Austri - 30.11.1896, Blaðsíða 2

NR 33
A U S T R I,
130
þessarar hressingar11. Hér er nú eink-
um tekið tillit til gagnsemi söngkennsl-
unnar í skólunum. far hefir það
reynzt að söngurinn hetir verið öfiugt
meðal til að knýja áfram hina ungu
kynslóð. En söngurinn hefir hvervetna
hlessunarrík áhrif, ef hann er rétt
notaður, í heimahúsum, í kirkjum, í
samkvæmum og hvar sem er, því
„Sönglistin himneskan uppruna á
Og afl til að hrífa og kæta“.
Söngurinn hrífur og gleður svo gamla
sem unga, huggar sorgbitna, „mýkir
mein, lyptir sál til ljóss heímkynna“,
og gjörir hjörtun „æskuprúð um lífs-
ins haust'1.
„far sem söngur dvín, er dauðans
ríki
Dumbs á strönd í klakastirðri pögn,
Sóllaus æfi söngnum fyrir víki,
Söngs við hljóma vekjast andans
mögn“.
segir skáldið með sönnu, og eg vildi
óska, og eg veit að fjöldi manna vildi
óska pess af heilum hug, að sönglistin
tæki sér bólfestu hjá oss, að hún
yrði fyrir vort andlega líi', pað, sem
leikfimi á að vera fyrir vort líkamlega
líf. Hvorttveggja er eins nauðsynlegt
og andardrátturinn fyrir líf og proska
hinna ungu.
Mesta toiii p ssí r, r , Idar. ei
pýzka tóm-.skalcijð L ■ Ui y vun Beet-
hoven. pmimj sem eigi hafa hevrt
hans áður getið, ætla eg að skrifa
pað sem fylgrr til fróðleiks og geta
jafnframt annara tónskálda, er komið
geta við sögu hans að einhveiju leyti.
í>eim, sem eru söngvinir ætla eg að
muni vel koma, að heyra eitthvað sagt
um pá, er hefir verið gefin hin guðlega
gáfa, tónaskáldgáfan og skarað hafa
fram úr öðrum í pví, að yrkja tóna-
ljóð, sem slegið hafa töfrasprota sín-
um á mannleg hjörtu og „tendrað líf
úr hörðum steini“.
Ludvig v. Beethoven er fæddur árið
1770 í bænum Bonn á pýzkalandi.
Faðir hans var settur söngvari í söng-
húsi kjörfurstans í Köln. B. átti tvo
bræður, peir voru yngri en hann.
Eoreldrar B. bjuggu að hörðum kosti.
Faðir hans bar illa örbyrgðina; var
hann pví opt harður og kaldlyndur við
konu sína og börnin. Jegar fram úr
keyrði með ópolinmæðina í föður hans,
pá leitaðist hann við að drekkja raun-
um sínum í Bakkusarlindinni, sem pó
gjörði aðeins illt verra eins og dæmin
eru til.
J>egar faðir B. var að spila á hljóð-
færi, pá héldu engin bönd hinum unga
syni hans frá pví, að hlusta á. Löng-
um sárbændi hann föður sinn að spila,
spila dálítíð á hljóðfærið fyrir sig.
Tók pá faðir hans hann opt á hné sér
og lét hann spila lagið með sér. En
eigi leið um langt áður en drengurinn
gæti spilað pað sjálfur hjálparlaust.
Faðir hans ásetti sér pví, er B. var
fimm ára, að láta hanu læra að spila
á „Klaver“ (einskonar söngfæri) og
fiðlu.
Báðum peim var petta áhugamál,
en pó gekk eigi allt að óskum. Eaðir
hans herti um of að honum við nám-
ið, svo að hann gæti sem fyrst aílað
sér atvinnu með íprótt sinni. En
skjótt fannst pað á, að Beethoven var
eigi gefinn fyrir langar fyrirsettar æf-
ingar; hann fékkleiða á peim. Hann
vildi vera sjálfráður, spila pað er hon-
um sjálfum sýndist og kom pa.r fram
tónskáldskapargáfa hans. þessu reidd-
ist faðir hans og B. var kominn á
fremsta hlunn með að hætta við allt-
saman, en móðir hans gat. talið hann
frá pví. Enga sögu sagði móðir hans
honum, er honum væri kærri, en pá,
að afi hans hefði verið söngvari við
leikhúsið í Bonn. Opt dáðist hann
að pessum „mikla meistara“, er hann
svo kallaði; talaði hann löngum um
hann við- félaga sína.
