Austri - 30.04.1892, Blaðsíða 4

Nr. 11
AUSTRI
44
íitbnrðum Tníinnkynsins er sífelld framför. I verklagi
og búliyggni. i trú. siðferði og félagsliti. í vísindum. list-
nm og ifiróttum liefir mjög mikil framför átt sér stað
siðan fyrir tæpnm 2000 árum. Og pótt mörgum sýn-
ist að framför trúar og siðferðis sé litil í samanburði
við liinar framfarirnar. þi yerður bún eigi að siðurmik-
il, pegar á allt er litíð. Oiáttm t. d að mismuninum
á meði'erð á börnum. konuin, sjúklingum, purfamönn-
um og föngum nú og áður. J>á voru veik og vansköpuð
börn borin út. og þótti eigi synd. f>i urðu börnin fyr-
irlitin eins og ó.eðri verur. J>á liöfðu pau ekki jain-
rétti við fullorðna eins og nú. J>á vorupau býdd og
pintuð til óbóta fyrir brot, sem fullorðnum var lítið
Iiegnt fyrir.
iNú er barnamorð talið með verstu morðum. Nú
eru menn loksins farnir að reyna að elska og virða
börnin samkvæmt Krists kenningu. Kú liætta menn
meir og ineir víð liýðingar og barsmíði við þau.
„I mörgum löndum er öll likamleg refsing viðbörn-
in algjörlega bönnuð í skólunum. og samt lilýða pau
veb‘. (A. Hertel og A. O. Dracbmanu. Sundbedsbere
J886.) þá voru konur áiitnar karlmönnum óæðri. Fjöl-
kvæni pótti pví sjálfsagt. píer böfðu pá færri réttindi
enn barðari begníngar. Nú bafa pær náð jöfnum mann-
belgis- éianar og a'rurétti við knrlmenn. Nú er ein-
kvæni lögboðin skylda. Nú eru lagabrot jafu saknæm
fyrir alla. sem komnir eru til vits og ára.
Aður urðu sjúkliiigar optast nær að deyja án bjálp-
ar og aðhlynningar. Nú lietir læknisfræðin og mann-
iiðin gjört peim margar þjáningar léttari og bætt mörg
nieiti peirra. Sjúkrabús eru nú ótal mörg til í öllum
siðuðum löndum. Áður vorti pau engin. Aður vorti
purfamenn opt látnir deyja af sulti eða drepnir fyrir
litlar og enda engar sttkir. Nú er pjarfalijálp allstað-
ar í binum menntuðu lönd.um siðferðisleg skyltla og víða
liigboðin skylda.
Aður voru s kamenn píndir til dauða fyrir marg-
ar, og pað enda litlar sakir. Nú e- dauðahegningin
orðin mjög fágæt og pyndingar víðast bvar afnumdar.
En stríðin og meðferð á stríðsföngum er lika orð-
in mannúðlegií. Aður en almennar samgöngur kom-
ust á gang. þekktu pjóðirnar bver aðra mjög 1 tið. Hin
stranga liisbarátta við náttúruna og vanpekkinsíin á
Jienni og á mannliKnu gjörði mennina, ltrædda og tor-
tryggna. Af bræðsiunni og tortryggninni kom óbeit og
hatur á útlendingum. Útlendingur og óvinur varð pvi
opt eitt og bið sama í áliti manna og bafði stuudum
sama nafn í málinu. Svo pegar í bardaga sló. börð-
ust menn með fjarska heipt og grimmd. Stundumurðu
stríðiángarnir étnir, en mjög opt drepnir. eða þegar
be/t lét, gjörðir ttð prælum. þegar ráði/.t var á borg-
ir og bæi. p á var konum og börnum opt mispyrmt og
stútfið. Ekki parf annað en lesa (jyðingasögtt til þess
ítð tinna dæmi upjiá petta. Ug samt voru Uyðingar
með betri fornþjóðum, og lög peirra sýna bezt, að peir
Jiekktti og viðurkenndu rétt útlendra og præla betur
enn flestar aðrar þjóðir. Má pví nærri geta hvernig
liernaðar aðferð peirra beíir blotið að vera. Assýriu-
menn t. d. tiáðu óvini sina lifandi og negldu skinn
þeirra á ballarveggi sína. Líkt var og fyrir Persum
og Rómverjtun. Kambysesar lterför á Egyptalandi og
llómverja viðureign við Kartagómenn, Númantiumenn
og (iryðinga sýnir bvernig j pjóðir pessar fóru opt að
berjast. Egyptar og Grikkir voru ögn skárri. En vor-
ir norrænu íorfeður voru ekki hvað beztir. það sýtt-
ir t. d. Jómsvíkingasaga og liertör Dana til Englands
og tleira.
Optast var og barizt án nokkurra, af báðum and-
stæðum herflokknm viðurkenndra striðslaga. Var bar-
daginn pví báður með allskonar sla'gð og ofbeldi.
