Dagskrá - 20.07.1898, Page 1

DAGSKRA.
III. Jú 2
Reykjavík, miðvikudaginn 20. júlí.
1898.
Frá ófriðnum.
(Frjettaseðill borinn út 15. júlí.)
Atlaga Bandamanna að Santiago.
Með botnvörpuskipinu „Hermes" er lagði
af stað frá Grimsby 8. þ. m. hafa borist
ensk blöð, er ná til 4. þ. m. Yngri blöð voru
ekki til hjá skipverjum, en lausafregnir einar
að hafa hjá þeim frá þeim degi, til þess er
þeir fóru að heiman.
Hjer skal nú stuttlega skýrt frá því
helsta er sagt var frá ófriðnum milli Spán-
verja og Bandamanna, og er það að mestu
tekið upp úr Lundúnablaðinu „Daily Tele-
graf“ dags. 4. júlí.
Eins og áður hefur verið sagt rækilega
frá í Dagskrá, liggur meginfloti Spánverja
allur inni á víkinni Santiago á Kúba, en
floti Bandamanna fyrir utan og hafa menn
ekki búist við að þar kæmi til sjóorustu
milli flotanna, sökum þess að mjótt sund er
inn að fara fyrir Bandamenn og öflug vígi
Spánverja á báðar hendur, en á hinn bóginn
mundi spænski flotinn naumast komast út ó-
eyddur gegnum herkví Ameríkumanna, er
hafa að mun fleiri og öflugri skip. — Hafa
flestir álitið að það mundi vera ætlun Banda-
manna að halda Spánv. þarna inni, þangað
til þeir gæfust upp, en taka sjer það jafn-
frarnt fyrir hendur að ná undir sig bæ þeim
er flotahöfnin liggur fyrir og banna Spánv.
þannig allar bjargir frá iandi. —
Fregnir hafa áður borist af því að Am-
eríkumenn settu r.okkurt lið á land við Sant-
iago og áttu þar nokkrar smáorustur við
Spánverja, en ekki var orðinn neinn teljandi
árangur af þessu á hvoruga hlið, þá er síð-
ast frjettist. — Nú segir blaðið Daily Tele-
gr. frá þýðingarmeiri vopnaviðskiptum, sem
orðið hafa við þennan hafnarstað einkum
föstudag og laugardag í byrjun þessa mán-
aðar (1. og 2. júlí).
Foringi Bandamanna Shafter að nafni
sem áður hefur verið minnst á í „Dagskrá",
rjeði til atlögu á vígi bæjarins snemma morg-
uns á föstudag með 24,000 manna. Voru
þar með nokkrar þúsundir kúbverskra upp-
reistarmanna, og jafnframt var skothríð haf-
in í einu af öllum skipum Bm. er lágu úti
fyrir undir yfirforustu Sampsons aðmíráls.
Hafði Shafter hafið landgöngu í fyrstu með
þeim ummælum að hann skildi hafa tekið
borgina frá Spv. innan tveggja sólarhringa,
og þótti engum efi á því, í liði hans, að
þetta mundi verða íramkvæmt eins og hann
sagði. —
Hin eiginlega orusta byrjaði kl. 8 að
morgni og höfðu Bandamenn öflug fallskeyti
er þeim tókst að koma fyrir á ýmsum hæð-
um í nánd við útvígi bæjarins, — en fót-
gönguliði var víða skipað í þjettar fylkingar
fyrir aptan fallskeytastöðvarnar.
Þennan dag allan var barist af miklu
kappi af báðum og er að vísu ekki hægt
að sja greinilega hvorum hafi vegnað
betur, því blaðið virðist einungis hafa farið
eptir ameriskum fregnritum en þó má ætla
að Spánverjar hafi orðið að hörfa undan til
borgarinnar, og að útvígi hafi verið tekin af
þeim.
En það gjörði Bm. mikið tjón að hersveit-
ir voru látnar standa rjett að baki fallskota-
liðsins, því Spánverjar beyndu skeytum sín-
um auðvitað að þeim stöðvum. Þannig var
til dæmis: ein hundraðs sveit rifin upp
og eyðilögð fyrir Bm. af einni sprengikúlu
Spánverja. Er svo að sjá af öllum fregnum
að mannfall hafi verið mikið meira af Bm.
