar
opt meira fyrir peim, sem semur, en hún hjálpar eða
lánar. Grímur er óskiljanlegur nyrfill, og úr pví að
hann var ekki gjörður verri í heild sinni eða rót,
koma ærutaugir hans of lítið fram; hann verður of leiðin-
legur, fyrirlitlegur, hraklegur. Hans innri maður skilst
ekki nándarnærri nógu vel, og hans samvizkubit er ekki
grundvallað vel eða rökstutt — úr pví hann er blind-rugl-
aður í öllu trúarlegn. Aptur eru mótsettningarnar, Markús
og María, góðar persónur, og pað eru pær, sem bera upp
söguna og geía henni gildi — pað sem pær ná. Til-
hugalifið er aptur prýðilega vel samin skáldsaga, og allar
persónurnar skemmtilegar og sjálfum sér samkvæmar. Sam-
setning sögunnar er föst og vel hugsuð, framsetning, orða-
náttúru- og sálarlýsingar, — allt petta í bezta lagi.
„Gamii J>orvarður“ er pó einna beztur, og lionum er að-
dáanlega komið fyrir i sögunni —„pessu gamla guðsbarni11,
sem priSyar stelur að gamni sinu, meðan hinn amlóðinn
stelur kæfubelgnum sér til lífs, og fellur á fyrsta bragði.
V o r d r a u m u r i n n er pó, ef til vill, saminu með
nicstri íprótt og gáfu. í peirri sögu hefir höfundurinn,
nálega fyrstur manna hjá oss, sýnt pá list, að opna brjóst
manna, eða að mála með orðum hið innra lif, skap og á-
striður manna, svo pað er meira en frásagh, svo áð lif og
Lst sé í- Reyndar eru viðskipti Önnu og hins unga prests-
efnis ekki sem eðlilegust, sízt eptir voru pjóðerni ogskaps
eðli, en allt kemur mæta vel heim í sjálfu sér, og lif og
lipurð, fjör og fegurð, er í allri frásögninni.
|>að eina, sem er verulega athugavert við pessar sögur
allar, en sérstaklega hina síðustu, er lífsskoðun sú, sem
ieynir sér ekki. Höf hefir ótrú á öllu trúarlegu, einkum
pó sjálfsagt vana-trúnni, vana-kirkju- og kristindóms lífi,
enda mun ýmsum eldri mönnum þykja sem í sögum pess-
um ómi holdsins evangelium, rétt eins og hjá öðrum real-
istum vorra tíma En dæmum höfund penna varlega.
Sannleikurinn hefir margar hliðar. Hér er helzta spurn-
ingin pessi: hefir höfundurinn sýnt s í n a hlið sannleikans
rétt, og svo röksamlega og fallega eins og listafræðin
heimtar ? J>að er ætlun vor, og að svo miklu leyti er hann
án saka. Hugsun hans mun hafa verið sú, að sýna með
lifandi litum, að í athöfnum manna, jafnvel góðra og gam-
alla guðsbarna, eru pað hagsmunirnir, sem látnir eruráða,
þó svo sé látið, scm menn uppfylli allt réttlæti. |>annig
kemur iiinn gamli kennimaður fram (í Yordraumnum) Hann
er mesti heiðursmaður að allra rómi, enda sjálfsagt i
sjálfs sín augum líka, en breytni hans er pó á engum öðrum
grundvelli byggð en hagsýninnar. Hvort höf. ætlar að allir
kristnir menn fiiri einungis eptir hans siðareglu, ellegar
að pessi prestur eigi einungís að sýna spilltan aldarhátt
pað viljum vér ekki dæma um, en vel, og enda ofvel hefir
honum tekist að gjöra hina fögru sýslumannsekkju útgengi-
leg í augum almennings, prátt fyrir pað að hún ekki ein-
ungis afdráttarlaust fylgir hagnaðarreglunni (eins og prest-
urinn), heldur og hinum nýju lögum „hins frjálsa panka“ og
óbundnu ásta. En hvað um pað, sagan er snildarvel samin,
og móralinn má að miklu Ieyti forsvara. J>ar sem lögum
trúar og siðgæðis er ekki hlýtt nema að yfirvarpi, og par sem
einn segist hlýða Krists lögmáli, en bej'gir pó með „heim-
inum“ hné fyrir Baal, par er hart að vera dómfelldur og
drómabundinn eingöngu eða mest fyrir pá sök, að maður
kýs heldur holdlega hreinskilni, enga trú og ekkert tiðsk-
unnar siðgæði, en að hræsna hvorttveggja og fá að launum
grið og góða daga. En pað veika hiá mörgum hinna yngri
höfunda er pó pessi hlutdrægni eða hleypidómar gagnvart
mörgu löghelguðu, sem i sjálfu sér og að upprunanum til
er gott og gilt. J>að oru til prinsíp, sem allar listareglur
eiga að lúta; eða réttara að segja, sampýðast við, og eng-
inn sannur listamaður má nokkru sinni gleyma pví, að hið
hæsta, sem skynsemi mannsins pekkir, eru allsherjar frum-
sanndi trúar, skyldu og siðgæðis; — án peirra er engin
algild list til né skáldskapur, og allt hátignarlegt og stórt:
allt t r a g i s t, allt aðdáunarvert, hrífandi og upplyptandi,
hverfur með liinu trúar- og siðgæðislega stóra úr lífinu eða
sögunni, og ekkert verður eptir nema náttúran, óviðráðan-
leg og tilgangslaus, og — vér sjálfir = hégómi, dupt og
uska.
Að endingu viljum vér skjóta pví að hinum gáfaða
höfuntli, sem ritar svo smellið og lipurt mál, að viðhafa í
næstu sögum sínum ofurlitið sjaldnar en hanu hqfir hingað-
til gjört, atviksorðin (eða nöfnin) „ofboð“ og „skelfing“, pví
pau eru o f b o ð óviðfeldin og s k e 1 f i n g afkáraleg.
(Aðsent grein).
J>essi árin er mikið talað um réttindaleysi og ófrelsi pað
er hin íslenzka þjóð i heild sinni eigi við að búa, en það er minna
minnst á, þó því frelsi, sem vér höfum, sé í sumum greinuiu
ekki sem jaf'nast skipt niður milii liinna einstöku þjóðíélaga;
og mjög lítið er gjört til að bæta úr því, margir að einstakl-