Öldin - 16.12.1891, Blaðsíða 3

vestrs. 'og nær alt til Tobolsk. Með j
öðrum orðum: lnillærissvæðið í ár
nær yfir landsvæði 3000 mílna langt, ,
og 500 til 1000 mílna breitt; á þessu |
mikla landsvæði lifa einar 35 mil- |
jónir manna.
í vor, sem leið, var ákaflega kalt
á þessu svæöi og svo eitir vorkuld-
ana komu sííeld þurviðri og regn-
leysi og dróg það allan vöxt úr grasi
og sáðtegundum, alt jurtakyns skræln-
aði og dó út. I mörgum héruðum
eru fullorðnir hestar seldir fyrir $1,25
til $2,50, og urmull ai foluldum hefir
verið seldr fyrir $1 liver gripr. í
héruðum þeim, sem Volga rennr um,
var í September í hauet fargað um
helming allra vinnu-hesta, seldir eða
þeim slátrað; og þeita er í afbragðs
akryrkjulandi. Hundruð þúsunda af
fólki í þessum héruðum hafa yfirgefið
heimili sín og íer um flakkandi á
vergangi; betlar, stelr, rænir og mvrð-
ir til matar sér. Hvernig hreinlæti,
siðferði og heilsa sé hjá þessum aum-
ingjum, má nærri geta. Hávaðinn er
veikr af blóðsótt, skyrbjúg og öðrum
sjúkdómum; augnalokin eru þrútin
og bólgin, svo að herfilegt er að sjá.
Andlitin eru Vdeikgul eða hvít og
skinin af lior, og öll mannsmynd á
þessum veslingum afskræmd, svo að
þeir líkjast mest liryllilegui.* votum.
Htundum mæta menn þessum písl-
arvottum hungrsins þar sem þeir
reika eins og svipir innan um eyði-
þorp, sem allir eru flúnir úr, svo að
ekki stendr eftir nema auð og tóm
lnisin, stundum að eins brunnar húsa-
rústir; og er þeir ganga inn í hús
og ætla að biðja sér beininga, efein-
hver skyldi vera eftir liér eða þar,
þá hitta þeir þar oft fyrir ámóta vof-
ur og þeir sjálfir eru, magnþrota aum-
ingja, sem liafa leitað sér þar skjóls,
er einatt verðr þeirra síðasta hæli;
oft hitta þeir og að eins fyrir rotin
lík eða beinagrindr í maðkahrúgu.
Fjölmargir fyrirfara sér sjálfir til
að létta af sér kvölum hungrsins.
.,Hungrbrauðið“, sem þeim er selt
sumstaðár, er engu líkara en hörðum
leirkekki, sem mold liefir verið, núið
utan á. Sumir seðja hungr sitt á
grasi og jurtarótum og trjáberki. Dæma-
laust er það lieldr ekki að foreldrar
hafi slátrað börnum sínum og étið
þau. Konur selja sjálfar sig til livers
sem vill, að eins fyrir að fá að borða.
Grein Mr. Lavin’s endar á þessum
orðum:
„Einmitt núna sem stendr er rúss-
neska stjórnin alvarlega að íhuga það,
livort það sé eigi ráðlegt;. til að bæla
niðr sjálfstæðisanda bændastéttarinnar
í landinu, að innleiða með lögum
ýmis lítilsvirðingarmerki gagnvart al-
þýðu, svo sem að lögbjúða að þúa
alla alþýðumenn, í stað þess að ait
heldra fólk þérar hvað annað; að
lögbjóða bændum að standa berliöfðaðir
í návist presta, aðalsmanna og em-
bættismanna, hvort lieldr í húsum
inni eða úti á bersvæði, og leggja
hýðing við, ef bóndi hefir á höfðinu
þar sem „heldri maðr“ er viðstaddr11.
Matvæla/ramleiðsla heimsim um
ókomna tíð.
Það ætti að vera flestum kunnug
kenning Malthusar um framtíðarliorf-
ur niannkynsins. En því miðr mun
það nú eigi vera.
Malthus hélt því fram, að mann-
kynið hefði tilhneiging 0g hrefileika
til að fjölga miklu hraðara heldr en
framleiðsluhæfileiki jarðarinnar gæti
aukizt, og ef ekki væri drepsóttir,
styrjaldir og aðrar þvílíkar orsakir,
mundi því brátt að því reka, að jörð-
in gæti ekki framleitt fæðu handa öllu
mannkyninu.
