Austri - 20.06.1892, Blaðsíða 2

Nu. 16
AUSTRI
61
Ijreytingura mundi samvinnan milli
alpíngis og ráðgjafa stórum batna,
par sem hann nú sem stendur situr
í ríkisráði Dana, og er líka einn af
ráðgjöfum peirra, ber aðeins ábyrgð
á að stjórnarskráin sé ekki rofin, og
sést aldrei svo mikið sem [snöggvast
bér beima á Islandi.
Með pessu móti mundi ráðgjafinn
verða miklu kunnugri oss íslending-
um og háttum vorum og atvinnuveg-
um, ferðast hér um og tala á vorri
tungu, og líklega optast vera sjálfur
íslendingur.
fað sér hver heilvita maður, að
petta hlyti að vera til stórra umbóta
og framfara. Og pað er líklegt ept-
ir pví sem hinir konungkjörnu ping-
menn tóku á siðasta alpingí tiilögu
séra Aridjótar Olafssonar um „að
íslands ráðgjafi sitji eigi i ríkisráði
DanaK, —að peir yrðu pessari uppá-
stungu vorri meðmœltir; og vér höf-
um fulla ástæðu til að œtla, að hinn
núverandi íslands ráðgjafi mundi ekki
verða henni mótfallinn, eins og hann
virtist oss miklu velviljaðri íslandi
og framfaramálum vorum, en af hefir
verið látið. En hann mun hafa pann
mannlegan breyskleika (!) að gangast
heldur fyrir góðu en illu, pví maður-
urinn er bæði míkilinenni og stórvit-
ur, en ráðríkur mun hann í meira lagi,
og munar pví mikið um hans fylgi.
J>að inun pví óhætt að halda breyt-
ingunni um stöðu, ábyrgð og fram-
lcomu íslands ráðgjafa á alpingi til
streitumeð fullri von um góð málalok.
En pað er allt óvissara að vér
fáurn hið frestandi neitunarvald sam-
pykkt í bráðina, — pó engin reynsla
sé enn fyrir pví að oss verði neitað
um pað, — pví pað er eigi ólíklegt
að hinn háaldraði lofsæli konungur
vor vilji eigi sjálfur breyta „frelsigjöf'*
sinni og álíta að við getum baslað
við hana hans tíð á enda. En pá get-
ur skeð að vér lendum í pingrofum.
En fyrst er pað enn óvíst að svo
verði, og svo er mikill munur á að J
kosta nokkru til að breytt veröi svo !
stjórnarskrá vorri, að duga muu fyr-
ir alda og óborna, heldur en gjöra
mikinn tilkostnað til peirra stjórnar-
skrárbreytinga, er auðsjáardega eru
ónógar. Væri pví máske ráðlegast,
að hreifa fyrst við hinu ótakmarkaða
neitunarvaldi konungs á pann hátt,
að eigi yrðu pingrof af og sjá fyrst
hvernig stjórnin tekur ímálið. Enpó
er pað næst voru skapi í pessu máli
„að lúta að vísu náðinni, en standa
á réttinum“, eins og Staðarhóls-
Páll.
Fáein orð mn nokkur landsuiál.
Flest blöðin eru nú farin að tala
meira og minna um alpingiskosning-
arnar næstu, enda virðist vel til fallið
að menn færu almennt að lmgsa dá-
lítið um pær. En fyrir kjósendurna
væri æskilegt að peir gjörðu sérljósa
grein fyrir gjörðum alpingis, til pess
að geta séð, hvernig hinn eða pessi
maður fer með vald pað, er kjósend-
urnir fá honum í hendur, svo hægt
sé að átta sig á, hvern sé líklegast
að kjósa fyrir alp.mann og hægraverði
að komast hjá pví, að senda pann
eða^pá menn á ping, sem ef til vill
gjöra landinu skaða og kjördæminu
litinn heiður.
