Lýður - 22.01.1889, Blaðsíða 2

nærri eða þótt menn lepgi peninga inn. |>etta mundi lagast
nieð verzluninni sjállri, en með þvi ólagi, sem nú er, lagast það
ekki. í raun og veru er erfitt fyrir almenning að skilja rétt
þetta verzlunarmál, enda sjá menn síður allra hag cn sinn
eiginn. Samt er hverjum manni innan handar að skilja, að
livorki kemst þjóðin af án fastra verzlana né peninga. En
skilji menn það, ættu menn þar næst að geta skilið, að pen-
ingaskorturinn er af engu öðru beinni afleiðing en hrörnun
föstu verzlunarinnar. Eru þá smá-sölumennirnir (borgararnir),
sem tóma peninga taka, skaðlegir? Já, að því leyti, semþeir
svipta landið þess litlu peninguin, en gefa þvi enga aptur
nema í tollgjöld sín (og ef þeir keyptu fé og hross); einnig,
og einkum, að því leyti, sem þeir eru eitur í verzlun liinna
föstu kaupmanna. Menn meiga ekki svara: „fari þessir föstu
kaupmenn! við þurfum þeirra ekki, þeirra verzlun er of dýr
íyrir landið og verður ávallt, eins og hún hiugað til hefir
verið, kúgun fyrir þjóðina. Látum oss panta, panta, panta“
Ojá, látum oss panta; í harðæri og þegar líkt stendur á og
nú hefir staðið um hrið, getur þessi pöntun og pöntunarfélög
vel hjálpað — um stundarsakir, og þar hjá orðið eitt af með-
ulunum til að losa almenning og kaupmenu sjálfa við skulda-
súpumar og annað ólag, svo sem eyðslu, prjál og skeytingar-
leysi um fjárhag sinn og viðskipti við náungann. Yér játum
að hin seinustu pöutunarfélög hafi það sem af er heppnast
furðu vel og liafi stórum afstýrt vandræðum í svipinn, og sýnt
töluverða menning hjá bændum og samheldni. En — hve
langt eiga þessi félög að ná, og hve lengi myndu þau geta
staðizt? J>etta þarf vel að athuga í tíma; þegar nýjar gull-
uámur eru boðaðar, hafa menn allt of opt hinn tilvonandi á-
góða fyrir texta, en útlista allt of sjaldan hið tilvonandi tap,
sem lika getur orðið ofaná og — optar en hitt verður ofan
á. pað er nóg efni i margar ritgjörðir að meta eða geta sér
til um ábata og skaða pöntunarfélaganna, að sýna mögulegleik
þeirra og skiJyrði, en hér skal einungis vekja athygli manna
á því, að hvorki mun verzlun landsins í heild
sinni og ekki htddur peninga-umsetning batna
nema laudsins fasta verzlunarstétt eflist og rétt-
ist við. Án fastra kaupmanna getur engin þjáð þrifist,
engin atvinna fengið nokkurt bolmagn, engir höfuðstólar
skapast né birgðir, og hvorki bankar staðist né peningamark-
aður myndast. jpetta er nú svo einföld setning að allir
hljóta að skilja, en þar af leiðir, að almenningur verður að
verzla við fasta kaupmenn og skilja að svo hlýtur að vera.
Nú er livorttveggja, að pöntunarfélög geta eptir eðli sínu varla
orðið almenn eða staðið nema um stundarsakir, enda meiga
þau ekki standa lengur en meðan harðærið varir. Kaup-
keppnin mun fella þau, og á það að gjöra (þegar í ári batn-
ar). Til þess að greiða úr peningaeklunni, til þess að láns-
traust og birgðir vaxi, til þess að bændur og aðrir dugandi
menn þurfi ekki að veðsetja bankanum með afarkostum aðra
hverja þúfu í landinu, og til þess að verzlunin geti orðið eiiis
innlend eins og kostur er á, þarf hin fasta innlenda verzlun-
arstétt að komazt í lag. En þar til þarf hún inargs við.
Iíugsunarbáttur manna þarf að leiðréttast; menn verða að
læra að sjá hag allra eins og sinn eigin, og bæði stjórn og
þjóð þarf að fara að hlynna að þessum atvinnuvegi betur en
gjört hefir verið. Að heimta að kaupmenn séu búsettir hér,
ef þeir reki hér verzlun, er ekki að hlyntia að verzluninni,
héldur gæti það bann ste)rpt góðri verzlun á höfuðið. Að
eigandinn sé hvar hann vill, er sjálfsagt, og hvað hann gjörir
við gróða sinn, er ekki heldur hægt að banna ; það er veral-
un hans, að hún sé hagfeld og arðsöm fyrir alla — það er
]iað, sem þarf að styðja, ef auðið er, með hagfeldum lögum.