þennan dag heldur en yfirforinginn hefur
viljað láta uppskátt. — Spv. voru miklu
betur settir að því leyti að þeir höfðu reyk-
laust púður svo að Bm. gekk illa að ná
rjettu miði að fallskeytum þeirra, en sjálfir
skutu þeir með venjulegu púðri og voru því
auðlrittari.— Þaðkomogmjögflatt|upp á|Banda-
menn að fallskeytunum innan frá borgarvígj-
unum var ágætlega stýrt þenna dag, og hafði
Cervera, aðmírállinn spænski, sent borgar-
mönnum góðar skyttur af flotanum til liðs,
og voru mörg skot þeirra frábærlega hittin —
sem þykir frásagnavert þar sem Spánverjar
hafa jafnan haft orð á sjer fyrir að miða illa
stórskeytum sínum, frá því að ófriður þessi
hófst.
Shafter hjelt áfram atlögunni til sólar-
lags, og þegar hætt var um kvöldið er sagt
að hann hafi fullyrt við foringja sína: „að
ameriski fáninn mundi blakta yfir Santiago
sunnudag næsta". — En úr því varð ekki.
Næsta dag, laugardag, var enn hafin
orusta, grimmari og öflugri heldur en fyr. —
Beindu Bandamenn þá fallskeytum á móti
borginni frá ýmsum útvígjum er höfðu verið
henni til varnar daginn áður og jafnframt
hjelt floti Sampsons skothríðinni áfram af-
látslaust utan af sjónum. En Spánverjar
vörðust af mestu hreysti, og eru menn sam-
huga um það bæði vinir og óvinir að dást
að því, hve frábærlega þeir börðust þennan
síðari dag. — Eins og nærri má geta lögðu
Bandamenn allt fram til þess að heitstreng-
ing yfirforingjans gæti efnst og eru amerisk
blöð full af frásögnum um það, hversu ein-
stakir foringjar og liðsmenn í her Shafters
kepptust hverir við aðra í hreystiverkum.
Enþað kom allt fyrir ekki. — Krossfánar rauð-
ir og hvítir blöktu yfir fjölda húsa í Santia-
go — þar sem eigendur vildu gefa til kynna
að þeir óskuðu friðar og hlífðar af Bandam.
En skothríðin var látin dynja yfir borgina
alla jafnt eptir megni, bæði af flotanum og
landhernum. En svo lauk þó að Bm. urðu
frá að hverfa. Segja ameriskar frjettir að fa.ll-
ið hafi um 2000 Spánv. báða dagana en um
1000 alls af Bandam. — En ráða má af
ýmsu að mannfall muni hafa verið mikið
meira af Ameríkumönnum og niðurstaðan
varð í öllu falli sú, að Shafter hefur beiðst
aukins liðsafla heiman að og frestað frekari
atlögum að borginni. Herlið Bandam. sýkist
mjög þar á eynni og var þegar síðast frjett-
ist gjört boð eptir 40 nýjum læknum til
landhersins frá Nýju Jórvík. — Er svo að
sjá sem Shafter hafi látið laus aptur í bráð-
ina útvígi þau, er hann hafði náð, og aðum-
sátrinu um Santiago hafi síðan verið haldið
áfram fjær borgarvígjunum, og beðið eptir
nýju liði frá Bandafylkjunum. — Einnig er
þess getið að Spánverjum muni hafa komið
liðsauki frá nærliggjandi setuliðsstöðvum og að
Spánv. muni síðan fremur hafa gjört aðsækja
en verja og hafi mannfall Bandam. verið
mikið einnig eptir að þeir hörfuðu frá borg-
inni. — En að öðru leyti var ekki unnt að
fá frekari greinilegar frjettir af viðureigninni
við Santiago af blöðum þeim er botverping-
ar þessir höfðu í höndum.
Þar á móti er sagt frá
Sjóorustu við Manzanillo 2. júlí.
Þar sem Spánverjar ráku 3 herskip Bm.
á flótta og höfðu gjört eitt þeirra („Hornet")
óvígt. Varð því náð með naumindum fra
því að falla í hendur Spánverja af hinum 2
(„Hist“ og „Vampatuck"), er komust undan
með illan leik. Ekki er greinilega sagt frá
því, hve mörg skip Spanverjar hafi haft,
sumir segja 4 aðrir 9, en allt voru þetta
minni skip og ekki neitt af þeim úr Cadiz-
flotadeildinni.
Lausafregnir
hafa einnig þorist um það, að Þjóðverjar hafi
sent 20 herskip til Fílippseyja, til þess að
gæta hagsmuna þegna sinna þar, í orði
kveðnu, en í raun rjettri, að því er menn
halda, til þess að skáka Bandamönnum. —
Einnig hefur kvisast, að Englendingar mundu
vera búnir til þess, að veita Bandamönnum
jafnframt o. s. frv. — en allar þessar fregn-
ir eru alveg óáreiðilegar, nema ef til vill sú
ein, að Þjóðverjar munu hafa sent nokkurn
flota til eyjanna.