•Sinámsaman fóru stríðin að verúa dábtið mannúð-
legri. Menn bættu að drepa varnarl usa striðsmenn og
létu sér optast na'gja að gjörti pá sið prælum. Einn-
ig fóru peir að liliía konuni og börnum óvinnnna. og
létu pau balda litinu. en snmt nnttúrlega verða fyrir
prælkun og iiðrnm ójöfnuði. En það er samt eiyinlega
Jyrst á 19. öld. ;ið vertileg og nltnenn breyting er kom-
inn á bernaðnraðferðina. Breyting þessi sýnir einnig
bin blessumtrríku áltrif kristindómsins. menntiinarinnnr
og par af leiðandi mannelsku og mnnt úðar. Framför
i allii pekkingu lietir æft, öH mannsins og gjört ltann
sjáltstæðan og attkið vald ltans ytir náttúrunni. Hún
betir bætt og ankið samgöngurnar og samgöngubót sú
lteHr saineinað pjóðirnar og kennt peini að pekkja liver
aðra. Trúin og spekin. einkum kristindóiniiriini. lietir
kennt mönnum, að allir nienn séu bra'ður og börn G uðs.
að öll tilveran sé eitt lélagskerti og menniniir iiðeins
btill liður eða páttur í pvi. þannig betir pekking og
trú sætt og sanieinad pjóðirnar. Nú er loksins koniinu
á fót p j ó ð a r é ttu r i n n. sem að visu eigi er einsftiil-
koininn orðinn ennpá eitis og réttur milli manna inn-
byrðis. En liann betir pó mjög bætt úr félagsviðskipt-
um pjóðanna.
Álarga samiiinga liafa Evrópu, Ameriku og enda
sum Asíuriki gjört sin á milli á seinni timuin. íSaiun-
ingar pessir liafa tryggt útlenduin ierðaniönnum fttlla
lagavernd ítlestum siðuðum lönduin. þeir liafa lielgað
rétt konsúla og sendiherra, sem eru svo nauúsynlegir
liðír í liinu friðsamlega viðskiptasambandi rikjanna.
þeir liafa komið á gang allsberjar póstsambandi og
málþráðabnndi milli rikjanna. þeir luifa komtd á gang
almennum og álgildum verzlunarlöguin.
Nú er alinennt viðtekið. að raugt og ótækt sé að ráð-
nst á iiðr.t þjúð án pess að segja lienni fvrst strið á
liendur. Og pótt í stríðnnum sé ennpá beitt brögðttm
og grimmd. pá má geta pess. að báðir liinir andstæðu
herHokkar ertt við sliku búnir. Samt eru ýmsar regl- .
ttr. sem gilda milli fjandmanna og sem ekki ntá brjóta.
Fallnir og óvigir úvinir. og óvinir sem gefa sig á vald
sigurvegarans, eru taldir eins friðhelgir eins og hans
eigin menn. Fyrir pvi verðttr liann að fara eins vel
nieð berlftnga sina eins og pá og veita peim sömu
hjúkrum og aðbiynning sem sinnin eigin mönnum.
í fornöld var sigurvegurunum liætt við iið fara
verst með pá óvini. sem vörðu sig bezt og drengileg-
iist. Nú álítur liver heiðvirður berforingi sæind í pví
að beiðra óvinina fyrir breysti peirra. Strið eru lika
orðin iniklii sjaldga'fari nú á dögum en i ior.iöld. Her-
Hokkar rikjanna eru að visu orðnir fjölmeiinari ennáð-
ur. Yaxandi pekking og hernaðnrlist hafa að vísu
gjört vopnin voðalegri og ollað meira mannfalli en áð-
ur. En gjörðardóinar og friðarfélög. sem úþekkt var i
fornöld, liafa liindrað inörg stríð, og dregið úr löngun
til berfrægðar.
Fimnitiulnginn 30. júní verðtir lnvldinn al-
tnennnr fund.ui' fyrir bábar Múlasýslurnar á Eg-
ilsstöðum á Völlum, til að ræða nm mál þau
sein nú eru efst á dagskrá þings og þjóöar svo
sern stjórnarskrármálið, samgöngumálið, alþýöu-
menntunarmálið, lagaskólamálib, loys’no vístar-
bandsins og ýms fleiri mál. Vér leyíum oss að
skora á alla þá er álmga bafa á þjóðmálum að
sækja fund þenna, sem vér boðum svona snemrna
til þess menn geti íhugað áðurnefnd mál, og
ýms önnur sem þeim kyrmu að hugkvæmast, og
tekið þau til umræðu lieima i sveitunum til uncl-
irbúnings undir fumlinn.
p. t. Rangá 19. apríl 1892.
þ. Kérulf. Lárus Kalldórsson. Jón Jónsson.
_______________Sigurftiir (yiinnarsson._____________
Ábyrgðarm. og ritstjóri Citutl. phil. Skaptl Jóscpsson.
Prentai i: F r. G u ð j ó n s s c n.