Austri - 08.04.1895, Síða 1
AinísWkasafiitð f»5w"i,53Í'm
Rnarkir/iiti' SeyAisfj, er opinn á miiV
i&Ji UUl vijtud. kl, 4-5 e. m.
Píslarvætti ^laðainaiina.
-o—
A þingmmlafuncii Málasýslu-
manna ab Mibhúsi m þann 16.
maí 1894 kom fram uppástunga
um, að burðargjaldi blaðamrð
póstum liér a landi væri aflétt
með loJíUlll, og var uppástungan
samþykkt á fi.ndim m, og al-
þingismönnum Norburmúlasýslu,
sórílagi pr.'fasti Einari Jónssyni,
falið ab bera hana fram á al-
þingi. En hann mun hafa séb
þab fyrir, er á alþingi kom, ab
mulið mundi fa svo lítinn byr
á þessu þingi, að til einkis væri
ab koma málinu inná þingið ab
svo komnu.
Bæði sökum þess, að vér
erum upp.istungi maður að ] ess-
um nýmælum og svo af þvi, að
vér erum elztur núlifandi blaða-
manna hér á landi, og Jiöfum
því löngum borið hita og þunga
dagsins vib blaðamennskuna, —
þá álítum vér oss skyldast ab
ræða málið fyrstir og reyna til
að skýra þab svo fyrir alþýðu
og alþingisinönnum vorum, að
þeir veiti því áheyrn og sýni
því réttsýni og sanngirni.
í öllum liinutn menntaða
heimi eru dagbl b nú á timum
álitin jafn-nauðsynleg andleg
fæba, sem rnatur og dr kkur
fyrir líkamann. Varla er svo
fatækt heimili til útl ndum, að
það haldi e.gi eitthvert dagblað,
þó flest annað sé þar af mjög
skornum skamti. Ou þetta er
svo eðlilegt, þvi i dagbl bi num
eru rædd og undirbúin <",11 vel-
ierðarmál þjóðanna undantekn-
ingarlaust, og sum hin stærri
og bezt „redigen.ðu “ blöð heims-
ins hafa svo mikil áhrif á úr-
alit málanna. bæði utan lands
og innan, að þeim hefir verið
jafnab til stórvelda heimsins.
Yér íslendingar, sem erum
svo langt á eptir hinum mennt-
uðu þjóðum á framfarabrautinni,
þurfum engu siður blaðanna og
þeirra vekjandi og upplýj-andi
ritgjörða með i ö!lmn velferður-
íaálum vorum. Blöðin þurfa að
halda vakandi .ihuga alþýbu áþeim,
; ræða þau og undirbúa sem
. bezt undir alþiagi. þ»au þurfa
ab setja hin ýmsu heruð hins
i sti’jálbyggða föði rlands vors i
nánara samband hvort við annað,
svo samkeppni i framförum á
milli þeirra vakni og hvort geti
af öðru lært það, sem betur má
fara. Blööin þurfa að fræba al-
þýbu um viðburöina í heimin-
um og framfarir þjóðanna, v kka
sjóndeildarliringinn, nema burt
vanþekkinguna, le ðrétta skoð-
anirnar, auka upplýsinguna og
færa oss inní verkahring hins
str ðandi og líðandi mannkvns.
Til þe sa mikla starfa þarf
stórmikla hæfilegleika, og fjöl-
hæfni, þvi blaðstjóri má. eigin-
lega ekkert mannlegt láta vera
sér óviðltomandi, lieldur halda
fast hinni fornu setningu: „nil
humani á me alienum esse puto“.
Og hér í landi er þessi skylda
ritstjóranna þvi meir bjóðandi,
en í i'.brum löndum þar sem
j blöðiu hafa svo mbrgum ágæt-
i um vinnukr' ptum á ab skipa,
svo að hver getur tekið það ab
sér, er hann er um færastur til
ab ræða. En hér verða blaða-
stjórarnir flest mál ab ræba
sj.dfir í bl'.ðum sínum, með þvi
svo sárfáir íslendingur finna
hvöt hjá sér til að skrifa í hlöð-
in. Er það einkanlega undar-
legt, ab þetta skuli eigi sízt
eiga sér stab með alþingismenn
vora, sem fremur öðrum ættu
að finna hvöt hjá sér til að
ræða landsm 1 á undan þing-
m slafundum i blöðnm landsins,
svo kjósendum • þeirra væru
orðin m.ilin ljós og þyrftu eigi
að fir .pa að atkvæb igreiðslunni
á þingmálafiindunum og síður
væri astæba fyrir þingið ab
kvarta yfir þv’, ab m.ilin kæmu
öundirbúin til þingsins.
pá þurfa blaðamenn að
vera l.prir 11 þess bæbi að laða
menn að blaði sinu og til þess
ab skrifa i það, en a h nn bóg-
inn svo fastir i r.isinni, ab þeir
eigi láti leiðast trá sannleikan-
um né réttu máli, hvort sem
yfir þeim vofir rungt ' tundar ,lit.
alþýðunnar eða ofsóknir yfir-
valdanna.
