Austri - 05.10.1901, Blaðsíða 2

NH. 36
AUSTRI.
122
Jónsson og skáldið Hannes bæjarfó-
geta Hafstein.
Frumvarpið var að vísu sampykkt,
en hvernig! Með sáralitlum atkvæða-
mun, er fékkst af tilviljun og við lög-
mætar, en þó máske í svo áríðandi
máli óheppilegar kosningabrellur.
Einn pingmaður úr frjálslynda flokkn-
um varð veikur — Dr. Valtýr gat kom-
ið ár sinni svo fyrir borð, að forseti
hins sameinaða alpingis og forsetar
beggja pingdeildanna urða kosnir úr
mótstöðuflokknum, er við pað missti
eitt atkvæði — og með pessari aðferð
marðist frumvarp dr. Yaltýs í gegn á
alpingi með 12 atkv. gegn 10 í neðri
deild, og 6 atkv. gegn 5 í efri deild
(par af 4 konungkjörnir). fynnri
meirihluti er ekki hugsanlegur, og pó
staðhæfir frjálslyndi flokkurinn, að sá
pingmaður. er reið baggamuninn í
neðri deild, mundi eigi hafa greitt
atkvæði með frv. dr. Voltýs, e f fregn-
in um stjórnarbreytinguna í Danmörku
hefði pá verið komin til íslands. Hefði
pessi pingmaður álitið, að svo mikil
gjörbreyting gæti átt sér stað í stjórn-
arfarinu í Danmörku, pá hefði hann
stutt að peirri tillögu frjálslynda
flokksins, að fresta málinu að pessu
sinni. En hann hefir líklega haldið,
að hægrimannastjórnin mundi ríkjaum
aldur og æfi i Danmörku og íslandi
yrði stjórnað af arftakendum Nelle-
manns, og varð pví dr. Valtý sammála
um, að pyggja skyldi pó pað, er hægt
væri að fá í svipinn.
En nú er vinstrimannastjórn komin
að völdum í Danmörku, og pá er pað
óhugsandi, að íslendingar geti eigi
fengið betri kosti, betri beimastjórn
og meiri sjálfstjórn.
fað, sem frjálslyndi flokkurinn á
íslandi krefst, eru alls engar öfgar
eða frágangssök frá dönsku sjónar-
miði. Aðalkrafa Islendinga er sú,
að peir fái ráðgjafa, sem sé búsettur
á Islandi, sé launaður af landssjóði,
er pekki vei ásigkomulag landsins,
mæti á alpirgi, einscg ráðgjafar kon-
ungsríkisins á ríkispinginu. Minni
hluti alpingis í sumar vildi líka hafa
einn íslenzkan ráðgjafa í Kaupmanna-
höfn. En pað fyrirkomulag mundi
óhyggilegt og eigi samrýmilegt við
stjórnarlög vor. En íslendingar eru
fúsir til að ganga að hverju pvi ákvæði,
er tryggi hið löglega stjórnarssmband
og hagsmuni Danmerkur gagnvart ís-
landi, og Islendingar hafa bezta v i 1 j a
á að koma á sem beztu samkomulagi.
Og hvað ætti pá að vera pví til fyrir-
stöðu, að nú gæti hin íslenzka stjórn-
ardeiJa leiðst til heillavænlegra úrslita
um langan aldur, svo friður og sátt
gæti á komizt, og vér Danir reyndum
tii pess að efla framfarir hinna fjar-
lægu eyjarbúa á allan hátt? Fyrst
og fremst með pví að veita íslending-
um sjálfstjórn; og svo með pví að efla
andlega og fjárhagslega samvinnu
Dana g íslendinga.
Hér er pví mikið verkefni fyrir
hendi fyrir vinstrimannastjórnina, er
ekki má dragast, pvi samkvæmt stjórn
arskránni verður að rjúfa alpingi,
nafn á peim flokki, er 1894 gjörðist
liðhlaupar úr hóp vinstrimanna og
tóku sáttum af ráðaneytinu Estrup
og Nellemann, en nú mega heita
horfnir af pingi og úr sögunni, einsog
vamtanlega fer um Valtýinga á næsta
alpingi.
