Lýður - 31.01.1889, Blaðsíða 1

25 arkir aí blaftinu kosta 2 kr., erlendis
2)50kr.Borgist fyrirfram til útsölumanna.
auglýsingar teknar fyrir 2 aura hvert
orð 15 stafir frekast, af feitu letriöau.,
on stóruletri 5 au.; borgist fyrirfram.
Ý Ð U R
ítitgjörðir, frjettir og auglýsingar
sendist ritstjóranum.
'Aöalútsölumenn: Halldór Pétursson
Akureyri og Ðjörn Jónssón á Oddeýri
10. blað. Akureyr'i 31. janúar 1889. 1. Ar.
„íslaml að blasa upp“
J>að er fyrst nýlega að oss hefir borizt i hendur fyrir-
lestnr þe si; bækur, rit og blöð berast ástundum misfljótt
bingað norður yíir, og enn munu fæstir bér bafa séð hann,
og hér í sveitum er þó óneitanlega alþýða sein vill lesa bæk-
ur. p]n fyrir löngu síðan böfðu liingað norður borizt sunnan-
blöðin, sein dæmt bafa um ritling j enna eða andæpt honum,
þvi öll blððin hafa að mestu orðið á iiálega gagnstæðri skoð-
un þeirri, sem séra Jón fyl'gir. Yér höfum nú ekki fyrir
liendi nema blöð þau af Isafold, sem grein þorv, Thoroddsens
um þetta efni finnst i. Vér látum það nægja, í því vér gjör-
um vora skyldu að minnast á þetta mál. f>. Th. er sjálfsagt
sá böfuudur, sem öll alþýða ber b'ezt traust til að svara í
hennar nafni. Vísindanna og sannleikans, þessum alvörumikla
og stranga fyrirlestri, og víst er um það. að J>. Tb. hefir rit
að eins þá grein, sem bér ræðir um, eins og flest annað, fróð-
lega, Ijóst og fagurlega. Allt fyrir það finnst oss svo mikið
um fyrirlestur þeniian, að oss virðist sem engin binna á-
minnsta greina gegn boilum sýni þá röksemd og alvörn, sein
sambjóði efninu og orðum séra J. B. J>að er þá fyrst, að
fyrirlesturinn er frá böf. sjónarmiði vel og skarplega saininn,
og bvað sem líður sannleik röksemda hans, er hann einstak-
lega vekjandi og áhrifamikill. ]p. Tb. mínnist varla á niður-
lag ræðu Jóns og hinir (að oss ininuir) litið líka; má vera
að þeim herruin þyki ræðan minna óþarflega mikið á liegn-
ingarræðu eða prédikun og pyki vér eiga nógu marga klerlt-
ana, en slíkum eigi ekki í blöðutn að svara. En sleppum nú
niðurlagi síra Jóns að sinni. J>. Tb. kemst að þeiiri niður
stöðn, að „landinu bafi ekki í neinu verulegu farið aptur;
]iitð er ennþá alveg eins byggilegt eins ug á ianitnámslið".
Að öðru leyti finnum vér engar nýjar skoðanir að nokkru
marki í svari jþ. Tb., enda efumst vér ekki um, að þeir. sem
fella sig við aðalskoðun bans á landinu, láti sér nægja að
ritgjörðin gleymir engum þeim ummælum um landið né
bendingum mn viðr6isn þess, sem sýnir að bann, sjálfur jarð-
fræðingurinn, er á bandi þeirra, sem sverja sig í ætt við
þórólf gamla smjör.
Vfst er um það, að nú er svo tímum komið að landar
vorir þola bæði lengri og meiri barðindi nú en, ef til vill,
nokkru sinni áður, og mætti nægilega sýnn það og sanna með
síðustu dæmum; og líka er það vfst, sem oss ininnir að Sæm.
Evólfsson tæki bezt fram, að jafnan befir verið kvartað um
barðindi og erviðleika þessa lands, dregið úr þeim kvörtun-
um, er árferði tók að batna, en jafuan á þeim bert þegar tíð-
in tók að versna. Líka er það víst að menn lofa optastliðna
tíð. Ekki dettur oss beldur í bug að neita því, að sumar sveit-
ir landsins. einkum á láglendispörtum þess, séu ekki fullgóðar
litlu eða engu lakari nú en þær voru t öndverðu. Og loks
teljum vér sjálfsagt. að ótölulegar umbætur til viðréttingar og
skorður við apturföruin vuigi gjöra hérálandi. En þessu neit-
ar séra J. B. ekki. það er setning J>. Th. að landið sé alveg eins
gott og í landnámstíð, sem bann neitar. Og þessari setning
munu ótal margir fleiri en hann neita. Enda ler því mjög
svo fjærri, að herra |>. Th. hafi sannað oss þau orð sín. Oss
finnst bið gagnstæða liggja í augum opið, bvort beldur sem
vér lítum á landið og auðuir þess, eða lesuin sögu þess. Oss
*;r ekki vel ljóst álit baus á efna-og búnaðar bag binna foruu
Islendinga. Líklegt er að hann álíti að landsins forni „sæl-
unnarreitur“ bafi ekki miklu sælli verið fyrrum en nú, og
vér veroum að játa, að þeirri skoðun erum vér alls ekki mjög
Ijærri — þegar á allt skyldi lita. Samt muu hann, jafn
iróður maðnr, vita og játa, að stórbú, og stórpeniugseign
manna, hafi frá fyrstu tíð og lengst af fram eptir öld-
um verið iniklu almennari og í stærri mynd en nú á sérstað-
Með nægum skilríkjum má sanna binn stórkostlega mismun
á stórpeningsfjölda landsins á ýinsum liðnum öldum, og enda
sýna (með máldögum, leigumála, kaupbréfum, afhendingum
og úttektum) bve mikill peningur hafi þá og þá verið bafð-
ur á mörgum jörðum. sem enn eru i byggð. í sögnum og
annálum er og opt tiltekin peningsfjpldi vissra búa og jarða.