Síðan þessi sjerprentun úr Dagskrá var
send út hafa nú komið framhaldsfregnir, sem
sýna að vísu að allt er rjett hermt hjer ept-
ir í blaðinu Daily Telegraf, en jafnframt
sjest það einnig að taflið hefur snúist snögg-
lega á móti Spánverjum enda þótt að þeir
hjeldi enn uppi drengilegri vörn á landi þeg-
ar síðast frjettist. —
Eyðilegging spænska flotans.
Samkvæmt greinilegum fregnum, sem nú eru
komnar af bardögunum við Santiago hafði Cerv-
era aðmiráll fengið stranga skipun um það, frá
Madrídarstjórninni, á laugardaginn (2. júlí) ein-
mitt sama daginn sem hæst stóð orustan um
borgina á landi — að hann skyldi tafarlausthalda
flota sínum öllum út af höfninni og brjótast út
úr herkví ameriska flotans. — Svo er sagt að
aðmírállinn hafi ekki hlýtt skipun þessari fyr en
við pridja málþráðarskeytið, því hann hefur þóttst
sjá það fyrir að ekkert annað gæti leitt af slíkri
tilraun heldur en algerð eyðing flotans. — Astæð-
an til þessarar hörðu skipunar er ekki viðurkennd
eða kunn enn þá — en margs má geta til, svo
sem þess, að stjórnin hafi sjeð fram á það, að
ella mundi flotinn falla í hendur óvinanna, að
með þessu væri færð hin dýrsta fórn á altari
þjóðarheiðurs Spánverja eða þvíuml. I öllu falli
sýnist augljóst, að herstjórnin hefur vitad fyrir-
fram að þetta var ekki annað en opinn dauðinn
fyrir skip þau er Cervera rjeði fyrir.
Sökum þess hve erfitt er að koma stórum
herskipum út um víkurmynnið, tók Cervera
þann kost að halda skipunum út um bjartandag.
Það var um kl. 9. sunnudagsmorgun sem flotinn
lagði upp. Fremsta skipið var »Cristobal Colon“
og þar næst „Oquendo" og „Vizcaya«. Banda
menn biðu þangað til skip Spánverja voru kom-
in fram fyrir fallskeyti Morro-vígisins, sem er vel
sett til þess að banna alla innsigling til Santiago
— og síðan var skothríðin látin dynja á Spán-
verja, eitt og eitt skip, jafnóðum sem þau komu
fram. — Spánv'erjar börðust eins og endranær af
mestu hreysti — en þeir hittu svo illa að einung-
is eitt einasta skot kom við ameriska flotann.
Fjell þar einn maður af Bm. en tveir særðust. —
Skip Spánverja brunnu upp, sprungu í lopt, sukku
eða rákust í land, og komst ekki eitt einasta und-
an. Biðu þar mörg hundruð Spánverja hroðalegan
dauða, (c. 1200), steyktust til bana í stálbyrðingunum
sem urðu hvítglóandi af brunanum, eða sundruð-
ust til agna fyrir sprengikúlum Bm. sem riðu ut-
an að þeim hvaðanæfa. — Margir fleygðu sjer
útbyrðis til þess að bjarga sjer á sundi í land,
en þá tóku við skot og byssustingir uppreistar-
mannanna kúbversku sem stóðu fyrir við land-
tökuna, þangað til Bandamenn sendu herlið í landtil
þess aðverndaSpánv. fyrir níðingsverkum samherja
sinna. — Cervera aðmíráll var tekinn til fanga
með 1300 manns, og varð sá endi á þessari sjó-
orustu sem er víst að öllu samtöldu ein hin hryðju-
legasta, sem sagan hefur af að segja. —
Santiago ekki tekin enn
en við því var búist þá og þegar er síðast frjett-
ist að bærinn mundi gefast upp. — Vatnsrennsli
til bæjarins var allt stöðvað í byrjun þessa mán-
aðar, svo að bærinn lifði síðan að eins við brunna-
vatn.
Spænsk flotadeild
undir forustu Camara aðmíráls hefur farið til Fil-
ippseyja, og er búist við því að Amerlkumenn
hafi sent nokkur skip til liðs við Dewsen aðmírál,
sem heldur sig enn við höfuðbæinn Manilla.