Auðvitað eru pað í rauninni ekki
nema tiltölulega fáír, sem kynna sér
landsmálin verulega. J>að eru pálík-
lega peir, sem eru innihafendur hins
svonefnda pjóðvilja, pví ekki er að
búast við, að hver einstakur alpýðu-
maður geti haft fasta eða grundaða
skoðun á málefni, sem honum er ekki
kunnugt og liggur eins langt frá hans
andlega sjóndeildarhring, eins og sumt
af stórpólitíkinni; verður pví eigi liægt
að fara eptír neinum „vdja“ slíkra
manna í peim iilntum, par sem hann
er sprottinn af öðru en pekkingu á
málefninu. J>að er vel gjört af blöð-
um að skýra eða útlistahelztu landsmál
fyrir pjóðinni, pví pað munuvera fieiri
er ekkihafa annarstaðarað fróðleiksinn
í peim efnum, en útlistunin ætti helzt
að vera hlutdrægnislaus, og pví er ekki
nauðsynlogt að hún sé eingöngu skoð-
uð frá sjónarmiði neins flokks á ping-
inu.
Sérstaklega er vert að athuga, að
pað er varasamt að senda pá menn á
ping, sem í hugsunarleysi stuðla að
pvi, að fé landsins sé notað til ýmis-
konar embætta eða fyrirtækja, sem,
rétt skoðað, er lítið sem ekkert gef-
andi fyrir. Slíkar skemtanir verða
landsmenn sjálfir að borga, enda upp-
skera peir pá eins og peir sá, pegar
peir kjósa pann mann til pirigs, sem
peir mega fyrirfram vita aðmunifara
ráðlauslega með fé landsins. Að réttu
lagi ættu kjðsendur sjálfir að kynna
sér málin sem bezt, en pað má, með-
al annars, tueð pví að kaupa og lesa
alptíð., en pað er bók sem er allt of
lítið keypt og lesin, prátt fyrir hið
mjög lága verð sem á henni er. Eng-
an veginn getur pað pó talist rétt að
vilja binda pingmanninn við að fylgja
öðru en sinni eigin sannfæring, enda
kemur slíkt í bága við stjórnarskrána
og allt eðlilegt frelsi og rétt. En áð-
ur en pingmaðurinn er kosinn, mætti
fá að vita álit hans um pau mál, er
menn álíta mest varðandi og velja svo
eða hafna samkvæmtpví. Nú eiga, eins
og kunnugt er, alp.kosningar að fara
fram í septbrm. n, k. og væri óskandi
að menn yrðu hyggnir í vali sínu.
Stjórnarskrármálið hefir nú í nokk-
ur ár verið efst á dagskrá. TJt úr
pví hefir ýmislegt spunnizt og pað
ekki allt gott né æskilegt. Eins og
fiestir vita hafa nú verið tveir flokk-
ar á alpingi, hver andvígur öðrum og
pað er svo langt frá að peir leggist á
eitt með að hrinda máli pessu í rétt
horf, að peir pvert á móti, rífa nið-
ur hvorir fyrir öðrum eptir ítrustu
kröptum — eða svo virtist pað vera
á síðasta alpingi. — J>etta er orðið
nokkurskonar borgarastríð og manni
liggur nærri að ímynda sér, að ef ís-
lendingar hefðu leyfi til að ganga vopn-
aðir og væru eins djarfir að vegameð
vopnum eins og með orðum, að pá
myndu peir fyr leggja hvorn annan
að velli með peim, en peir yrðu sam-
taka, í að beita peim gegn útlendum
óvinum, ef nokkrir væru. J>ó lýsing
pessi sé eigi glæsileg, pá virðist reynzl-
an sanna að petta sé eigi mjög fjarri
sanni. Sem stendur vantar pá per-
sónu á ping, sem gœti safnað öllum
hinum sundruðu kröptum saman í eitt,
sem svo með skynsemi og stillingu
fylgdu fram einhverjum sanngjörnum
kröfum.