Vér segjum biklaust: landsmenn voru fyrrmn að jö/nuði
mihiu uuðugri en nú. Hér er ekki tóm til að rita langtmál,
en vér segjum: þetta má sanna nálega eins áþreifanlega og
að tvisvar tveir sé fjórir. Var þá ekki landið sjálft betra?
,.Nei“, s.varar J>. Th., „landið var engu betra þá en nú“.
Hverju var þá að þakka meiri auður og afkoma landsmauna?
Með ritgjörð sinui avarar bann: ráðlagi og kostum þeirrar
tíðar manna, svó og einfaldari siðum og færri þörfum. J>að
er in. ö. orð., f>. Tb, lætur m stan part af sökinni í öllum
vorutfi aptn förum leuda á hinum siðuslu kynslóðum. Hann
segir að landið hafi ekki verið betra, heldnr betur ræktað,
og að apturför ræktunarinnar valdi lika mestu um bnignun
flestra hluta, sem betri hafi verið eða geti verið. A lcosti
ijóðarinnar og bnignun þeirra nfinnist hann lítið. bans bugur
snýst mest um bið verklega og áþreyfanlega (praktiska oj
muleriella). Hanu virðist játa að bæði bafi öfug landsstjórn
og ill verzlun stutt að hnignun vors þjóðbúskapar, en par
við lendir saint, að langmest af sökinni í hans augum lendir
á þjóð vori sjálfri. J>essi röksemd bans leiðir af binni fyrri
að landið gangi ekki úr sér, og er jafn skökk að voru áliti.
S éra J. B, kaim nú að vísu að gjöra aptur á móti beldur mikið úr
hnigmui landsins sjálfs, eu miklu réttari og röksamlegri þykja
oss biins aðalskoðanir; og þótt þær séu dauflegri á bragðið, ætl-
um vér að þær séu oss nytsamari til sannfæringar og leið-
réttingar. Hans aðalskoöanir eru þessar; ásigkomulag þjóð-
ar og lands er bið bágasta, bæði land og þjóð er svo að segja
komið á steypirinn. Og orsakirnar eru bœðí bjá þjóð og landi,
Niðurstaðan verður bjá bonum sú, að sárlítil von sé um fratn-
tíð landsins, en meiri um framtíð fólksius, en þess viðreisn
verði þó fremnr að þakka betri ræktun manneðlis og mann-
kosta fyrir auda og krapt kristindómsins, beldur en skikum
þeim; sem, enn megi rækta á landinu, Séra J. B. kennir
eins siðferðisóáran landsins um ástandið sem er, eins og land-
inu og árferðinu. Séra J. B: virðist koma æði bart við kauu
vor, landa sinna, en berra J>. Tb. taka á þeim eins og mjúk-
bent móðir, en ef betur er aðgætt, finnst oss biun fyrnefndi
næigætnari, því bjá J>. Tb. lendir nál. öll sökin lijá þjóðinni
en bjá hinum ekki nema bálf. eða jufnvel ekki nema partur
af henui. Séra J. B, er einurðarmaður mikill, skorinorður og
bermáll, og það þurfa þeir að vera, sem leiðrétta vilja
siðu manna, enda gengur hann samviskusainlega að starfi og
reynir fyrst að leiða landið rétt íyrir sjónir, áður en bann
hreyfir við lögmálinu. Herra J>. Th. veit mikla betur en
vér, að allir landa-og lýðfræðingar kenna, að ekkert gjöri pjóð-
irnar eins og þær eru fremur enn landið sjálft, sem þær
byggja. Löndin beita réttu nafni föður- og móðurland þeirra
sem á þeim eru aldir. Sira J. B„ sein ekki er land- og lýð-
fræðingur, álítur nú að erlitt land, sem úr sér gengur, haíi
sett sitt mark á sína þjóð, eða með öðrum orðum, að fólkinu
bafi farið uptur með landinu, og af því landinu bniguaði (á
samt fleiri orsökum). Mun þetta svo ósennilegt, eða bvað
segir berra J>. Tb. ? Hanu segir að þjóðinni bafi stórum
, aptur farið þó að landinu hafi ekki farið aptur. Er það
sennilegt? Nei, það mun beldur ekki verða sunnað. J>að er
að vísu sagt, og enda sanuað, að afskekkt þjóð bljóli fyr að