(>egar B. var sjö ára gamall var
honum komið í skóla hjá ágætum söng-
meistara, er Pfeiffer hét. B. minntist
pess opt síðar, hve mikið hann ætti
honum að pakka. J>ar tók hann skjót-
um. framförum; lék hann pegar dável
á „Klaver“ og orgel. Opt lék hann
á hljóðfæri í sönghúsi. (Kapellu) kjör-
furstans og menn dáðust að honum,
pótt ungur væri. Kæsti kennari B.
er nefndur van der Eden. Hann lék
á „Klaver “. f>egar Eden dó, varð
Keefe, organisti við hirðina, kennari
hans. J>að var hann, er fyrst vakti
tónskáldsgáfuna hjá B. Fyrstu tóna-
ljóð B. pau er komu fram opinber-
lega birtust pegar hami var á 11. ár-
inu. Árið 1785 var B. gjörður að
organista í sönghúsikjörfurstans. Kjör-
íurstinn gjörði hann jafnframt að her-
bergissveini sínum og lét hann spila
fyiir sig. Nú gat B. smátt og snátt
| komiö fví við, að styrkja foreldra sina.
Hufði B. notið að góðra manna; Eden
kennari hans hafði í fyrstu veitt hon-
um tilsögn ókeypis, en síðan hafði
kjörfurstinn kostað hann.
B. var ákafur í lund og tilfinniuga-
ríkur, og kunni eigi að dylja tilfinningar
sínar. Hann lagði ofurást á un?a stúlku
frá Köln, Jeannette d’ Honrath. Hún
var 10 árum eldri en hann. J>egar
hann lék á hljóðfærið fannst pað ljósast
hvað honum bjó í brjósti, pað var
eins og hver tónn yrði töfrandi ástar-
guð, sem læsti sig inní hvers manus
hjarta. En — hún var Lofuð her-
manni ættuðum úr Austurríki. |>ó
lýsti hún pví í orðum og atferli
við B. að hún ynni honum fölskva-
laust. En pó giptist hún hermannin-
um skömmu síðar. Nærri má geta
hve ill áhrif petta hefir haft á hið
tilfinningarríka barnslega hjarta hins
unga tónaskálds.
Árið 1786 ferðaðist hann til Yínar-
borgar til að fullkomna sig í íprótt
sinni og dvaldi par eitt ár. ]>ar var
pá Mozart, hinn mikli meistari, „kon-
ungur tór?skáldanna“. B. fór á fund
hans og lék á hljóðfæri í áheyrn hans.
Eitt sinn varð Mozart að orði við vini
sína, er hann heyrði B. leika á hljóð-
færi: „Hlustið pértil! hann fær fólk
eirihverntíma til að tala um sig“.
Woljgang Amadeus Mozart er fæddur
1756 og dáinn 1791. Hann var bráð-
gjör eins og B. J>vi að 1762 er sagt
að hann hafi verið orðinn meistari í
hljóðfæraslætti, og 1766 ferðaðist hann
um Frakkland og England og dásöm-
uðu allir íprótt hans. 1769--70 ferð-
aðist hann til Ítalíu og birti par söng-
leik, er hann hafði ort (,,Miprídat“)
og vakti hann aðdáun allra. Samt
sem áður hafði hann eigi æðra em-
bætti á hendi en að vera söngstjóri í
Salzburg, fæðingarborg sinni og hafði
lítil laun. |>ar að auki varð hann
margt illt að pola erkibiskupnum í
Salzburg, er var drambsamur og kunni
eigi að meta tónskáldsgáfu hans-. En
1781 flutti M. sig til Vínarhorgar.
