Austri - 24.11.1900, Blaðsíða 2

NR. 41
AUSTRI.
148
hvernig menn færn með ættjarðarsög-
una sína á Islandi.
B. Tli. M.
Dáleiðslan og deilan
um laugardagshelgina.
fað er illt og'broslegt fyrir dá-
leiddar manneskjur að hlusta á hleypi-
dóma-deilur, — ef menn vissu ekki
með hverjum ósköpum flestir af oss
eru fæddir, pó mismunur sé. Að herja
fram boðorð hinna fornu Hebrea um
langardagshelgina er eitt dæmi upp á
slíkar fyrirmunanir mannlegrar dá-
leiðslu. Að segja, að skaparinn hafi
skipað alla pá hluti, sem Hebreum
var boðið, án tillits til pess, hvað pað
er, pað er að vísu í fyllstu samkvæmni
við pá kenning, að hver bókstafur
biblíunnar sé „innblásinn af Guði“, en
hve lengi á að bjóða skynsömum
mauneskjum svo mikla fjarstæðu?
.p>angað til klerkar og kreddumenn eru
orðnir eins hlægilegir einsog munkarnir
voru á dögum Erasmuss frá Eotter-
dam? Ög hve marga trúaða roundu
peir pá eiga eptir í söfnuðum sínum?
En ekki má samt gjöra heilagri ritn-
ingu rangt til. Gamla testamentið
nefnir hvergi laugardag. I
1. bók Móses er að vísu sagt, að
Drottinn hafi „hvílt sig“ s j ö u n d a
daginn. En bar pann dag upp á
•laugardag, og gat ekki sköpunar-
vikan eins e n d a ð pann dag, einsog
byrjað? Dagar og nætur, vikur og
árstíðir, pað eru náttúrleg skipti, en
ekki tilbúin. fess firnst og ekki getið,
að sabatsins hafi verið gætt fyrr en á
Jósias dögum. eptir að „lögbókin,,
fannst, (2. Kgb. 22.) þuð er eitthvað
1000 árum eptir daga Mósesar. En
pessi „lögbók“ kemur beztu fræði-
mönnum saman um, að verið haíi 5.
bók Mósesar og engin bók önnur.
Sama er að segja umboðorðið: „Minnstu
að halda helgan hvíldardag Drottins
Guðs píns“. Hér er ekki talað um
sjöunda dag vikunnar, heldur
hvern sjöunda dag. Auk pessa alls var
sabatsdagur Hebreanua allt annað en
Drottins dagur (domjnjca) hinnakristnu
pjóða. Hvíldardagur Gamla testa-
mentisins var meir en til hvíldar, hann
var helgaður fórnurn til Jahve, pjóð-
guðs ísraelsmanna. Jahve átti pann
dag.
Eptir siðabótina komu upp tvær
sabatsskoðanir, einkum á Englandi og
Skotlandi. Hinir skotsku Presbyter-
ar halda að vísu sabatið á snnnudag
einsog aðrir kristnir menn, en halda
bann að öðru leyti eins stranglega
einsog Gyðingar. Og hinir ensku Puri-
tanar gjöra eins. pykir frjálslyndum
mönnum pessir „hvíldardagar“ mestu
preytudagar vikunnar. Á hver maður
að fara tvisvai í kirkju og hlusta á
langar ræður, og ekkert er leyft að
aðhafast nema skipaðar guðrækn-
isiðkanir.
Hin stefnan er ólíku frjálslegri og
lylgir Krists skoðun. „pessi maður
er ekki af Guði, pví hann heldur ekki
sabatsdaginn“, sögðu Gyðingar, en
Jesús svaraði: „Ekki er sabatsdagur
fremur Guðs dagur en aðrir dagar;
sabatsdaguiinn er m a n n s i n s vegna.
Hefði hann verið „Guðs vegna“, hefði
maðurinn veiið skapaður „sabatsins
vegna“. J>að sabatsbald, sem er ó-
eðlilegt ok, er pessvegna rangt. En |
hvíldar- og helgidagar eru sjálf- i
sagðir, af pví að peir eru omissanlegir. :
En hvíld á ekki saman nema nafnið. !
Bc/.ta hvíldin er andleg endur- !
n æ r i n g, eu hún fæst ekki með tómu |
aðgjörðaleysi. Algjört aðgjörðaleysi
er hinn versti prældómur. Hvíld er
tilbreytiug — tilbreytíng til unaðar og j
nýrrar nautnar og hressingar; og pví j
betri er hvíldin, sem nautnin eða breyt- j
ingin, sem býðst, er sálu mannsins og j
hjartalífi hollari. Allt sem gleður, j
upplífgar, göfgar eða menntar, pað er '
bezta hvíldin (o: endurnæringin) eptir I
prautir og áreynzlu. j
J>ar næst á „sabatið“ að miða til
nytsemdar og mannfélagseflingar, til
líknar- og kærleiksverka, til kennslu
og blessunar fyrir æskulíðinn. Svo or
belgidögum varið — auk lögboðinnar
og frjálsrar guðspjónnstu
í peim
borgum og byggðum, par sem menn
eru bezt siðaðir.
