Austri - 02.10.1894, Side 2

maðiu’ horfii’ á J)A, sem mild forsjón
og örlAtt mannfélag liefir hellt yfir
allri veralda vinnar auðlegð. jaeir hafa
allt sem þeirra hjarta má girnast,
og; péir verja öllum fseim gæðnm ein-
göngu til að gvlla með peim sína
svínastíu og auka gæði og ilm þess
föðurs, sem fitar Jtá. f»að er erfitt
að tala með stillingu ttra pessháttar
fólk eða ]ýsa peirri blöskran og gremju,
sem pesskonar flokkur fordildar- og
býlífiskvenna vekur í lmga hverjum
vi»tum og velsiðuðum manni. Eg hofi
verið i'ithrópaður fyrir pað. að eg
sagði, að liinar sæll fu heiins- og
stásskonur væri verri, púsundsinnum
verri, en mýmörg skækjan. |>að var
satt orð og í tíma talað, og eg fagna
]iví að pað hefir pegar bergmálað út
um vjða veröld.
Eg ska.l biðja ykkur að skoða tvö
talandi dæmi. Fátæk stúlka flyzt
af landi ntan og inn í pessa höfuð-
borg; hún á ongan að; hún er snotur
sýmim og fær atvinnu, t. a. m. sem
afgreiðslnstúlka, hraðritari eða annað.
Kú veikist hún og ér lögð inn á sjúkra-
hús. ]>egar hiin kemur aptur, er
aumtr kominn í liennnr nim, og hún
stendur vegalaus. Hún gengur fyrir
hvers manns dyr. en fær enga áheyvn,
og pið, sem aldrei hafið sldít reynt,
getið ekki merri, hve sú raun er liörð,
að leita eptir hjálp og hæli í slíkri
borg dag e])tir dag, og finna hvergi.
( pessum dauðans vandræðum rétt í
[:ví að hún er við að gefast upp,
mætir ltenni máður. Honum lizt vel
á Iiarn, og eptir nokkrar vífilengjur,
býður liíinn honni vist Irjá sér — ltún
•skilur í hverju skvni. En. livað á
inin að gjöraV liún á livorki frændur
eða fjármuni, maðurinn er ofboð pægi-
legur. Hér er um lífið að tefia; hún
ser Imngurdauðann álengdar. Vand-
r eðin, en ekki vilji, sampykkir. Hún
gjörist hjákona 'pessa manns. Eptir
nokkurn tíma segir hann henni upp
vistinni og að hún skuli fara að dæmi
annara kvenna. Xú býr hún i
„íimmta stræti", og ber harm sinn
og forsmán i hljóði, reynir nð kæf’a
sorgirnar með víni og viskii“ og ósk-
ar ser á hverri nótt að hún aldrei
pyrfti að vakna aptur. f»etta er al-
kunnugt dæmi. Hitt dremið er stiilka,
sem cr ung, hoil og liraust, dáfríð og
draglöt. Hún vill ekki vinna ef ann-
ars er lcostur. Hún ser að svo fremi
st'iii hún vildi selja sjálfa sig á mark-
aðiúam, niundi hún svona ung og í
ölhun blóma, græða meira fé á viku,
en lu’in ynni sér inn íi, niiimði með
striti og stiíði. Hún fer pví og
selur sig. ,,Eg ímynda mér“ •— Imgs-
ar hún með sjálfri sér — „að likaminn
sé mér frjáls. svo eg megi gjöra við
hnnn pa.ð sem eg vik‘. Og svo fer
hún sír.a leið. pessi eru dæmin;
pau eru næsti, ólik, en ];eim er rugl-
að sa.man, og háðir pessir kvennmenn
kallast falln ir kveimmenn og enginn
greinarniunur á peim gjörður. En
hilið milli ])eirra er eins og milli
st.jarnanna. Eg liefi bent ykkur á báð-
ar, til pess pið gætnð borið pær sam-
-an við hinar ríku. j>ar er kona img
og attðug; lit'm tilheyrir rjóma mann-
féiagsins, iiefir hlotið ullt pað upp-
eldis dekur, sem auðurinn má veita,
hún lætur stássvagniiiii bera síg, svo
iiemiar viðkvæmu lætur purfi aldrei
að suerta, stéttarnar. Hún hugsaruin
ekkert annað en að skeinta sér, notar
ekki kerrur r'uar til neins nema eigin
lystisemda, og ver peim miklu og ó-
metanlegu meðölum og krcptum, sem
i góð og hámenntuð kona ræður yfir
| gagnvart peim, sem hún á við að
j skipta, einungis til pess að auka of-
| latti og andvaraleysi mannfélagsíns.
