Austri - 10.03.1894, Blaðsíða 2

NK:
A U S T ]} T.
2(11
fluenzan lieíir gengið á Jsoi-ðurlöndum
meira og minna hvern vetur síðan
1890. Samgöngur við iitlönd iiaf'u
verið engn tíðari jiennan vetur en
hina undanfarandi, en jió kemur veik-
in upp á 4 stöðum eimnitt nú. Eg
skal hér lauslega geta. jjess, að Dr.
Pfeifl’er i Berlin pykist hafa fundið
„bakteriu“ pá, er Influenzunni valdi
i hráka hinna sjúku, en enga fullgilda
sönnun hefir hann komið fram með
fvrir pvi, að pettasé rétt (sjá TTgeskr.
f. L„ 28. B., bls. 378, 1893).
Sótteitrið, sem Influenzunni veld-
nr, er ákaflega magnað; parf að eins
10 klukkustundir—4 daga til að bú-
ast. um í líkamanum, og fram kalla
veikina. p>að getur flutzt með vörnm
og sendingum af ýmsu tagi. Tilraunir
píer, er gjörðar luifa verið erlendis
til að varna útbreiðslu veikinnar með
sóttvarnarlyfjum, hafa reynzt. ónógar.
og liefir ekki einusinni tekizt að verja
sjúkrahúsin.
Aðalmergurinn í jiessari hugvekju
minni um Influenzuna er pó: Influ-
enzan smittar mest við sóttnæmi
(kontagium). en meðfram við lopt-
eitur (miasma). Sóttarefnið er ákal-
lega kröftugt.
Nú verður mönnum skiljanlegt.
liversvegna súttvarnarhald. og pess
kyiis. er aldrei liaft um hönd erlendis
gegn Influenzit. þar sem eitrið get-
ur falist í nálega öllum varningi, og
er svo magnað, að vonlítið er að fá
unnið bng á pví og eytt pví, og pað
á liinn bóginn einnig getur flutzt í
loptiuu, er sýnilegt, að sóttvarnarhald
gæti ekki orðið að tilætluðum notum,
lieldur yrði pað kostnaðurinn og fvrir-
höfuin einber.
Eptir að eg nú hér að ofun hef
reynt, að gjöra mönnum grein fyrir
skoðun peirri, er læknar, sem stendur,
hafa á eðli Influenza-veikinnar, skal
eg snúa mér að orðum bréfritarans í
,, Austra“.
Hann segir, að læknarnir hér á
Austfjörðum o: Dr. Zeuthen og eg,
höfum vitað, að skipið, (,,Vaagen“) sem
hér er um ræða, liafi komið frá stað,
er veikindin gengu á. Eg ímynda mér,
að líkt hafi staðið á fyrir Zeuthen,
eollega, og sjálfum mér, að hann hafi
ekki vitað petta. fyrr en pá, ef til
vill, að skipverjar og ýmiss farangur
var kominn á land. Annars getur
haiin Sjjáliur sagt bezt um pað.
Að pví oi- mér, og komu skips-
ins hingað til Seyðisijarðar, viðvíkur,
pá er pessu paiinig varið: „Yaagen“
kom hingað að morgni dags, h. H.jan.;
sent frá Kaupniannahöfn, sein kuimugt
er, með póstflutning og vörur til Aust-
fjarða. Skijiið kom á leiðinni hingað
við íi Færeyjum. f>ar fannst ekkert
að athuga við skipið, og er pó sagt,
að á Færeyjum séu menn mjög at-
hugulir að öllu pvi, er heilbrigðisinál-
efni snertir, og er pað einkar-lofsvert.
Fr hingað var korhið, lagðist „Yaagen“,
uð venju, við bryggju kaupmanns O.
Wathne. Eg var heima pennan dag,
og fór ekkert niður í kaupstaðinn, né
frétti neitt frá skipinu. En að áliðnu
dagsins sendi kaupm. 0. Wathne eptir
mér um borð í skipið, til að líta á
niann (ekki menn) af skipshofninni,
sem lasinn hafði orðið á leiðinni inilli
Færeyja og íslands. fægar eg sá
manninn, var hann orðinn al-heilbrigð-
ur, og sagði hann svo sjálíur frá, að
petta hefði að eius verið innkuls
(Forkjöielse), semhann hefði fengið af
að vera um nótt á verði. Einnig fékk
eg pá að lieyra, að Iníluenza íiefði
gengið í Höfn, er skipið fór paðan.
