Öldin - 01.10.1894, Page 3

ÖLDIN.
147
heldur er alt svo einfalt og eðlilegt, svo ró-
lega yndislegt, að því verður naumast með
orðum lýst og varpar hægum friðarblæ á
alla sqguna.
Einmitt fyrir þctta er það, að menn
geta kallað “Grasaferðina” perlu hins ís-
lenzka söguskáldskapar. Enn hefir enginn
tekið henni fram; hún er raeistaraverk sem
skáldin hins nýja og hins komandi tíma
stöðugt geta lært af og reynt sig við.
Þá telur höfundurinn upp íleira eftir
Jónas, t. d. “Fífill og hunangsfluga,”
“Hreiðarshóll,” “Klauílaxinn,” “Aðtyggja
upp á dönsku,” “Stúlkan í turninum,”
“Brot úr bréfi.”
Loks lætur hann í ijósi það álit sitt, að
maigt dragi til þoss, að menn gcti með
fyllra rétti kallað Jónas “Goethe íslands,”
heldur en Bjarna Thorarensen, því margt
sé svo likt með þeim Jónasi og Goethe.
Á eftir Jónasi telur hann Jón Þókðar-
son Thóroddsen (1819—1868) og nefnir
fyrst til “Dálítil ferðasaga,” háðsögu cina
eftir Jón, en mest af öllum verkum hans
telurliann “Piltogstúlku,” (Pocstion þýddi
hana á þýzku, Kaalund á dönsku). Scgir
Kuchler, að af sögu þeirri geti útlendingar
lært meira um ísland, en nokkurri annari
bók er skrifuð hafi verið alt til þessa á öðr-
um málum en íslenzku. Engin ferðasaga
getur sett fram svo fagra, lifandi, fjöruga
lýsingu á hinum norðlægu heimskautalönd-
um og þjóðum þeirra, eins og þessi gerir.
Hún lætur mann glögglega finna til há-
tignar hinna miklu blágráu fjalla, hinna
snækrýndu jökla, er þeir varpa frá sér glitr-
andi geisluin norðurljóssins, hinna elsku-
lcgu, unaðsríku, grænu fjalldala, er liggja
frá fjöru til fjalls. Hún sýnir sjóinn í allri
sinni tign, lífið í sveitunum og í borginni,
iðju, siði og venjur bænda og borgarbúa,
fátækra og ríkra, æðri sem lægri. Hún
sýnir einkenni hverrar stéttar, uppeldi og
fræðslu æskulýðsins. Hún sýnir skólalífið,
sveitamálin. Hún leiðir fram liugsanir og
tilfinningar hvers einstaklings, ástríður og
hvatir, hið innra og ytra borgaralega og
pólitiska ástand. Skáldið hefir oflð þetta
alt saman með svo mikilli snild, að það er
sem hann sýni lesaranum lifandi mynd
þessa alls. Auk þessa hefir Jón bent á
margan gallann, margan ósiðinn hjá þjóð
sinni, svosem dönsku siðina, klæðaburðinn,
durgaháttinn, “viktugheitin,” oggerirþað
með brennandi háði, svo að menn skuli
festa það í minni og forðast það. Og svo
er sagan sjálf svo einföld og. eðlileg ; hún
vex sjálfkrafa eins og grksið á enginu,
hvert atvikið leiðir annað af sér. Þar er
ekkert spennandi, ekkert æsandi, engin tií
gerð — og það er einmitt það scm ein-
kennilegt er iijá þeim Jónasi og honum, og
meira að segja hjá öllum íslenzkum sögu-
skáldum, það er þessi ró og lcyrð ; það er
einhver látlaus ánægjublær yfir öllu, sem
hlýtur að hrlfa mann og gerir sögu þessa
að hinu göfugasta og fegursta listaverki.
Sama ár og “Piltur og stúlka” kom
út, skrifaði Jón aðra stærri skáldsögu :
“Maður og kona,” einfalda sögu ogsláandi,
en þar finst mér Jón verða sumstaðar lield-
ur orðmargur, ‘breiður,’ of keskinn, og það
finn ég helzt að honum, í sögu þcssari
lýsir hann þó sláandi ýmislegum siðum og
ástandi hjá þjóð sinni. Hann lætur menn
fá óbeit á persónum þeim, sem lionum lík-
ar ekki við. Grímur kemu'' einlægt með
setningar úr biblíunni, en er þó óþokki.
Hjálmar er hlægilegur, óvandaður strákur,
Guðrún með fáar góðar tilfinningar, laus-
lát og lítilsvirði. Alt þetta sýnir, hve ant
honum er um þjóð sína, og hve heitt hjarta
hans slær fyrir henni. Hann dregur upp
þessar myndir til þcss, að hún slculi forð-
ast þær. Einkunnum persónanna í sögunni
er meistaralega lýst, svo að hún stendur lít-
ið, ef nolckuð, á baki hinnar fyrri, og sum-
ir álíta, að hún sé jafnvel Jóns bezta verk.
Loks vil ég að eins geta þess, að svo
lítur út sem bændasögur Auerbachs* hafi
*) Auerbach, þýzkur skáldsagnaritai i,
samdi alþýðlegar sögur úr bændabfiiuu