Hún ver sinni eign eins og henni sjálfri
j sýnist — pað er vitaskuld. Og, pað
! er satt: hún hefir nokkurn metnað .
! fvrir sjilfri sér, hún dregur strik
! kring um kropp sinn, sem hin gjörir
ekki. Hver er munurinn peirra beggja?
j Hver fyrir sig notar pað sem liím hefir
j pegið til pess að ala ílanganir sínar,
• og svala með fýsnum sínum og hégóma-
dýrð. A aðra hleður nú mannfélag-
ið allri sinni fordæmingu. Blöðin og ,
pressan, préclikunarstóllinn og kvenn-
pjöðin leggst á eitt í pví að yfirausa
hana með bannfæringnnni hinni meiri, ’
; hana, sem meir er optast syndgað á
móti en hún sjálf syndgar; meðan
i lnn fær ekkert nema smjaður og hrós, •
j hin, petta öskabarn félagsins, sem
| aldrei lieftr cytt einni einustu hugsun
j upp á aðra en sj-ilfa sig. |>et,ta er
, slæmt. ’þannig fer ekki Drottinn vor
; að dæma.
Til allrar ólukku eru verri konur
i til en petta. Smnar ríkiskonur draga
• ekki strik yfir líkama sinn heldur.
j ]>að er tit hlutur, sem mest vekur
undrun okkar fyrir austan hafið —
j hvernig komtr uppaldar í pessu mikla
! pjciðveldi,. dætur millióneipenda, born-
! ar til sérhverrar blessunar, sem
j amerísk menutuu má veita, hvernig
j pær í stað pess að finna til metnaðar
yfir pví að pær eru dætur Amerlku,
j lita hégómann ráða meira og hina
óðu fýsn að komast, pó ekki sé nema
j hársbreidd, fram yfir keppisystur sín-
i ar, ofurselja sig sjálfar — allt eins
j og skækjurnar A „fiminta stræti“ ein-
i hvorri ættarskömm liins evrópiska
j aðalshyskis!
Eg man eptir einum af hertogum
j vorum er bar tignarnafn fornrar ætt-
I ar. Hann var skilinn við konu sína
j og var kærður fyrir íllmennsku og ó-
j Iifnað. ]>á var pað einu sinni pegar
i eg gaf út blaðið Pall Mall Gazette,
I að liaim sendi ritstjórn blaðsins bréf
um málma, samband. Eg sendi bréfið
aptur; tjáði eg lionum, að eg ætlaði
ekki að pronta pað bréf eða önnur
, itiu siikt efni. En um leið sagði eg
j honum, að hreinskilnin byði mér að
bæta pví við, að ástæðan, sem kæmi
mér til að senda aptur bréfið, væri
ekki eíni pess, heldur sjálfur hann.
j „Maklega eða ómaklega -- skrifaði
j eg lionum — liggur pað óorð á yður,
j að pér flekið og fellið konur til
j skeínmtunar yður, og eruð pér pví,
j eptir minni meiningu, verri maður en
I pótt pér skæruð menn á háls fyrir
! tiltekið kftup; fyrír pá sök fáið pér
j handrit yðar enclursent". Yiti menu! 1
j skömmu eptir petta brá liann sér j
! vestur í Bandaríki og kvongast auð-
ugri stúlku par í landi. Hvað lízt
jður um komir yðtir, ef pær láta
pannig sj'i fyrir ráði sinu?