Datt mér pá í hug, að maðurinn hefði,
et til vill. haft snert af Influenza; en
hér var ekkert við að gjöra, par sem
samgöngur liöfðu átt sér stað milli
skijis og lands allan dagimi, og búið
var að skipa upp miklu af vörunum.
Yar pví bersýnilegt, að sóttarefnið væri
komið á land, ef pað á a.rinað borð
hefði slæðst liingað með skipinn. Að
svo liafði verið gaf raun síðar vitni.
Heilbrigðisvottorð skijisins liafði verið
í beztu reglu, og heíir sýslumaður liér
skýrt mér ft'á, að i pví var ekki einu
sinni minnst á Influenza, enda er pað
víst heldur ekki venja erlendis, með
pví engar ráðstafanir eru gjörðar par
möti henni. f>ar sem heilbrigðisvott-
orð skipsins var í be.zta lagi, hafði
sýslumaður ekki liina minnstu átyllu
til, að láta mig skoða heilbrigðisá-
stand skipverja, sem pess utan ekk-
ert var vio að atliuga, að undantekiiu
pessu eina. tilfelli, sem pó var búið
pegar eg kom, Að eg hefði farið að
leggja til við sýslumann, að setja skip-
ið í sóttvarnarhald, hef'ði verið hin
mesta fjarstæða. Fyrst og fremst
vegna pess. að eptir eðli sjúkdóms-
ins, varð eg að álita pað pýðingar-
laust; Jmr næst liöfðu samgöngur Við
land átt sér stað alian daginn; enn-
fremur og heilbrigðisvottorðið gafenga
átyllu til pess, og enn síðast, en ekki
sízt, að engin lög voru fyrir slíku, er
um pennan sjiikdóm var að ræða
(sjá lög um söttvarnir. 17. des. 1875).
,N ú vil eg víkja sögunni þar til
er veikin var farin að brjötast út hér
og fyrirsjáanlegt var, að hún mundi
breiðast út liéðan. Gat eg pá gjört
nokkuð tii að varna útbreiðslu sýk-
innar? Eg segi nei. Ymsir menn
voru pá staddir iiét- á kaupstaðarferð
ofan iir Héraði. þeir vildu eðlilega
komast lieim sem skjótast, til pess
ekki að leggjast hér, og ejitir því eðli
sjúkdómsins, að luuin getur borizt i
loptinu, varð eg að álíta pýðingar-
laust, að hept væri för peirra. |>ess
utan veita iög vor enga heimiid til
slíks (sjá tilskipun 17. apr. 1782, og
ojiið liréf 27. maí 1808). Landlæknir
vor hefir og lýst yfir samskonar skoð-
un i ísafold 1890.
p i skal því með nokkrum orðum
svarað, er hréfritarinn ætlar að rot.a
okkui' Zeuthen með pví, að við hiif'-
um sagt í „Austra“ i fyrra, að pað
væri hægt, að loka Austurlandi fyrir
kóleru, og iiðrum sóttnæmum veikind-
um, bætir skrifárinn við. A þessi
önnur sóttnæmu veikindi var uú
aldrei mimizt í greinum okkar Dr.