Loksins má spyrja: hve marga sa-
bats- eða helgidaga er rétt að halda
á ári hverju? Einn af sjö? Páll post-
uli pekkti pessa spurning og segir
(Róm. 14, 5.): „Sumir gjöra sér daga
mun, aðrir dæma eins um alla daga“.
Og hann finnur að hvorugu, ef menn
haldi alla daga vel. það er einsog á
að vera. Einn segir: „eg held einn
dag helgan af hverjum sjö“. Annar
svarar: „Mér eru sjö dagar belgir í
viku hverri, eða 365 dagar ársins. Eg
má ekki vanhelga nokkurn ársins dag,
nei, ekki nokkra mínútu úr nokkrum
áisins degi. A einni mínútu, eða
styttri tíma, get eg stígið fyrsta sporið
á vegi lasta og auðnuleysis. Og pó
eg trúi ekki að Guð eigi sjöunda dag-
inn í viku hverri fremur en fyrsta
daginn, né heldur 1. daginu fremur
en hinn 7., pá er mér næst að segja,
að Guð eigi alla daga, alla tíma og
augnablik — i peim skilningi, að eg
megi ekki eitt tímans augnablik van-
helga,
Matth. Jochumsson.
„Hallfreður
van il ræðask ál d“.
Höfuðpersónan er fslendingurinn,
Hallfreður vandræðaskáld,snillingurinn,
sem ritar sér sjálfur lög, og sem engu
valdi getur lotið, og pví hlýtur dauðinn
nú að bera sigur úr býtum. J>að er
eptirtektavert, að einsog Oehlenschláger
byrjaði á að yrkja „Hákon Jarl“, sem
lýsir bardaga hinnar gömlu heiðni við
kristindóminn; pá er nú réttum hundrað
árum seinna, farið að, yrkja um pessa
tvo gagnstæðu siði. í bardaganum
peirra á milli hlýt eg auðvitað að láta
hina gömlu, ágætu heiðni sigva; pó
ekki svo að skilja, að eg vilji ráðast
á kristinndóminn. J>að eru tvö and-
leg stórveldi. sem berast á banaspjót-
um, öðru megin er konungurinn, ímynd
ríkisvaldsins, en hinumegin snillingarn-
ir, úr hetjusögunum, sem berjast fyrir
sinni hugmynd, er sigrar.
Hallfreður vandræðaskáld er sjón-
leikur, sem er alls ólikur öllum öðrum
skáldritum mínum. Upphaflega hafðí
eg ætlað mér að heimsækja íslaad í
sumar, en svo varð stúdentaförin danska
pví til fyrirstöðu og eg óttaðist öll pau
veizluhöld, er slíkri för væru samferða.
En næsta sumar fer eg til íslands, hvað
sem tautar, pví mig langar til að
koma uppáhaldshugmynd minni í fram-
kvæmd, að semja sjónleiki útaf nokkrum
helztu Islendingasögum. Helmingur
sjónleiksins er ritaður í óbundnu máli,
hitt í ljóðum. Gangur leiksins er
samfastari en í öðrum leikritum mínum,
atbnrðaríkur og áhrifamikill. Aðal-
áherzlan fellur á tvo karlmenn, svo
skáldskapar og ástmála gætir minna,
en aðalmergur leiksins er úrslitin
milli hinna miklu ólíku siðmenninga.
Eyrsti og síðasti páttur fer fram á
íslandi, en hinir í Norvegi og einn á
Grikklandseyjum. Sjónleikurinn fær
leikurunum, söngmeistara og leik-
tjaldamálara mikil og erfið
verkefni í hendur. Eg álít pað vera
prófstein fyrir pví, hvað hið unga
duglega leikhús ykkarfær framkvæmt,
og eg pori rólegur að segja, að
„Hallfreður vandræðaskáld“ útheimtir
enn meiri, fegurri og margbrotnari
útbúnað, en vakað hefir fyrir sjálfum
AEagner með öllu hans hugarfiugi.“
—:o:—
Svo heitir hið nýja leikrit Holger
Draclimanns, pjóðskálds Dana. Kýlega
átti norskur blaðamaður tal við
Drachmann um leikritið og fórust
skáldinu pá orð á pessa leið:
„Hallfrcður vandræðaskáld“ er
Sjónleikur i 5 páttum, sem eg hefi
samið meðan eg dvaldi í Ameríku og
sem eg lauk við í Norvegi í sumar.
|>að kemur út hiá Gyldendal og verður
fyrst leikið á pjóðarleikhúsinu hér í
Kristjaníu, enda er pað sérstaklega
ritað handa pví leikhúsi. Til að lýsa
pví í stuttu máli má segja, að pað er
leikrit sem sérstaklega snýst um
„karlmenn“. J>að er ísland og Nor-
egur til forna á tíð Ólafs konungs
Tryggvasonar. I sjónleik mínum tek
eg til meðferðar hið unga, andríka
ísland, sem reynir að bjóða ríkisvald-
inu byrginn, en pað kemur fram í
persónu Norvegskonungs. Sjónleikur-
inn er lýsíng á hinum ósigrandi rétti
æskunnar gegn nútíma hugmyndinni
ríkisvald, og á pví eins vel við vorn
tíma einsog leikrit, sem rituð eru nú
á dögum, pó hann fari fram fyrir
900 árum síðan.