Það hefir verið þráttað talsvert um
þessa kenning fyr og síðar. En eitt
mun óliætt að fullyrða: Kenningin
var í aðalatriöum óefað rétt, og er
það enn, ef að eins við er bætt: eft-
ir því sem menn hafa hingað til
kunnað og kunna enn að hagnýta
framleiðsluhæfileika jarðarinnar.
Má vera að mönnum lærist að
hagnýta þá betr síðar og að hættan
fjarlægist þá.
Einn af þeim sem síðast hafa rit-
að um þetta efni, er W. O. Atwater,
sem ritar í mánaðarritið Cbntubv í f. m.
Hann \ill sýna fram á, að mann-
kynið geti aukið hæfileik jarðarinnar
til íúðrframleiðslu því nær óendan-
lega mikið. Þetta ætlar hann megi
gera með því að fylgja betr en gert
er vísindalegri aðferð í því að yrkja
jarðveginn, og svo með aukinni fislci-
rækt. Auk þess sé margs annars að
gæta; það sé ekki nóg að auka meg-
in matvælanna; það verði líka að liag-
nýta betr það sem fram er leitt.
Eyðslusemi mannkynsins eða bruðlun-
arsemi með matvæli segir hann sé
ákaflega mikil.
Ef vér mælum fæðuna eftir hita-
einingum (calorics)—en þær eru mæli-
kvarði þess, hvað þarf til að halda
likamanum við þrótt og hita, — þá
eyða Ameríkumenn 50 pr. ct. (a: þriðj-
ungi) meiri fæðu (fleiri hita-einingum)
heldr en norðrálfu-menn. Vér Amer-
íknmenn eyðum vafalaust langt um
meiri fæðu, lieldr en vér þurfum.
Sumu er blátt áfram fleygt út.; liitt
étum vér oss til skaða fyrir heilsuna.
Mest er eyðsla vor fólgin í keti og
sætindum. Þetta er eðlilegt: flest fólk
hér á hægt með að hafa þann mat,
sem því fellr bezt, og svo mikið af
honum, sem það vill.
Langmest er eyðslan í meðferð kets-
ins. Það er aðalkeppikefli allra, sem
stunda griparækt, einlcum þeirra sem
ala upp svín í Vestr-Bandaríkjunum,
að gera dýrin að frámunalegum spik-
hnullungum, því að það er ódýrasti
vegrinn til að senda maiskorn þeirra
til markaðar, að breyta því í spik-
feitt flesk. Af þessu feita fleski eða
keti étum vér alt það magra, eggja-
hvítu framleiðandi efni, en. ekki nóg
af því; Af inu feita, kolsýru fram-
leiðandi efni, étum vér að eins nokk-
urn hluta, en alt of mikið. Afgangr-
inn fer venjulega til einskis. Jafn-
framt þessu liefir það leitt af skeyt-
ingarlausri jarðyrkju-aðferð, að eggja-
hvítu-efnin („protein") í jurtafæðu vorri
fara mínkandi. Það þarf stórt land-
svæði til að frnmleiða tiltölulega lítið
af keti. Jurtafreða sú, sem vér fáum
af tilteknum bletti, er miklu meiri
en ketfæða svi er vér getum framleitt
með afrakstri sania bletts. Ket það
er vér neytum, er nær ávalt of feitt,
og sykr og línsterkjuefni, sem vér
neytum helzt til mikils af, gera þetta
feitmetisat enn óþarfara. Hér þarf
bót á að verða þessari eyðslusemi.
En sú bót kemr ekki fyrri en bændr
læra að framleiða korn og aðra jurta-
fæðu, se u inniheldr meira „nitrogen“,
en nú gerist, og að framleiða meira
ket og magrara ket af minni plöntu-
fæðu.
Eflaust munu margir minnast inn-
ar merkilegu ritgerðar prins Krapot-
kins í Nineteenth Century fyrir
fám árum, þar sem hann lýsir þeim
kynja-árangri, sem garðyrkjuræktin
hefir borið bæði umhverfis París, í
Hollandi og víðar. Hér skal þétta
nefnt rétt til dæmis: 2125 ekrur um-
liverfis París, sem hafðar eru til garð-
ræktar, framleiða nægt kálmeti, rófur,
kartöflur, og aðra jurtafæðu lianda
þeim 2 miljónum manna, sem búa i
París, og auk þess talsverðan afgang,
sem seldr er til Lundúna. \rkjendr-
nir framleiða þar, með sárlitlum sem
engum áhöldum eða tilkostnaði, á
liálfri ekru £, 200 ($1000) virði af jurt-
um og ávöxtum. Þeir segja að þar
þurfi ekki fulla ferhyrningsmílu af
jarðvegi, til þess að framleiða, með
engu kostnaðarsamari eða fleirbrotn-
ari aðferð en þar tíðkast nú, næga
jurtafæðu og ketfæðu fyrir 1000 manns.