Itéttur kaupmaður mun og venjulega nota gróða sinn, ekk|i
til að ka9ta honum út úr landinu, heldur einmitt til að efla
tneð og auka sörnu verlun. Menn skulu ekki ætla að vér
tölutn eingöngu máli kaupmanna, þó vér bendum á þá alls-
herjar-nauðsyn að halda og liiynna að fastri kaupmannastétt,
né að vér viljum veikja traust manna á pöntunum. Vér
viljum reyna að benda á það sanna hlutdrægnislaust. En vér
neitum ekki, að oss gremst opt þegar kaupmönnunum einum
er kennt um nálega allar syndir: kúgun og pretti, skuldir
bænda, kramið, skeytingarleysi manna að vanda vörur sínar,
matarbirgðaskort, peningaleysi, o. s. frv. Sökin eða sakirnar,
ef þær eru ekki gersakir, eru líka hjá bændum. |>að er t.
a. m. satt, að kaupmenn hafa gjört marga menn að sveitar-
limum með því að lána þeim vörur og kannske kram og glys,
sem þeir gátu ekki eða prettuðust um að borga, en kaup-
menn liafa lika gjört marga fátæka menn efnaða með lánum.
J>að eru til ríkisbændur um allt land, sem einmitt kaupmenn
hafa sett undir fæturnar. Og hve mörgum skiptavinum lán-
uðu ekki kaupmenn fyrrum peninga meðan þeir stóðu sig
og peningar fengust hjá þeim? Á þetta er nú sjald-
an litið, enda liefir nú um hrið tíðskan verið sú, að gjöra
sem minnst úr öllu eldra fyrirkomulagi og stéttum ú landí
þessu, en lofa því fremur hið nýja, þó óþekkt væri, og hringla
með það. Flest gainalt þarf og leiðréttingar og umbóta við,
en þá liggja öfgarnar nærri, En svo vér enduin á pöntun-
arfélögunum, viljum vér minna menn á, að þegar þau taka
að fyrnast og menn þykjast vera búnir að græða nóg á þeim,
þá eru til önnur kaupfélög og það þau, sem margir skynsam-
ir bændur nú þegar munu álíta hentust fyrir land vort, og
það eru samtök bænda og úttekt eins fyrir inarga,
eða félagsverzlanir við fastakaupmenn. Að vísu kann sá beini
liagur þá að verða nokkru minni stundum, en þá er ábirgð,
kostnaðurog umstang bænda nálega ekkert. í
annan stað getur föst verzlun staðizt fyrir því og sjálfsagt
lagt nokkuð út af peningum, er magnið ykist og viðskiptin
gengi greitt og með minna kostnaði en ella. |>að eru til
bændur, sem vörumagn hafa og slanda sig vel, sem kjósa
heldur að verzla á vissum tíma við vissan kauptnann lieldur
en að panta. Hvað mun þeim ganga til? Ef þeir sjá sör hag
í því, láta þeir þar hyggindi sín ráða fyrir hagsmunalönguu-
inni, sem, ásatnt þörf og tíðsku, ræður inestu bjá flestuin.
Um Möðruyallaskóla
Eptir
Halldór Briem.
Um Möðruvallaskóla er margt skrafað nú á dögum.
Mönnum þykir liann næsta litið sóttur, sem ekki er heldur
ástæðulaust, og vilja því íá einhverja breytingu á þessu. Sum-
ir vilja láta breyta skólanum, gjöra hann kostnaðarminni fyr-
ir landið, með því að fækku kennurunuin. Sumir vilja láta
flytja hann í bæ, til Akureyrar eða Reykjavíkur, og sumir
sleppa ölluin tökum og vilja láta leggja hana niður, eins og
niðurstaðan varð á jpingvallafundinum í sumar.
|>ví verður ekki neitað, að skólinn hefir verið langt um
ver sóttur en ætlandi væri um gagnfræðaskóla, sem árlega er
kostað svo miklu til, enda heyrist nptur og aptur spurt:
hverju er þetta að kenna? ástæðurnar kunna að vera fleiri en
ein, en hverjar þær muni vera, ætla eg sem mínnst að fara
út í. Aðalástæðan hefir verið hið bága árferði, setn nú í nokk-
ur ár liefir gengið yfir landið. Ilvaða von er til þess. þegar
heilar sveitir hafa orðið fynr stórkostlegum skepnufelli optar
en einu sinni, þar sem ís liefir lukt uin niikinn liluta lands-
ins uin mestallan bjargræðistímann, og valdið ótíð og liept
siglingar, og þar sem verð á innlendri vöru hefir verið undir
það heliningi minna en hin árin áður, og laudsinenn þar af
leiðandi átt fullt í fangi ineð að geta að eins dregið fram líf-
ið — hvaða von er þi til þess, að skóli sé sóttur að mun,
þar sem að vísu er veitt almenn menutun, en engin sérstök
staða eða peningaleg atvinna er í aðra hönd? Hér við bætist
einnig það, að þangað til í fyrra vetur urðu piltar að kaupa
fæði af bóndanum á Möðruvöllum fyrir 1 kr. á dag, og þó.tti
það nokkuð dýrt, þegar vöruverð var svo lágt, en nú hetir
verið gjörð sú breyting á þessu, að piltar mega fæða sig sjálf-
ir, þannig að |>eir leggja sér sjálfir til vistiruar, en bóndinn