Zeutliens; pað er bara misminni skrif-
arans. |>ess utan sögðnm við aldrei,
að pað væri hægt = létt, að stemma
stigu fyrir kölerunni, en liitt sögðum
við, að við vildurn verða samtaka um
að reyna að loka Austurlandi fyrir
lienni. J>á kemur eitt. Hvaðan hefir
skrifarinn pá sjieki, að hægra sé að
stemina stigu fyrir Influenzu en kóler-
unni? Með allri virðingu fyrir bréf'-
ritaranum held eg að hann þar hafi
talað orð í vanhyggju og hlaupið dá-
lítið á sig. En mér dettur ekki í
hug að taka hart á þessu hjá ólaikn-
isfröðum manni. T raun réttri er
pannig máli varið, að mikið Jiægra er
að varna útbreiðslu kólerunnar en In-
tinenzurmar. í fyrsta lagi höfum vér
góð, gildandi lög — mikilsvert
vopn
til að bera móti þessari veiki, og
i öðru lagi erum vér læknar ekki í
neinum vafa um, hvert sóttareitrið er,
og hvar að því er að leita. Eitrið er
,.kommabasilirm“ lians Dr. Kocli’s,sem
bréfritarinn liefir sjálfsagt lesið um í
almanaki þjóðvinafélagsins 1892. J>að
yrði oflangt mál, að fara í sambandi
við petta að minnast á „Y“ið, liinn
staðarlega nióttökuleíka (I)isjiositio
localis), og „Z“ið, hinn einstaklega
móttökuleika (Dispositio individualis)
lians Dr. Pettenkofer’s (lika nefndur i
alinanakiiiu). enda gjörist pess engin
pörf Menn vita, að sóttarefnið
(basilinn) er i saurindum og uppköst-
mn hinna sjúku, og að sterk sótt-
varnarmeðul, ásamt ströngu hreinlæti,
er nægilegt til pess að geta unnið
bug A kólerueitriim. Fer eg svo
ekki lengra. út í pað atriði.
Nú ætla eg að síðustu, að „strika
yfir öll stóru orðin“ skrifarans, og
snúa mér að pví, að ýmislegt í grein
minni bendir á það, að mmðsynlégt
sé, að sóttvarnar-löggjöf vor sé ná-
kvæinar atlinguð, og aukin eptir pörf-
um tmians. |>að gat t. d. gengið
sú veiki hér á Sevðisfirði, að pýðing-
armikið liefði verið, að geta, lög'um
samkvæint. kyrrsett Héraðsineiiniiia,
sem eg ininntist á áðan. Einkum eru
pað lögin um sóttvarnir hér innan
lands, sem að miniii hyggju, parf að
auka og lagfæra, óg pað er með öllu
ópolandi, að vér höfum ekki nema
100 ára gömul, og býsna úrelt lög um
sóttvarnir iiman lands til að faraejit-
ir. J>að væri pörí' i'éttarbót, að fá
pessu kippt í lið. j>ar sem bréfritar-
inn er sveitungi hinna háttvirtn ping-
manna vorra í Norður-Múlasýslu, ætti
hann hæg heimatökin með að talfæra
petta við pá. Gjöri hann Jiað, skai
eg kunna honum pakkir fyrir, og vera
svo að fullu sáttur við hann.
S c h e v i n g.
(Helztu heimildarrit fyrir grein
Jiessa.ri eru:
ITgeskrift for Læger, árg. 1890.
’91, ’92, ’93; Dr. Hjaltalín: Heil-
brigðistíðindi 1873; A. Ulrik: Den
danske Fællesforening angaaende In-
fluenza. — Epidemien 1890; Eichhorst:
Handbuch der speciellen Pathologie
und Therajiie, 1890; ísafold, 45. tbl.
1890, og 2. og 4. tbl. 1894, Stefnir,
3. tbl. 1894).
Haílð gál á inalinu, bladamenn!
,.pökk fyrir niáliú,
sern var mín sál
og sælan mest
þess eldwr og stál rnér bergur bezt,
unz banaskáiin á varir Hí'zt".
Matth- Joch.
„Hvervetna rek eg mig á eitthvað,
sein minnir mig á dönskuna“, sagði
Bjarni gamli skólameistari einu sinni,
og á þetta ekki sízt heimaum alþing-
istíðindin og fréttablöðin.
ITm hin fyrnefndu ætla eg nú
ekki margt að.ræða, en víkja nokkr-
um orðum að blöðunum, og eiga pó
alpingismenn og blaðamenn að vísu
sammerkt í pví, að báðir hafa lítinn
tíma til að vanda mál sitt, er skjótt
parf til orðanna að taka, og verður
pá „tungunni tamast“ og hendinni
næst pað sem nægst cr af í hugar-
ins íýlgsnum, pótt Jiað sé ekki æfin-
lðga „hjartanu kærast“. Nú eru dansk-
ar bókmenntir öllnm porra manna
kunnari on bókmenntir sumra n rinara
útlendra pjóða, og ber pví jafnan
mikið á dönskuslettum lijá flestum
liinna menntaðri maniia, og ekki sízt
hjá peim sem í öðru veifinu bölva
Di'mum í sand og ösku.