Og nú kemr það allra merkileg-
asta: Þessari kynjamiklu aukning fram-
leiðslunnar má koma til leiðar eigi
að eins með vatnsveitingum, nákvæmri
útvalning vítsæðistegunda og góðri hirð-
ingu; en það er þar að auki bók-
staflegr sannleiki, að það þarf alls
engan jarðveg til þess að láta plönt-
ur vaxa og þroskast. Eðli fæðu þeirr-
ar sem plöntur lifa á, er þannig lag-
að, að plantan getr fengið næring sína
og samlagað sér hana í tómu vatni,
alveg jarðveglaust, ef fæðucfni henn-
ar eru látin í vatnið. Það hafa víða
í Þýzkalandi verið gerðar tilraunir
með þessa plönturækt í vatni. Pró-
fessor Nobbe ræktaði í vatnskrukkum
japanskar bókhveitis-plöntur, og uxu
þær svo, að þær urðu 9 fet á hæð,
óg varð fnllvaxin plantan 4,786 sinn-
um þyngri en sáðkornið, sem hún hafði
sprottið af. Helztu efni í fæðu plant-
anna eru „nitrogen", fosfór og pott-
aska, og það sem bændr vorir þurfa
með, er að fá meira af þessum efn-
um, einkum nitrogeninu.
Eítir því stigi sem mannleg þekk-
ing stendr nú á, eru fæðubirgðir
mannkynsins í framtíðinni komnar
undir tvennum skilyrðum. Annað
skilyrðið er fæða handa plöntunum,
liitt er atorka, þ. e. magn til að fram-
leiða og flytja læðu handa plöntum
og til að flytja vatn.
Sýnilegum birgðum af fæðu handa
plöntum er svo liáttað nú í heimin-
um, að það eina sem á virðist skorta
nægtir af því, er nitrogen. Nýjustu
rannsóknir benda til þess, að það
muni mega ná takmarkalausum birgð-
um af því vír loftinu umliverfis oss.
Yér getum haft skynsamlega von um
að framtíðar-vísindin kenni oss veg
til þess. — Mr. Atwater telr það alveg
rangt, að miða lengr fæðuframleiðslu
við flatarmál jarðvegs; svo mikið megi
án efa yrkja á litlum bletti, að það
muni mega í framkvæmdinni lieita
að vera takmarkalaust.
Að lyktum talar Mr. Atwater um
ina stórfenglegu ráðagerð, sem nú er
mjög um hugsað, að mynda ákaflega
stór tjarnstæði eða stöðuvatns-stæði
vestr í Klettafjöllum, til að safna þar
í vetrarregninu, sem þar er svo nægt
af, og leiða svo vatnið úr þessum
vötnum eða stórtjörnum á sumrin viðs-
vegar yfir þurlendið í vestrríkjunum,
sem nú er ófrjótt fyrir ofþurka sakir,
og gera þessi héröð að frjósamasta
jurtagarði heimsins. Hann telr þetta
allsendis gerlegt, og segir að þeir menn,
sem bezt ættu vit á að hafa, sé á
sama máli.
hræðstu’ ekki fjandmenn frelsis og heilla,
því fljótara’ en mjöllin þeir bráðna, er þú
bregður upp sannleikans brandi á lofti
í,brennandi guðmóð gegn óaldar-sið.
Arnanir allra þér frjálslyndra fylgja,
fvisir vér erum að veita þér lið.
Villuráfandi Orthodoxista
á leiddu sannleiks og mannúðar braut;
þá munu vinir frelsis og frama
fylgja þér gegn um sérhverja þraut.
M. Snowfield.
SPUKNIR OG .SYÖK.
— Hvernig stendr á því, að
þér segið í síðasta hlaði, að Dom
Pedro II. liafi oi'ðið keisari í Braz-
ilíu 1831 undir eins og faðir hans
(Dom Pedro I.) fór trá völdum, en
„Heimskr." segir, að eftir að Dom
Pedro I. fór frá völdum hafi verið
þjóðstjórn í 10 ár í Brazilíu, og
Dom Pedro II. hafi ekki orðið
keisari fyrri en hann var á 15. ári.