Ritstj.
pegar nýtt stjórnarskrárfrumvarp hefir
náð sampykki pingsins og nýjar
kosningar verða að fara fram á
næsta vori og alpingi að heyjast í júlí
]902. Stjórnin verður líka að gefa út
au.glýsingu um undirtektir hennar
undir hið sampykkta frumvarp.
það væri máske æskilegast, að
stjórnin setti nefnd manna af íslend-
ingum og Dönum, er gætu séð um, að
réttur peirra yrði eigi fyrir borð bor-
inn. Nefnd, er eigi skylli fresta, heldur
llýta fyrir málinu. J>að er enginn efi
á pví, að sú nefnd mundi bráðlega
verða sammála. — far sem hagsmunum
Danmerkur mundi vel borgið, pá
mundi hægt verða að gjöra íslendinga
ánægða. fað er nokkur örðugleiki á
pví að koma fyrir sambandi ráðgjafans
heima á íslandi við stjórnarráðið,
er eigi má aðskilja hann frá, svo hann
geti leitað sampykkis konungs að ráða-
neytinu fornspurðu. En bæði hinn
frjálslyndi flokkur og miðlunarmenn eru
sammála um pað, að eptirlit verði að
eiga sér stað af Dana hálfu. Og pað
er pá eigi annað eptir en komapessu
eptirliti sem haganlegast íyrir. Ef dr.
Valtýr, prófessor Finnar Jóusson,
bæjarfógeti Hannes Hafstein og nokkr-
ir fleiri lærðir menn væru settir tii
pess að ihuga málið, pá mundi stjörn-
arskrá íslands stökkva út úr höfði
peirra, sem Apena úr höfðí Jupiters.
]?að kemst ekki friður og spekt á
á íslandi fyrr en Islendingar fá sinn
eiginn ráðgjafa, er sé búsettur meðal
peirra — einsog á sér alstaðar stað
meðal menntaðra pjóða; — og pað er
einungis petta fyrirkomulag, er getur
komið á fullu bræðralagi milli Dan-
merkur og Sögulandsins.
* *
*
fessi ritgjörð er tekin orðrétt eptir
„P o 1 i t i k e n“, aðalmálgagni hinnar
núverandi stjórnar og vinstrimanna, og
er hún ritstjórnargrein fyrst í blaðinu,
að sjálfsögðu eptir ritsmllinginn, aðal-
ritstjóra pess blaðs, dr. Edvard
B r a n d e s, bróður íslandsvinarins dr.
Georg Brandes. einhvers frægasta og
mesta manns Dana, og hefir pessara
bræðra opt verið getið hér í Austra.
Vér viljum biðja landa vora að taka
s é r 1 e g a eptir pví, að pessi ritgjörð
er einmitt skrifuð eptir að ráð-
herrarnír höfðn átt fund með
sér og rætt stjórnarskrármálið; og par
sem „Politiken“ er aðalmálgagn stjórn-
arinnar og dr, Edvard Brandes eptir-
maður Hörups ráðgjafa í ritstjörn
blaðsins, — pá mun mega fulltreysta
pví, að pessi ágata grein er samin í
fulln samráði við ráðaneytið og má
álíta hana stefnuskrá pess í
stjórnarskrárináli voru.
Oss, sem fyrstir hi'.fum fengið pessa
gleðifregn, er pað helg og kær skylda,
að votta hinum háttvirta ritstjóra
„Politikens“, dr. Edvard Brandes, vort
og allra pjóðlegra íslendinga innilegt
pakklæti fyrir hina vclviljuðu og vitur-
legu ritstjórnargrein hans, er hlýtur
að festa og tryggja pað bróðurband,
er nú er í svo gleðilegri frampróun
milli íslendinga og Dana, eigi sízt eptir
hina mikilsverðu stúdentaheimsókn frá
Danmörku í fyrra, svo eigi vantar
annað til að kóróna hið bezta sam-
komulag milli íslendinga og Dana, en
að vinstristjórnarmenn ráði stjórnar-
bótarmálinu til heppilegra úrslita.