A Austfjörðum er líkiega meira
af útlendum fiskimönnum, en á nokkr-
um öðrum stað landsins, og er mesta
furða, að íslenzkan skuli ekki vera par
miklu blandnari en hún er, en pað
revnist viða svo, að alpýðufólk varð-
veitir feðramál sitt einna bezt.
Tíitt er nokkuð, sem liggur í
lilutarins eðli. nð alpýða tekur ujip
útleiul nöfn á hlutum, sem frá litiönd-
uiu konia, pótt íslenzk nöfn kunni tii
að vera. sem lrim pekkir síður, en í
pessu ættu lau'ðu mennirnir að leið-
beina liinum, og standa blöðin par
bezt að vigi, en pví miðnr sýnast pau
ojit vera skeytiiigariítil um slikt. |>ótt
alpýða fegi t. d. færeyfskur, pá ætti
slíkt ekki að sjást í blöðum, pvi að
pað ætti að ljggja í augum uppi, að
eigi er réttara að breyta færeyskur i
færeyiskur heldur en íslenzkur í is-
iandisknr(???) Jafnrangt er líka að
segja rör fyrir rei/r*, eins og ef sagt
væri hö fyrir he.y, eða mö fyrir mey,
og hefir pó „ofnrör“ sézt á prenti.
Eigi sýnist neitt hægra að segja,
„trekl:ja“ en draga, eða ptrekkuru
heldur en súgiir. „ Vesgú1‘ og „tnl'<kL'
eru algengari í tali en frá purfi að
segja, og er nú fa.rið að nota hið síð-
arnefnda í útlöndum sem dæmi pess,
iiversn dönsku lilaudið mál vort sé
orðið, en pað pykir hverjum vini vors
fagra f'eðramáls leiðinlegast, að dansk-
an sé l'itin spilla J>vi, eirts og sjá mi
af ummælum Konráðs prófessors Gísla-
sonar í liréfi iians til drs. Bjarnar M.
Olsens, er iesa má í æfiminningu K.
G. í Tímariti bókmenntafélagsins.
Mér er pað lika í barnsminni, að
einn góður íslendingur, er var enginn
niálf'ræðingur, pótt hann væri lærður
maður, sagðist heldur vilja að sagt væri
við sig: „hafðu skömm fyrir“, en„ takk,..
J>etta er rétt tekið til dæmis,
en margt fleira mætti teija, ef petta
naigði ekki til að sýna, að opt er haH-
ur dönsku-blendingur, par sem engiit
porf er á. Miklu polanlegri en slíkar
danskar ambögur, finnast mér orð pau
sem eru hreint og beint útlend og ó-
lík voru máli, svo sem Barometer,
pótt loptvog sé talsvert viðfeldnara
naf'n. Annars vantar oss mörg nöf'n
í visindamálinu. og hefir síra, Arnljót-
ur Ólafsson gjört manna mest til að
auðga pað með mörgum heppilegum
nýgjörfingum.
J>að verður fróðlegt að vita, hvern-
ing málið verður á fyrirlestrum peiin,
sem kennarar prestaskólans fengu nú
styrk af landsfé til að láta prenta, og
hitt eigi síður, hvort orðabækur pær,
er pingið veitti styrk til að gefa út,
verða til pess að bæta og auðgamálið
og rýma burt hálf-dönskum bögumæl-
um og orðskrípum.
En hvað sem pví líður, ættii
Idaðamenn að teija pað skyldu sína,
að vanda máiið á greinum sínum og
vanda um við aðra, pví að peir eiga
*) J>að niunu fáir menn segja
t. d. spansrör, heldur spansreyr, en
ofnpípur eru vanalega kallaðar „rör“
og er pað hvorugkent, en re.gr er lika
bæði karlkent og hvorugkeiit í forn-
málinu, og má eins vel tala uui reyrið.
á ofninuin eða eldstónni eínsog reyr-
innistat'num eðá keyrinu (sem margir
kalla á dönsku ,,písk“).