Á síðasta pingi voru hinir svo-
nefndu sjálfstjórnarmenn ímeirihluta,
en miðlunarmenn í minni hluta. J>að
lítur pví út eins og pað séu fleiri sem
hafa á móti miðlunarpólitíkinni. Sjíilf-
stjórnarmenn sækja fram sitt mál með
miklu kappi og berja niður miskun-
arlaust — stundum jafnvel með vífi-
lengjum — allar aðfinningar við stjórn-
arskrárfrv. peirra og pað jafnvelpótt
pær séu á fullum rökum byggðar.
f>eir telja nú frumv. sitt orðið mjög
fullkomið og liggur mesta ónkð peirra
við, ef nokkur er svo djarfur að efast
um pað. En að taka eigi til greina
t góðar röksemdir anr.ara, sem vilja
málinu ekki illa, virðist vera alveg
rangt; slík ofstœkja ætti ekki að eiga
sér stað. f>að er eins og ef einhver
vildi halda pví fram að svart vœri
hvítt eða hvítt væri svart. Meiri hlut-
inn virðist gjöra sig sekan í pessu,
engu síður en minni hlutinn.
Nú virðist sumum, að hvorugt
stjórnarskrárfrumv. bæti verulega um
stjórnarfyrirkomulag pað, er vér nú
höfum, pví eptir báðum frumv. getur
konungur eða stjórn hans, eptir sem
áður, [neitað að staðfesta, eða láta
landstjóra staðfesta, lög pingsins, eins
opt og henni póknast. jpað merkileg-
asta sem vér fengjuin í aðra hönd,
væri pá petta nýja landstjóraembætti
með tilheyrandi ráðgjöfum, fyrir mörg
púsund krónu aukin árleg útgjöld.
þeir sem berjast fyrir pessu, horfa
ekki i skildinginn, pegar hann á að
ganga til að veita landinu petta peirra
hið æðsta hnoss. En ofan á alltsam-
an bætist að rnenn vita með vissu að
petta fær eigi framgang meðan hin
núverandi stjórn ræður í Ðanmörku.
svo pað er eigínlega ekki hægt að
fara út í vonlausari og árangursminni
baráttu en petta.
Ætli væri nú ekki réttast að hætta
við stjórnarskrárprætuna í bráðina —
pangað til pörfin kallar enn liærra —
og reyna að íhuga málefnið ögn bet-
ur ennpá, ef ske kynni að menn finndu
eitthvað, sem væri til verulegra bóta,
en vera ekki alltaf að stagast á pessu,
sem mjög er vafasamt að bæti nokk-
uð úr pví sem er ; snúa nú huganum
að einliverju sem nær liggur og láta
ekki fjölda af nauðsynjamálum vorum
vcra óútrædd, bara fyrir petta 'árang-
urslausa pref. Alit vort er, að breyt-
ing sú á 14.—15. gr. stjórnarskrár-
innar sem samp, var í neðri deild næstl.
sumar og fór fram á, að pjóðkjörnir
alpingismenn væru 36 og sætu 8 af
peim í efri deild, mundi vera til mjög
mikilla bóta og varna pví, að kon-
ungkjörnu pingmennirnir væru nálega
einráðir í deildinni, án pess pó að
girða fyrir, að peir geti haft töluverð
áhrif á meðferð málanna, enda er pað
ekki eins stórt í fang tekist eins og
að búa til nýja stjórnarskrá, með nýj-
um embættum.
Yfir höfuð er ekki leggjandi mik-
il áherzla á, hvernig stjórnarskrár eru.
það er hvort sem er meira komið
undir mönnunum sem stjórna og hugs-
unarhættinum yfir höfuð, heldur en
stjórnarskránni. Hún verður aldrei
búin svo út, að stjórnin geti ekki far-
ið í kring um hana, ef hún hefirslík-
an rnann að geyma. í löndum par
sem frelsi er hvað mest í stjórnar-
málum eins og t. d. á Englandi, par
er einmitt ófrjálslegri stjórnarskrá,
heldur en í löndum, par semermeira
ófrelsi i framkvœmdinni, en frjálslegri
stjórnarskrá.