Utan úr Iicimi.
—:o:—
De Wet lætur greipar söpa
um járnbrautarlestir Englendinga.
„I júnímánuði s. 1. hafði De <Wet
fengið vitneskju um pað, að járnbraut-
arlest með 68 vögnum og 240 menn
varnarliðs hefði staðnæmzt á járn-
brautarstöðvunum fKoodewaal; og pó
að De Wet hefði pá í svipinn eigi
fleiri en 80 hermanna, pá var hann
samt eigi lengi að hugsa sig um að
ráðast á Englendinga.
De Wet skipaði svo mönnum sínum
til atlögu umhverfis járnbrantarstöðina,
án pess að Englendingar yrðu varir
við pað, pví peir höfðu enga útverði
sett, og vissu ekket hvað um var að
vera, fyr en byssukúiurnar putu peim
um eyru.
Bardaginn stóð aðeins hálfa síundu.
pá drógu Englendingar upp hinn hvíta
fána og báðust griða. Af liði De
Wets var enginn einu sinni særður,
en af Englendingum voru 40 manns
fallnir og 60 særðir.
Svo komum við fram úr fylgsuum
vorum, tókum bæði járnbrautarlestina
og Englendingana, er við tókum
vopnin frá. Og svo var nú heldur
haudagangur i öskjunni, er við fórum
að ræna öllum peim auðæfum, er
voru í járnbrautarvögnunum
I>ar fundum við 30,000 alklæðnaði
til vetrarins, tvífóðrað ullarfóðri, handa
vesalings Englendingum, sem ætluðu
að deyja úr kulda um pessar mundir
(pví par er vetur syðra, er hér er
sumar), 2000 Lýditsprengikúlur,
2000 polca með bréfum, tóbaki, vindl-
um, súkkulade, sykri, niðursoðnum
matvælum og hveitiméli. Og loks
fundum við par 40 kassa af kampa-
víni handa yfirmönnum enska hersins.
Yið vorum furðu fljótir að tína öll
pessi auðæfi út úr pokunum og brjóta
upp kassana og póstsendingarnar og
bréfin, er allir peningar voru svo
teknir úr. Og svo köstuðum við af
okkur fatagörmunuro okkar og fórum
í hin r.ýju og hlýju vetrarföt, er vesal-
ings Englendingar pörfuuðust svo mjög
í kuldanum, en uú urðu að norpa úti
á berri jörðu í vetrarfrostinu í sum-
arfötum sinum.
Yið vorum of fálíðaðir til pess að
komast bnrtu með allt petta herfang,
°g pví gjörði Da Wet boð til peirra
hersveita Búa, er næstar voru, og
komu peir fljótt með fjölda flutnings-
vagna með uxum fyrir; voru vagnarmr
hálffylltir með hveitiméli, sykri, kaffi,
tóbaki, klæðnaði og skotvopnum.
far grófum við líka niður i jörðu 5
stórar vagnhleðslur til pess að grípa
seinna til, er okkur lægi á. Og svo
hresstum við okkkur óspart á kampa-
víninu og drukkum skál gamla Ko-
berts, er hafði byrgt okkur svona
ágætlega af pví, er oss vanhagaði
um.
Loks spratt De Wet á fætur, eptir
að við höfðum hrifnir drukkið skál
hans í kampavíní, og sagði:
„Drengir mínir, við höfum matað
dálaglega krókinn í dag, og pví vírðist
mér réttast að við kindum nú hæfilegt
fagnaðarbál af pví herfangi, er vór
ckki getum komizt með.“ Svöruðum
við pessari tillögu hershöfðingja vors
með preföldu liúrra.
Við ókum 19 vögnum, fullum af
brenni til bálsins, og brenndum par á
öllu pví herfangi, er við gátum eigi
komizt með.“
* *
*
Saga pessi er sögð af Hollendingi
er parna var mcð De Wet ogfélögum
hans.
Seyðisfirði, 24. növember 1900.
T í ð a r f a r hefir pessa dagana verið
hór mjög óstillt, rosi og rigningar
miklar á hverjum degi.
E i s k u r er alltaf væun úti fyrir,
pegar gefur til að róa.
Pöntunarfélagsfundur var
haldinn nú í vikunni á Egilsstöðum á
Völlum. —
Hálka liefir verið mjög mikil á
götum bæjarins nú undanfarandi, og
væri eigi vanpörf á að bera sand á
göturnar, par sem hálast er.
En einkum furðar oss á pví, að
bæjarstjórnin hefir eigi fyrir löngu
síðan látið setja grindur utan með
brúnni yfir lónið fyrir neðan hús
Einars Jóhannssonar, par sem pað er
opt mjög hált á brúnni, svo menn
geta auðveldlega lent út af biúnni ef
1 peim skrikar fótur, sérstaklega pegar