Árið 1780 hafði hann ort mörg fögur
tónaljóð og söngleiki, og er hann kom
til Vínarborgar kom hvert tónaljóðið
öðru meira og miklfenglegra frá hendi
hans. Munu pau flest vera ókunn hér
á landi. Um 1790 orti hann hinn
dýrðlega svanasöng sinn („Mozarts
Requiem“). Eptir hann liggja alls
um 600 tónaljóð smá og stór. Nokk-
ur af lögum Mozarts eru pegar orðin
kunn hér og pykja, hvarvetna vel koma,
t. d.: „O! hvað eg uni mér“, „I skýj-
um fölleit sólin sígur“, „Um morgun
æfi minnar“ og „í>að skeið sem mönn-
úm markað er“ o. fl. J>ó komst hann
aldrei hærra en svo í heiminum, að
hann varð herbergissöngvari keisarans
í Vín og hafði 800 gyllini í laun um
árið; og hann var jarðaður í grafreit
fátækra manna.
Slíkur var sá maður, sem Beeth.
heimsótti í Vínarborg og var pví eigi
lítill sómi að piggja lof af hans vörum.
Árið 1792 fór Beethoven aptur heim
í fæðingarborg sína. Sama ár kom
pangað hið fræga tónaskáld Joseph
Haydn, er um pað leyti var tekinn
fram yfir Mozart. Naut B. tilsagnar
hans um tíma. Haydn hrósaði lionum
og hvatti hann til . að halda áfram
námi sínu. Joseph Haydn er fæddur
1732 og dáinn 1809. Árin 1760—90
var hann söngvari í sönghúsi ung-
versks fursta, er Esterhazy hét. 1791
og 1794 ferðaðist hann til Lundúna-
borgar og hélt par samsöngva, en síð-
ustu ár æfi sinnar bjó hann í Vínar-
borg. Hann er höfundur hinnar nýrri
hljóðfæraSönglistar og orti fjarska
mörg tónaljóð. J>au munu vera lítt
kunn hér á landi. Af pessu má ráða
að Haydn hafi getað gefið B. margar
ágætar bendingar og pær féllu eigi í
ófrjósaman jarðveg.
Nú fór B. aptur til Vínarborgar,
pví að hún var pá aðalstöð hljóðfæra-
söngljstarinnar, |>að sem B. orti af
tónaljóðum par til hann var 22 ára
garaall, er bæði lítið og ber mikinn
blæ af tónaljóðum Mozarts,: að fáum
lögum undanteknum. En með 19.
öldinni kemur fram í B. hinn skap-
andi tónlistarandi. Haydn og Mozart
höfðu á undan honum opnað hvert
hús og hjarta í Vínarborg fyrir söng-
listinni, B. var pvi mjög kærkominn
gestur par, og stórmenni löggðu fram
fé handa honum. Árið 1801 skrifar
hann einum æskuvini sínum petta
meðal annars: „J>að er mín einasta
og æðsta gleði að stunda íprótt mína;
eg finn, að æska mín byrjar fyrst nú.
Mér ' hefir aukizt líkamlegt prek á
síðustu tímum, og að pví skapi glæð-
ast og proskast sálarkraptarnir. Með
hverjum degi kemst eg nær pví marki,
sem eg stefni að, sem eg finn til, en
get ekki lýst með orðum. B. pinn
ifir í pessu og engu öðru. Af rósemi
og hvíld hefi eg eigi aðjsegja; eg pekki
enga hvíld nema svefninn og, pví mið-
ur, parfnast eg nú meiri svefns en
áður......... O! pað er svo fagurt
að lifa púsundföldu lífi! Fyrir kyrrðar-
íf — nei, fyrir pað finn eg að eg er
ekki skapaður“. Ekki gaf hann sig
neitt að dómum annara um hann,
heldur sagði: „Heimurinn er konung-
ur, er engum sýnir hylli nema smjaðr-
að sé fyrir honum; en hin sanna list
er einlynd, hún fer sínu fram og lag-
ar sig eigi eptir hóli og smjaðri til-
heyrendanna“.