Eru allar horfur á að vinstrimanna-
stjórnin hafi bezta áhuga á pví, og
vilji veita oss innlenda stjórn
og uppfylla allar sanngjarnar kröfur
vur Islendiuga, pví að sendimaður
heimastjörnarmanna, Hannes Haf-
s t e i n, tjáði oss pað, að hver og einn
einasti ráðgjafi hefði talið pað sjálfsagt,
að vér fengjum ráðgjafa er sæti hér
h e i m a á íslandi, og forsætisráðgjaf-
inn, dr,júris, prófes«or Deuntzer,
áleit að ekkert gæti verið á móti pvi
frá stjórnlagalegu sjónarmiði, og pað
væri fráleitt, að pað ryfi ríkisein-
inguna, en áleit hægt að koma vel
fyrir sambandi hins heimasæta
ráðgjafa við stjórnarráð Dana. Og
er hjali „corpus juris“ í ísafold og
á pingi svarað par með úr fullveðja
átt; slegið út pví tromfi, er ekki er
hægt að stinga.“
Bæjarfógeti Hannes Haístein hafði
á't tal við alla ráðgjafa konungs,
er a 11 i r voru fastlega á pví að
stjórnaj skrármáli íslendinga gæti eigi
oróið lokið viðunanlega með öðru móti
en að við fengj um innlendan ráð-
g j a f a, en pað er reykur í augum Val-
týs — af sérstökum ástæðnm, sem
eigi mun dyljast ráðgjöfunum.
Síðar í haust mun koma a u g 1 ý s-
i n g frá ráðaneytinu, er t sýnir, að
afstaða pess til stjörnarskrármáls
vors Islendinga er hin sama, sem
svo velviljað og greinilega er tekin
fram í ritstjórnargrein dr. Edward
Brandes.
Stjórnin og Danir vilja unna oss
fullrar h e i m a s t j ó r n a r, ráðgjafa,
er sitji h e i m a á Islandi, og fullra
ráða á okkar sérmálum — einmitt
pað sem var hugsjón Baldvins Einars-
sonar og Fjölneristanna, og sem Jón
Sigurðsson og hans ágætu fylgismenn
börðust fyrír um heilan mannsaldur.
Stjórnarskrármál vort virðist nú
vera mjög einfalt. Vinstrimannastjórn
Dana býður okkur hér um bil alla
sjálfstjórn, er vér heimastjórnarmenn
óskum og höfum óskað: ráðgjafa í
landinu sjálfu með f u 11 r i
á b y r g ð á stjórnarathöfninni fyrir
alpingi, launaðan af lands fé, er litlu
eða engu verður kostnaðarsamara
en hið nú verandi iyrirkomulag, par
sem landshöfðingi og amtmenn munu
hverfa.
Fyrir kjósendum landsins hlýtur
spursmálið að standa mjög Ijóst:
Vilja peír piggja hið væntanlega til-
boð vinstristjórnarinnar um heima-
stjórn, eða kjósa peir heldur Hafnar-
stjórn dr. Valtýs og flokks hans.
p>ó ótrúlegt sé, pá mun dr. Valtýr
hafa 1 átið pað fyllilega í Ijós við
Hannes Hafstein í Kaupmannahöfn,
að hann vildi eigi heima-
s tj ó r n, væri algjört á móti pví að
ráðgjaíinn væri búsettur á ís-
landi; og eptir pví semhonum hefir
svo undarlega vel tekizt að d á 1 e i ð a
flokksmenn sína hingað til, pá er peim
pví miður engum treystandi við
kosningar að vori, pví pað má vera
peim að líkindum hvumleitt að ganga
á móti peirri stefnu, er peir hafa áðar
framhaldið af svo miklum práa og
kappi, pó peir v i s s u, að betri kosta
var von hjá vinstrimannaráðaneytinu.
J>eir hafa brugðizt föðurlandinu, svo
peim er eigi lengur trúandi, — og
langt frá pv'. Burtu pví með Valtý-
inga úr öllum kjördæmum landsins.
— J>ó margir peirra séu vinir vorir
og vér séum iúsastir til að virða pá
marga að öðru leyti. —
J>ér bændur! pér kjósendur! ráðið
pessu að vori. Og gætið pess, að pær
kosningar eiga að ráða úrslitum stjórn-
arskrármálsins um langan aldur. Gætið
pess, að pað mundi íslandi til ævarandi
smánar, ef vér berum eigi traust til
pess að hafa ráðgjafa vorn í voru
eigin landi, svo sem allar aðrar
menntaðar pjóðir.
J>au kjördæmi, er h:<fa í fyrra við
kosningaroar villzt til að kjósa Valtý-
inga á ping, ættu nú að gæta betur
sóma síns og pvo pann blett af sér. —
I fyrra var pað g 1 a p p a s k o t. Nú
yrði pað landráð.