Hvort er réttara 1
Svar: Það er óþarfi að spyrja um
það. Það er náttúrlega rétt, sem „Öld-
in sagði. Það hefir aldrei verið þjóð-
stjórn í Brazilíu fyrri en 1889. Dom
Pedro II. varð keisari á 6. ári (en
ekki á 15.), og „krýndr" var hann
aldrei. Hann hirti ekki um þess hátt-
ar húmbúg.— Það sem í „Hkr.“ stendr,
eru náttórlega — prent-villur!
— Hvernig víkr því við, að
„Lögberg“ er að kvarta um aug-
lýsinga-mergðina, sem sér herist, og
kennir henni um, hve lítið af öðru
efni komist í hlaðið, en prentar
þó allt lesmál í hlaðinu með stóru,
gisnu letri og glentum línumi
Svar: Umkvörtunin um auglýsing-
arnar er „húmbúg" og ekki annað;
það er svo langt frá að blaðið neiti
auglýsingum, að það hefir sífelt menn
viti til að fala og biðja um aug-
lýsingar, og tekst þó að eins að fylla
blaðið með því móti að taka aug-
lýsingar inn fyrir þriðjungi til helm-
ingi lægra verð heldr en Öldjn t d.
tekr fyrir auglýsingar. Ef blaðið héldi
fast við verðlagsskrá sína á auglýs-
ingum, þá er það birtir, þá marg-
borgaði það sig að gefa vit auka-
blöð með auglýsingum, er þær fást
miklar. Einnig gætu þeir herrar haft
smátt letr á lesmálinu, eins og öll
sams konar ensk blöð gera, og þá
gætu þeir bætt upp lesendum auglýs-
inga-íjöldann.
FliÁ LÖNDUM VORUM.
Portland, Oregon, Nóv. 30.— ,,I like
your paper immensely, and hope its
days in tlie land will be many and
glorious". (Mér líkar blað yðar ákaf-
lega vel, og vona að það eigi sér lang-
an og frægan aldr í landinu).
Nortii Dakota, Dec. 1. — Góði vin.
— Yið hugsum gott til komu þinnar
suðr, og sjálfsagt verðum við betri
við þig, heldr en Ný-íslendingar vóru
við séra Þangbrand, sérstaklega við
kvennfólkið; við brúkum aldrei vönd
á mannfundum og erum mjög kur-
teisar við aðkomumenn; en ekki for-
tek ég að við kynnum að segja eitt-
hvað, sem okkr byggi í brjósti, ef
guðsmaðrinn kæmi liingað til að seg;a
okkr að trúa á „helvíti"; en ekki
mundum við hefja handalögmál við
karlskjátuna.
Kveðja til „Aldarinnar“.
M.l.t.M-M.M.M.M-M,M-M.
1P. BEATJLT & CÖ|
N-H-i. i*J.;. i.j. i-|. íí-í. j.X
j77 Main Str.
Winnipeg,
flytja inn
ÖLFÖNG, VÍN og YINDLA.
Hafa nvv á boðstólum miklar
birgðir og fjölbrevttar, vald-
ar sérstaklega fvrir
hátiðirnar.
Gerið svo vel að líta til vor.
V'ér ábyrgjumst að yðr líki
bæði verð og gæði.
Heill sé þér „Öldin'* íslenzka blaðið,
sem út er gefið í Winnipeg,
þvi sem oss fræðir um fjarlæga staði
og framfarir heimsins á allan veg,
herjaðu’ á ótrú, oftrvv og hjátrú,
ánauðar hugmyndir slá þú i hel;
áminn þú þjúðina’ að hata’ alla hræsni,
í hvers konar myndum er birtast þú sér.
Hreinsaðu blöðin afþrætum og þjarki
og þýmensku hverri, sem skemmir þau
nú;
kostar í Ame-
ríku $1.50, ef
fyrirfrani er borgað, ella $2.00. Nýir
kaupendr fá ókeypis 3 bindi (um 800
bls.) af Sögusafni. Leggið $1.50 í registr-
bréf, eða sendið P. O. money order, og
þá verðr blaðið og Sögusafnið sent yðr
um liæl, ogblaðið áfram með hvevri ferð.
ÍSAFOLD