B. var lýðveldismaður. Hann dáð-
ist mjög að Napoleon mibla. fegar
Bernadotte sendiherra Napoleons mikla
var staddur í Vínarborg 1798, pá bað
hann B. að yrkja tónaljóð Napoleon til
vegsemdar. pess var B. fús; en er
hann hafði lokið pví, kom sú fregn
til Vínarborgar að Napoleon hefði
gjörzt keisari. J;>á varð B. æfur og
sagði: „Hann er pá ekki nema einsog
aðrir menn; hann ætlar pá líka að
troða mannréttindin undir fótum og
láta leiðast eingöngu af virðingagirni
sinni, liann ætlar að ráða yíir öðrum
og verða harðstjóri! Hann var pvínær
ófáanlegur til að láta prenta petta
söngrit sitt. Hann hafði kallað pað
„tónaljóð til heiðurs frelsishetjunni
Napoleoni“, en nú breytti liann nafni
pess og kallaði pað: „hetjuljóð til að
helga minningu merks manns“.
B. felldi öðrusinni ástarhug til stúlku..
En pað fór sem fyrri. Hún giptist
öðrum manni. ]>ót,t honum félli pað illa,
lamaðist pó eigi andi hans. Heim-
urinn tók á móti hverju listaverkiuu
á fætur öðru frá hendi hans. Einatt
íor hann einförum úti dag sem nætur
og komu pá eiriatt hin fegurstu tón-
aljóð fram í sálu hans og teiknaðí
hann pau upp samstundis. Hvorkí
gat hann sungið né lært aðstígadanz.
En hann var hrifinn af hinum skap-
andi tónlistaranda er bjó í honum, og
sæll um leið. Allir, sem sönglistina
kunnu að meta, töldu hann fremstan.
allra samtíðarmanna sinna og jafnan
fyrirrennurum sínum J. Haydn og
Mozart. En eitt varð honum að til-
finnanlegu angri: hann missti heyrnina.
smátt og smátt og árið 1814 hafði
hann misst hana að öllu. Honum
varð pá ósýnt um að leika á hljóð-
færi, en að tónunum gat hann leikið
sér ennpá í huga sínum. Hann orts
mörg fögur tónaljóð eptir pað. Hann
heyrði tónana með eyrum sálar sinnar
og purfti æ minna og minna á hinum
líkamlegu eyrum að halda. Einhvers-
staðar stendur í dagbók hans: „Lífí®
er eitur heyrnarlausum manni“, og
lýsir pað pví, hve pungt honum hafi
fallið heyrnarleysi sitt.
Ávallt hafði hann práð að mæta
einhverri konu á a>fivegi sínum, er
blómum gæti stráð á lífsleið lians og
gjört honum lífið inndælt og pægilegU
en hann fann enga. Hinn nafnfrægi
höfundur hins dýrðlega tónaljóðs; „Fid-
elis“, var ókvæntur til dauðadags.
Hann dó 25. marz 1827.
Beethoven er lítt kunnnr hér á
landi. Eg minnist pess eigi að hafa
séð annað af lögum lians: en „pekk-
irðu land par gul sítrónan grær“, í
einu af söngheptum Jónasar Helga-
sonar. Flest tónaljóð hans eru og
erfið viðfangs, Bit hans eru gefiu
út á árunum 1864—67 í 24 bindum
og má af pví marka, hve mikið liggur
eptir hann.
Tónskáldíð Reichardt bjó einusinni
til pessa líkingu um framfarir tón-
listarinnar: „Haydn hefir búið til
ljómandi fallegann aldingarð. Mozart
íefir byggt í honum liöll, og Beethoven
íefir sett á hana turninn. Sá, sem
ætlar að byggja par ofaná, háls-
úrotnar“.
7
A s k o r u n.
J>að eru nú liðin 19 ár, síðan skáld-
in Steingrímur og Matthías lofuðu að
gefa löndum sínum samskonar pýðing*