Heimastjórnarmenu verða í tíma að
tak i sig sarnan um að velja menn úr
sínum flokki og varast að fleiri séu í
kjöri en nauðsynlegt er, svo atkvæði
eigi dreitíst í voj um flokki í kjördæm-
unum.
Flokkur dr. Valtýs hefir að sögu
ráð á töluverðu fé, og hefir nú stofnað
blöð, bæði á Bíldudal á Vesturlandi,
með J>orsteini Erlingssyni semritstjóra,
og á Akureyri, með Emari Hjöríeifs-
syni sem ritstjóra, og hér á Austur-
landi hcldur fiokkurinn Bjarka við sem
málgagni sínu og Isafoid nkir á
Suðurlandi með fylgifiskum.
Látið ekki raddir pessara blaða
villa yður. Standið fastir á móti
dáleiðslúnni hans Valtýs!
I sumum kjördæmum er sagt, að
pingmenn Valtýinga 'haíi pegar farið
um og látið kjósendur skxiflega
lofa sér atkvæöum sínum, — en pau
lofor ð geta eugan veginn veriö bindandi
undir bieyttum kringumstæðum, svo
óæxleg og lúaleg sem pissi aðferð í
sjálfu sér er frá pirigmannáefnanna
hálfu. Mnnu Valtýingar ætla sér að
hafa sína menn á boðstólum í hverju
einasta kjördæmi iandsius, og er pví
eigi tíl setu boðið fyrir heimastjórnar-
mannafiokkinn. Hann hlýtur í hverju
kjördæmi að húa sig í tíma undir
kosningarnar að vori, og verður um
fram allt að gæta pess, að flokksmenn
vorir bjóði sig eigi íram hver í kapp
við annan. Beztu menn kjördæmanna
verða að koma sér saaaan um alpingis-
mannaefnin sem fyrst, pvi eigi mun
seinna vænna, er auðséð er, að
Hafnarstjóinarmenn munu einskis svíf-
ast, par sem peir pegar eru bvrjaðir
á að taka skrifleg loforð af kjósendum.
Kjósendur Islands! J>að er ekki
„náungans veggur, sem brennur“, ef
kosningarnar mistakast að ári. J>að
er yðar eigin veggur er pér pá loggið
eld í — veggur barna yðar og afkom-
enda, pví svo sögðu ráðgjafarnir
Hannesi Hafstein, að peir mundu
ófáanlegir til nýrrar stjórnarskrár-
breytingar, ef Islendingar vildu gjörast
sínir eigin böðlar með pví að
hafna pví fyllsta frelsi, sem peim nú
býðst, — og frjálslyndari menn og
velviljaðri en pessa nýju ráðgjafa get-
um vér eigi átt von á að fá í ráð-
gjafasess.
Kjósendur Islands! Hvoru megin
haldið pér að Baldvin Einaissou,
Tómas Sæmundsson, Jónas Hallgríms-
son, — peir er hvergi vildu heyja
alpingi nema á J>ingvelli, Lögbergi, —
hefðu verið í pessari baráttu um
heimastjórn og Hafnarstjórn?!
Eigum vér Isleudingar að hafa flutt
bein Jóns Sigurðssonar heim tilReykja-
víkur til pess að aipingi Islendinga
traðki einmitt par öllu jbans lífsstarfi
fyrir heimastjórn, og óvirði minningu
bans og hans ágætu samvinnumanna
með pví að flytja stjórn Islands ú t ú r
landinu, ogláta ópjóðlegan„hom > novus“
og hans útsendara spígspora á æfi-
starfi peirra. Eigum vér ac láta Sög-
una segja eptirkomendunum: „Forfeð-
ur yðar fluttu lík frelsisforingja sfns
inn í landið, en frolsið fluttu peir af
landi burt litlu siðar?“
Kjósendur! Stjóruarskrármálið eitt
á að ráða kosningum að vori komanda.
Og pá biðjum vér pcss, að andi og
fitefna Baldvins Einarssönar, Fjölnis-
manna og Jóna Sigurðssonar, mogi
vera með yður og stjórnarúrslitunum.
J>eirra barátta fyrir frelsi íslands
og peirra minning verí stefnuskrá