Á. miðöldunum var pað siður
pegar einn selcli öðrum land, að kaup- j
in póttu ekki full fyr en seljaiitlí j
hafði tekið hnefafylli sína af saur af
jörðinni og rétt að kaupanda- Aðar
j amerisku blómarósir og arfbornu stáss-
meyjar eru ekki annað en sit hnefa-
fylli, sem fylgir í kaupbætur auðæfum
pcdrra í hendur vorum útlifuðu aðals-
möiinuin. — J>ér spyrjið, hver geti
gjört að pvi? Xú. að minnsta kosti
getið pér látið vera, ef einhver selur
sig sjálfa, að fylla blöð yðar af dýrð-
arskrumi umbana og hennar hamingju-
lAn, pér gætuð sagt satt og talað
eins og pér liugsið: Iðjulaus auðkýf-
iugur hefir engan ærlegan hugsunar-
hátt. jþeirra eina lifsregla er að láta
eptir girndum sínum og peir vilja
ekki snerta með minnsta fingri við
byrði peirri, sem fjöldinn hefir að
bera. En eru hinir iðjulausu auðkýf-
ingar til pess skapaðir? |>eir hafa
menntun, tima og tækifæri til nytsam-
legrar starfsemi. J>eim er mikið lán-
að, og pví er mikið af peim heimtað.
Ef peir standa ofar bræðrum sinum,
ættu peir að setja sig neðar svo peir
mætti vera peirra pjónar og hjálpa
peím. Er pað elcki sönn og rétt
kristin kenning? Er pað ekki pað,
sem Drottinn vor og ineistari mundi
segja til pesskonar fólks?“
jþaniiig neldur Mr. Stead enn lengi
lestrinum áfram, segir að pessi leti-
víf hefðu heldur átt að vera borin
lökustu Ieiguliðum, eða gefnar einyrkj-
um, lieldur en vera bornar til stór-
arfa, sem pær síðaii stela og ræna
með pví að verja peim svo illa. Hann
skorar á pær að glata pessu foreyðsl-
unnar lifi, svo pær vinni hið sanna
líf, sem sé starfsemd og framkvæmd
í kringum pær, og segir, hve skammt
pær purfi að fara til að finna vín-
garðinn, par sem ranglæti, siðleysi
og volæði sö við hvðrjar húsdyr í
borginni. Hann segir mikið (í öðrum
köfl. bók.) frá borgara- eða félags-
legum öjaí’naði, segist pekkja vel til
á Rússlandi og sé par í mörgu jafn-
rétti maima á milli hjá ápján peirri
og ójafnaði, sem flekki og fordjaríi
frelsi manna í Ameriku, enda staii
öll kúgun og ólag par af aðalbölvun
landsins: Plutökratiinu, eða auðinanna-
valdinu. jþaðan stafi okvið, sem
tekur tvo aura fyrir einn af hinum
snauða, paðan komi svík og samtök
sem breyta atkvæðisrétti fólksins í
óstjörn og fémútnspili, og par nf stafi
öll kúgun einkaleyfa og’ tilfélaga
(Rings), sem með mútum eignast
stræti og brýr, vegi og vélar og flest
pau samgöngu- og viðskiptameðul,
sem borgarfélögin eiga venjulega
sjáií í öðrum löndum. I Ghicago og
víðar í Amoriku svíkja pessi okur-
félög almenning svo í verzlunarfyrir-
tx’kjum flestuin, að fé og líí manna
er claglega í veði, par sem umferð
er mikil, encla kveðst Stead alclrei
hafa par komið, er hann sæi jafn-
margt limíest íólk sem í Chicago.
Mottó bókarinnar eru hendingar
eptir skáldið Lowell, og er efui peirra
petta.
„ ()(/ Frelsarinn stóð ogfnrdaði sig:
Fara menn svona aö trúa á migP
Meira mnske næsta sinn uin pessa
fróðlegu bók, sern, pött kenni hart,
innir satt íra Ameríku.
M. J.
Heiðurswerki. |>ann 12. f. m.
gjórði koaungur formann isl. stjórn-
ardeildarínnar í Kprnh. A. Dybdal og
amtmann J. Havsteen að dannebrogs-
mönnum og skrifstofustjóra Ólaf Hall-
dé'-sson að r'ddara af dbr,
Embættaskipun. |;>ann 13. f.
m. veitti konuugur Páli Briem amt-
mannsembættið yfír Norður- og Aust-
uramtinu og Davíð Scheving Thor-
steinsson 4. Jælcnishérað (Stykkishólm ).