A síðasta pingi kom fram frumv.
um að lækka laun embættismanna,
en pað varð eigiútrætt og skemmdist
nokkuð í efri deild. það er ekki lít-
ið fé sem gengur til að launa upp-
gjafa-embættismönnum. En par sem
peir fá fullrifleg laun — flestir— með-
an peir vinna, pá virðist eigi fullkom-
in ástceða til, að ausa í pá fénu peg-
ar peir eru hættir að vinna, enda er
vel launuðum embættismönnum engin
vorkun á, að safna svo fé meðan peir
eru í emboettum, að peir puríi ekki
að vera upp á aðra komnir pegar peir
geta ekki lengur pjónað fyrir elli sak-
ir, pó peir fengju jafnvel engin ept;r-
laun. En svo langt var pó alls eigi
farið.
jpá kom fram frumv. um að afnema
dómsvald hæztaréttar í íslenzkum
málum, en bæta við tveim dómurum
i landsyfirréttinn, svo peir yrði alls 5.
Um petta skal fátt segja. En par sem
ekki koma nerna 40—50 mál fyrir á
ári í landsylirrétti, — og pau yrðu
auðvitað ekki fleiri pótt liann yrði æðsti
dómstóll landsins, — pá sýnist pað
eigi of mikið verk handa 3 mönnum
að dæma ekki fleiri mál, enda lítur
eigi út fyrir, að landsyfirréttardómar-
arnir séu mjög hlaðnir störfum, eða
eigi sérlega annríkt. En líklcgt er,
ef petta fengi einhverntíma fram gang,
að pá væri réttara að hafa kviðdóm-
endur fyrst, eða í lægsta dómi, svo
málin gætu gengið í gegn um prjá
dómstóla. það mundi eigi verða eins
mikill kostnaðarauki eins og hitt, en
kannske fullt eins „praktiskt“. Mál
petta var fellt í efri deild.
þá var i sumar' eins og kunnugt
er bætt við laun peirra sem starfa
við landsbankann. Eramkvæmdarstjóri
á að fá 5000 kr., eða 1500—2000 kr.
hærri laun en sýslumenn hafa. 4000
kr. mundu eflaust hafa gjört eins mik-
ið gagn, en sparað landinu 1000 kr.
árlega.
Frá stjórninni kom frumv. til laga
um almannafrið á helgidögum pjóð-
kirkjunnar og fór pað fiamáaðmenn
hefðu talsvert meira frelsi á helgum
dögum, en núgildandi lög leyfa; en
prestar í neðri deildinni poldu ekki
petta frelsi og hættu ekki fyr cn fruinv.
var dautt og úr sögunni.
þá kom enn á ný ullarverskmiðju
frumv. og komst í gegn um neðri deild.
Fer pað eins og kunnugt er, fram á,
að veita 120,000 kr. til fyrirtækisins,
vaxtalaust í 10 ár, en eptir pað end-
urborgist lánið með 6°/„ á ári á 28
árurn. Gjört var ráð fyrir að verk-
smiðjan, pegar hún væri komin vel á
fót, gæti unnið dúka úr 60,000 ullar-
pundum á ári.
það var borið fram með miklum
hita, ákefð og skörungsskap, af for-
vígismanni pess. Einhverjar helztu
ástæðurnar voru Pæri að pá gætu 50
menn fengið atvinu við verksmiðjuna,
pegar búið er að fórna henni pessum
120,000 kr. og menn mundu ekki fara
ejns til Ameriku pegar hún væri kom-
in upp, pví par fengist svo viss Og
arðsöm og skemmtileg atvinna ogauk
pess mundi mörg önnur gæði fylgja
með. En margir álíta ástæður pess-
ar mjög léttvægar. það vita allir, að
hér á landi er mikil ekla á vinnandi
fólki og má flutningsmanni málsins
vera pað eins kunnugt og öðrum ; en
verksmiðjuvinna t. d. í Norðurálfu, er
yfir höfuð álitin mjög óholl, bæði fyrir
líkamann og sálina og gefa sig við
peim starfa varla aðrir en fátækling-
ar og fákunnandi lýður, sem eigi á
annars úrkosti og er mikill fjöldi
peirra vandræðamenn, sem strax verða
bjargprota, ef peir hafa ekki stöðuga
atvinnu og gjöra pá tíðum ýmsar ó-