- Bitstjórarnir þurfa og að
1
vera liinir mestu starfsmenn,
þar sem þeir verba vanalega
ab skrifa meginið af bl iðum
sínum sjálfir, og svo hafa þeir
brefaskriptir út um allt. land
meira en nokkrir aðrir, og auk
þess þurfa þeir að vinna sér
töluvert inn aukreitis, þar ekk-
! ert blað mun gefa svo mikiö
af sér, að þab geti fæti ritstjór-
una með familíu, hversu litlar
kröfur sem þeir gjöra til lífs-
ins. En þau aukaverk ættu
ekki að þurfa að eiga ser stab,
með því þau tefja tímann fyrir
ritstjórunum vib aðalverk þeírra,
blabaútgáfuna, sem vér höfum
: áður sýnt og sannað að væri
landi voru hin nytsamasta til
upplýsingar og framfara.
f>ví miður er föðurland
vort svo fámennt og strjálbyggt,
j að blaðaútgáfa mun í engu
i landi borga sig verr en á ís-
landi, þó hún m'ske i engu
landi sé nauðsynlegri, sökum
fjarlægbar landsins frá umheim-
inum og alheimsmenntuninni og
i framrás timans.
Vanskil • á blöðum verða
hér á landí miklu meiri en ann-
arsstaöaöar, sökum þess að póst-
ar ganga ennþá livergi nærri
um allar sveitir landsins, og
; verða þv blöðin að lirekjast
; bæ frá bæ til viðtakanda, opt
j meb töluverðum vanskilum, sem
ritstjórinn verður svo að bæta
; úr með nýrri blaðasendingu, ef
hann eigi á að missa af end-
; virði blaðanna. f>ar að auki
farast opt blöð með landpóstun-
um eða skemmast svo að ný
verbur að senda, og mega
blaðastjórar haía það hka bóta-
I laust.
Sá ritstjóri, -er mest gjörir
gagn landi og.lýð, hlýtur að
■ vandlæta nm ýmislegt, sem
! mibur fer, bæði hjá einstakl-
ingnum og alþýðu; en af því
vér íslendmgar erum mjög til-
tektasamir og lítum enganveg-
inn smátt á okkur og eigum
? því (irðugt að sjá eigin hresti —
þá er það óhugsandi, ab nokk-
ur dugandi ritstjóri geti skrif-
að svo öllum líki, og fær því
opt vanþakkir fyr r réttar beud-
, ingar og góða viöleitni, að leið-
rétta það hjá þjóðinni og ein-
staklingnum sem miður fer.
En einkum hefir það þó
veriö ein stétt hér á landi, er
jafnan Imfir gefið blöðunum og
ritstjörum þeirra meinlegt horn-
auga, og eigi setið sig úr færi
að hamra á þeim með lögsökn-
um, nl. hinir æðri embættismenn,
sem gjafsóknirnar gefa svo gott
færi til að ofsækja þá ritstjóra
ér þeim þykir hafa gjörzt of
berorðir um embættisfærslu
þeirra. Gj af-óknir embættis-
manna má ofurvel nota til því-
líkra ofsókna, þvi hinum fátæku
ritstjórum veitir örðugt ab etja
kappi við landssjöð rétt úr rétti,
er allan málskostnað borgar
fyrir embættismanninn, jafnvel
þó liann bui svo málin út, að
þau ónýtist hvab eptir annað,
og eru ný og forn dæmi til þess,
að þessi Iögfræðislega vanþekk-
ing embættislögfræðinganna hefir
kostað landssjóð þúsundir króna.
En e-nbættismaðurinn fær gjaf-
sókn til þess að byrja aptur og
aptur málið gegn sama ritstjör-
anum, allt upp á landsins kostri,-
ab og hefir allur þessi hrakn-
ingur á málunum rétt úr rétti
með tilheyrandi heimvísunum
mikinn kostnað í för með sér
fyrir ritstjórana, því dómstólarnir
geta verið nokkuð sparir á að
dæma þvíhkum peium májgkostn-
aðinn, sem heldur aldrei fæst
nærri allur tildæmdur eptir
fastri réttarvenju.
f»egar um sýslumenn er að
ræða, — til þess að taka eitt
almennt dæmi — |;á þarf að
viðhafa setudómara, og hefir þá
ritstjórunum óvinveittur amtrnað-
ur dágott tækifæri til þess að-
pína mörg hundruö krónur útúr
blaðamönnum meb þvi ab setja
þann fyrir setudómara sem lengst
er í burtu og mest kostar, því
jafnan er hætt við að þvííik me:ð-
yrðatnál falli á endanum á rit-
stjórana, sem er svo eðlilegt, þar
öll sönnunarskyldan hviíir á þeim,
en þeir hafa engan abgang að
þeim enibættisbókum, er einar
sanna ao j e<r hafi satt sagr; og
ræði væri þab píslarvættiskennt að
dæiua ritstjóra í hna sekt og
mörg liundruð króna málskostn-
að rétt á vmdan því að þeim