Englands banki.1
1 júlimánuði í ár liélt Englands
banki tvöfalda hátfð, pvi pá hafði
pessi stærsti banki heimsins staðið í
200 ár og pá var og liðin liálf öld
frá pví parlamentið sampykkti uppá-
stungu B.obert Peels um breytingu
| á fyrirkomulagi bankans. Arið 1844
! var rd. gjörð gjörsamleg breyting á
bankafyrirkomulagi á Englandi, og
pá fékk bankinn fulla lieimild til að
gefa út seðlana.
Máltækið: ,eins viss og áreiðanlegur,
og Englands banki“, erbyggtá breyt-
ingu peirri er varð á fyrirkomulagi
bankans fyrír 50 árum. ]>ar á undan
.mátti bankafyrirkomulagið enganveg
heita fulltryggjandi. ]>að bar stuncl-
| um við að bankaseðlarnir náðu ekki
ákvæðísverði,1 og pegar bankalögin
1844 voru gefin út, pá voru seðlarn-
ir 4'/10°/0 fyrir neðan ákvæðisvérð,
og árið 1810 féllu poir jafnvel W'/j
°/0 niður fyrir ákvæðisverð.
í hinu skozka borgarastríði 1745
j var svo liart gengið að Englands
j banka, að hann borgaði skuldir sínar
! með Shillings (ensk silfurmynt er
j nemur 90 aurum), og Six-pence-mynt
(Pence, Penny, eintala, 7x/s eyri).
En pá lilupu kaupmenn í Lundúna-
borg drengilega undir bagga og lof-
uðu að taka bankaseðla uppí skuldir
sínar, og útborga - aptur í sömu
mynt.
Einn Luigardag 1794 átti bank-
in lítið fé fyrirliggjandi, og banka-
stjórnin var hrædd um, að hart
mundi verða gengið að bankanum
næsta mámidag (með víxlun seðla í
gúll). En pá studdi stjórnin bankann.
J A sunnudaginn gaf stjórnin út hann-
| Vöcj um pað, að bankinn innleysti
| seðlana með gulli, par til málið iiefði
j verið lagt fyrir parlamentið. Og
pessi b.annlög stóðu pangað til friður
' komst á. Seinna lilupu líka kaup-
I menn iintlir baggann með baivkanum,
j og parlamentið setti nefnd til að
! rannsaka ásland hankans, og komst
nef'ndiri að peirri niðurstöðii, að
bankiim ætti 15 '/3 inillion punda
sterlitigs skuiclhuisar. Á árunum
1825 og 1839 Atti bankinn líka mjög
i örðugt uppdráttar. Síðara árið tæmd-
! ist svo stórkostlega fe úr bankanum
við hið afleita vorzlunarástand. að
Englancls banki varð að leita hjálpar
Frakkhuuls banka.
En bankalögin frá 1844 hafa
tryggt stöðu Englands banka. Frá
peim tíma Iiefír enginn efazt uir, að
bankaseðlarnir væru innleysanlegir.
En pó varð bankinn á árunum 1847,
1857 og 18(16 að gripa til sérstaklegra
varúðarregla. En hræðs’an hvarf
skjótt með pví að stjórnin upphóf
um stundarsakir bankalögin og leyfði
bankastjórninni að lána fé úr viðlaga-
; sjóðrium.
i Nú getur bankinn ekki komizt í
1 pvílik vandrceði, pví liin endurskoðuðu
I bankalög skipa svo fyrir, að bankinn
skuli innleysa seðia sina með gulli
Bankinn hefir pví hér uin bil nóg
gull fyrirliggjandi til pess að inn-
leysa bankaseðlana, og pað sem á
vantar, liefir hann á reiðtim höndum
í góðum rikisskultlabréfum. það
') ]>ýtt eptir liinu danska stjórnar-
blaði „Berlingske Tidende11 4. maí p,
á. Breytta letrið er eptir pýðandans
fyrirsögn.