Sunnanfari - 01.12.1912, Blaðsíða 4

92
vorum. En auk þessa gaf hann út Eðlisút-
málun manneskjunnar (1798) og Spurninga-
kver heilbrigðinnar (1803), sem Sveínn Páls-
son hafði hvorttveggja þýtt. Sjálfur hafði
hann annars áður samið rit um Skaptáreld-
eldinn og um meteora, bæði náttúrufræðilegs
efnis. Lögfræðinni var heldur ekki gleymt,
og til leiðbeiningar landsfólkinu gal' hann út
Instrux fyrir hreppsljórnarmenn (1810), samdi
Hentuga handbók fgrir hvern mann (1812).
Um sœttastiptanir (1819), Um legorðsmál (1821).
Og þá er Leirárgarða-tagasafnið 1806—1830,
Til vísindalegra lögfræðisstarfa í streingra
skilningi mun heyra doktorsritgerð hans
(Commentatio) 1819 og útgáfa hans af Jóns-
bók, sem aldrei var prentuð, en hefði verið
til mikilla bóta á þeirri tíð. Það, sem ein-
kennir lögfræðisritgerðir Magnúsar, er það,
að hann gerir strangan greinarmun á því,
sem eru gildandi og birt lög hér á landi, og
hinu, sem einir og aðrir töldu athugalaust
gildandi lög, Á 18. öld hætti sumum við að
taka mart gilt. sem eingri átt náði, og sama
gerði Þórður Jónasson i Sáttakveri sinu (1847),
sem lögfræðingar því telja apturför frá bók
Magnúsar.
Auk þessa, sem nú var talið, Iét Magnús
prentsmiðju sína auðvitað gefa út þær nauð-
synlegu guðsorðabækur. En hann gerði meira.
Hann samdi sjálfur Föstuprédikanir, sem hann
eignaði Anonymo, og gaf þær út 1798.
Kunn eru afskipti Magnúsar af sálmabók-
inni 1801, sem orkað hafa heldur en ekki
tvímælis. Hann treysti sér einnig til að vera
skáld. Þar var hann þó miður heppinn.
Demas carmina, major erit. En hann hafði
annað til þess að vera þar nýtur maður i
verki, og það var, að hann var þá saungfróð-
astur maður hér á landi.
Ekki er hægt að sjá, að Magnús hafi haft
verulegan skilning á mentunargildi fornrita
vorra fyrir landslýðinn. Þó byrjaði hann á
að gefa út Heimskringlu (1804), en hætti þvi
í miðju kafi.
Sjálfsagt hefir hann verið vel að sér í
sagnafræði, en hvort honum hefir látið sagna-
ritan að sama skapi, er annað mál. En einnig
það lagði hann á gjörva hönd og gaf út minn-
ingarrit um 18. öld (1806) og aðra útgáfu á
dönsku (1808). Þetta rit kallaði hann Eptir-
mœli 18. aldar. Efnið er merkilegt. Stýllinn
er fyrir sig, eins og á öllu því, sem Magnús
ritaði. Þessu gat hann orkað. En okkur
vantar enn yfirlit yfir 19. öldina.
Hefði Magnús verið ritsnillingur og smekk-
maður að sama skapi og hann var fjölhæfur
og fjölfróður og sýnt um hvað gagnlegt var,
hvílíkur fræðari landsmanna hefði hann þá
ekki verið. En eingum er alt gefið, og tím-
arnir, sem hann lifði á, voru smekklausir.
En hvað um það: sem lœrifaðir landsmanna
verður Magnús konferenzráð altaf sá mikli
maður, Þetta hefir aldrei á tveim tungum
leikið:
Að afla oss nautum upplýsingartöðu
lætur ekki leiðast sér
Leirárgarða Júppíter.
Hver hefði fylt það skarð, sem verið hefði,
ef vér hefðum ekki átt hann?
Hver vill bæta læriföður sæti?
segir Sigurður Breiðfjörð í erfiljóðum eptir
hann.
Sem dómari var Magnús víst einstakur á
sínum tíma. Hann var þar sem annarsstaðar
nýbreytingamaður, og kom þvi á að líta nokk-
uru vægara á hrasanir náungans en áður
hafði verið gert. Áður en hann kom, voru
dómarar vanir að láta svo að segja hverja
smáyfirsjón varða Brimarhólmi eða búslóðar-
missi, ærutjóni og alt að lífláti. Dæmdu
svona hér um bil eins og hálfgeggjaðir menn.
Af því að hér er ekki hægt að rita neitt
til hlítar um þenna mann, verður hér ekki
farið út i afskipti hans af landsstjórn. Þeir,
sem vilja vita um afskipti hans af Jörundar
tnálunum 1809, geta lesið Jörundarsögu. Þó
verður hér að geta afskipta Magnúsar af verzl-
unarmálum landsins, bæði þess, hve dreingi-
lega hann og faðir hans komu fram 1795 og
næstu ár og fylgdu fram almennu bæna-
skránni um rífkað verzlunarfrelsi, þó að á-