Dagskrá - 20.02.1897, Blaðsíða 4

232
En þrátt fyrir það, þótt jarðvegurinn virðist ekki
fullbúinn undir þessa síðustu meginhreifing í menningu
Norður- og Vesturálfumanna, er það ekki úr vegi að iíta
á helstu grundvallaratriðin í hinni nýju fjelagsskipunar-
kenningu, og skal þá stuttlega drepið á það hjer hvað
jafnaðarmennska er.
Þetta orð er hjer haft um sjalft það politiska fyrir-
komulag sem »jafnaðarmenn« vilja stofna, og munu
ýmsir menn hjer á landi hafa líkt alit a þeirri politisku
stefnu eins og ríkismennirnir og »yfirstjettirnar< ytra
hafa eða látast hafa, sem sje að hún miði að því að
taka ranglega eignir þeirra sem betur eru komnir í fje-
laginu og leggja hinum þær út sem eyðslutje. En þetta
er ekki svo. Algerö eða fullkomin jafnaðarmennska er
sú fjelagsskipun er leggur allt það sem miðar að upp-
fylling lífsþarfanna, undir yfirrað ríkisins, bæði starfsemi
fjelagsþegnanna, avextina af vinnu þeirra og hina fram-
leiðandi náttúru sjálfa.
I fulikomnu jafnaðarmannaríki a hið opinbera allar
jardir, og allt auðmagn og ræður yfir allri nanðsynja-
vinnu þegnanna. Einstaklingurinn hefur engan annan
húsbónda yfir sjer heldur en fjelagsvaldið sjalft. Hann
þarf ekki að lúta neinum öðrum herra, og er jafningi
allra samþegna sinna, að lögum.
I einu orði að segja miðar jafnaðarmannakenningin
að því að stofna fullkomna samvinnu meðal mannanna
í öllu því sem lýtur að fullnæging lífsskilyrðanna — í
stað samkeppninnar, sem nú er hinn knýjandi kraptur í
starfsemd þegnanna.
Menn sjá að þetta takmark er langt frá því að eiga
skylt við þann »lögheimilaða ranskap og órjettvísi«, er
margir vilja saka jafnaðarmennskuna um, sumir af eigin-
hagsmunahvöt, og sumir af því að þeir dæma um hana
án þess að þekkja hana.
Jafnaðarmenn fara að öðru leyti mislangt í kröfum
sínum og eru til mjög margir flokkar með ymsu stefnu-
miði undir þessu nafni. En hjer er skýrt- frá þeim sein
lengst fara, eða þeim jafnaðarmönnum, sem eru sjálfum
sjer samkvæmir út í æsar.
Sumir jafnaðarmenn (t. a. m. hinn allkunni ameríski
hagfræðingur Henry George) fara ekki lengra en svo
að þeir krefjast þess að allar jarðeignir sjeu lagðar
undir ríkið til umráða og jafnrar skiptingar meðal þcgn-
anna. Ymsir aðrir vilja að vísu takmarka eignarrjett
einstaklingsins, en ekki afnema hann algerlega, sumir
vilja jafnvel halda erfðarjettinum að meira eða minna
leyti, sumir láta þegnana eiga nokkuð af því sem þeir
vinna fyrir o. s. frv.
En allir eiga jafnaðarmenn sammerkt í því, að þeir
vilja láta fjelagsvaldið hafa aðalheimild alla um starfsemi
borgaranna og auðmagnið, og er það fljótsjeð að slíkt
fyrirkomulag er því að eins mögulegt, að ekki vanti
skilyrðin fyrir almennu stjórnareptirliti og greiðri sam-
vinnu meðal allra einstaklinga fjelagsins.
Jafnaðarmennskan er hin fullkomnasta fjelagsskipun
sem hugsanleg er, því þar verða best not af öllutn
kröptum sem koma fram i fjelaginu. En það er ekki
að búast við fullkominni stjórnarskipun eða fullkominni
menningu hjá neinni þjóð sem býr í óyrktu landi, og
þess vegna á það mjög langt í land að algerð
jafnaðarmennska komist a hjer a Islandi í neinni grein.
Samgöngur og allur fjelagsskapur milli einstakling-
anna þarf að vera á margfalt hærra stigi heldur en hjer
þekkist, til þess að stjórnareptirlit og stjórnarframkvæmd
jafnaðarmennskunnar gæti komist hjer að, enn senr
komið er.
Vjer skulum líta á starfsemi pegnanna sem er ein
af hinum þrem aðalgreinum alls þess er lýtur að fram-
leiðslu lífsnauðsynjanna. Hvernig ætti landstjórnin á Is-
landi að sjá um að hver einstakur maður á landinu, uppi
um dali og úti um strendur ynni skylduvinnu sína í
þjónustu þjóðfjelagsins?
Til þess yrði svo að segja hver einasti bóndi og
bátsformaður að vera embættismaður fjelagsins, og sjá
allir strax að slíkt er ógerlegt. En öðru mali væri að
gegna ef mestur hluti allra heimajarða á Islandi væri
ræktað tún, fólksfjöldinn aukinn þar eptir, og allar ver-
stöðvar fullsetnar, með þilskipastóli og allri útgerð eptir
nýjustu tísku.
— Vjer höfum ekki rúm fyrir lengri útskýring a jafn-
aðarmennskunni í þetta sinn, en munum víkja að þessu
efni síðar og líta þá á aðrar hliðar þess.
Gerðadómar.
—o---
Allir kannast við það að betri sje »mögur sætt en
málssókn«, enda finnst varla verra átumein í fjelags-
skap manna á milli heldur en málaferli, útaf allskyns
óverulegum efnum, hað af miklu kappi á báðar hliðar,
og sótt svo langt sem komist verður fyrir einum dóm-
stólnum eptir annan. —
Málaferlin eru fyrst og fremst afardýr fyrir þjóðfje-
lagið í heild sinni, þó þau megi heita fremur ódýr fyrir
málsaðila hjer á landi, einkum í kaupstöðunuin.—Máls-
kostnaðurinn er venjulega ákveðinn svo lágt hjá oss, að
sa sem rnálinu tapar kostar að öllu samanlögðu opt
miklu mintra til heldur en sá sein vinnur, en það er
auðsætt að hið þjóðmegunarlega tjón af málaferlunum
er hið sama hvort sem málskostnaðurinn er melinn hatt
eða lágt fyrir dómstólunum.
Malaferli eru og yfirleitt bersýnilega þýðingarlaus
nema því að eins að um stórhagsmuni sje að ræða, eða
eitthvað sem ekki verður rnetið til peninj|ri.
Það er alls enginn trygging fyrir því. að sá sem
npphaflega kefur rjettinn vinni mál sitt fyrir dómstólun-
um. Malsfærsla og ýms önnur atvik geta valdið því og