Sagasta vill ekki frið.
Fyrirspurn var gjörð í rikisþingingu tilstjórn-
arinnar spænsku um það, hvort ihún mundi vilja
semja frið við Bm. nú eptir að flotinn var upp-
rættur. Sagasta svaraði: „Aldrei".— Hann sagði
að enn væri 100 þús. hermanna á Kúba sem
væru búnir til þess að leggja allt í sölurnar fyrir
föðurlandið, og að Spánn væri ráðinn til þess að
halda ófriðnum til þess ýtrasta.
Bandamenn við Spánarstrendur.
Það hefur verið ákveðið í Washington að
senda herskip heim til Spánar til þess að skjóta
á ýmsa bæi þar ef Spánverjar vildu nú ekki gef-
ast upp og taka friðarkostum. Eptir að Camara
er farinn til Filippseyja með síðustu lcyfar flot-
ans og floti Cerveras er úr sögunni eins og flota-
deild Montojos — þá er nú ekki talið eitt einasta
vígfært skip eptir til að verja landið. -- Jafnvel
frönsk blöð, sem hafa með hita haldið taum
Spánverja siðan ófriðurinn hófst, ráða þeim nú
til að semja frið, en líkur eru allar til þess að
það dragist enn nokkuð.
Önnur Evrópuríki
eru stranglega afskiptalaus af ófriðnum, og
allar fregnir um tilhlutan Þjóðverja milli Spv.
og Bm. (reynast enn tilhæfulausar. — Þar á
rnóti hafa Englar og Bandamenn látið vina-
lega mjög á „frelsisdeginum" ameriska (4.
júlí) bæði í Lundúnum og N. Jórvík, og á
þann hátt að eflst hefur sá grunur að þessar
tvær frændaþjóðir mundu hyggja á samband
sín á milli nær sem á þyrfti að halda.
,,Laura‘* kom hingað á mánudag snemma,
óvenjulega löngu fyrir áætlun og með henni frá
útlöndum: M. A. Eiríkur Magnússon, frk. Ólafía
Jóhannsdóttir, frk. Sígrún Isleifsdóttir, skólastjóri
Jón Þórarinsson, cand. jur. G. Sveinbjörnsson,
B. A. Magnús Magnússon, Holger Clausen kaup-
maður, o. fl. — Fimm „oddfellows", komu einnig
með þessu skipi dr. P. Beyer, Thuren arkitekt
yfirrjettarmálafærslumaður G. Christensen, hr.
Lund og Fenger ingeniör. — Þessi nöfn standa
og í aðkomendabók „Hotel íslands". Hr. og
frú Smith, frú V. Dunda, hr. H. R. Stephenson,
hr. R. I. Crook—frá Englandi.
Nýbygging Reyk]avíkur.
I. Bankinn.
Tvö ný hús, stór og gerðarleg, byggjast nú hjer
í bænum, sem verða Rvík til verulegrar prýði,
það er bankinn og bamaskólinn. — Auk þess
stirnir á Lauganesspítalann í sólskininu, þar sem
hann stendur inni á tanganumog hefurhann bætt út
sýnið í þá átt mikið frá því sem áður var, meðan
rústirnar af biskupssetrinu gamla gláptu inn á
bæinn með feiknavíðum, holum augnatóptum. —
Reyndar er margt fundið að spítalanum. einkum
það, að grunnurinn sje allt of lágur — en hvað
um það, prýði er að honum og bráðnauðsynlegt
var að fá hann, svo þökk sje „Oddfjelögum" fyr-
ir hina göðu, rausnarlegu gjöf þeirra — þó land-
inn verði að járna hana að nokkrum árum liðn-
um. —
Bankinn teygir sig hægt og hægt upp úrjörð-
inni, með römmum grásteinsveggjum og hvelfdum
gluggabogum. Hann er byggður með öllu flagi af
traustasta tagi, á að verða talsvert hár eptir stærð,
og er settur mitt f miðjuna á bænum. — Húsið
er 31 álna langt og 21 álnar breitt. Veit suður-
hliðin að Austurstræti en austurgaflinn að Póst-
hússtræti. Hæðin er c. 20 álnir. — Kjallari er
undir 2/3 hlutum hússins og er honum skipt í 4
hólf. Þar af er eitt hið stærsta í suðvesturhorn-
inu til geymslu peningum og verðmætum munum
bankans. Það hólf er með eldfastri hurð fyrir
rammbyggilegri mjög og grjót- og steinsteypa á
alla vegu. — í öðru hólfi er gufuketill allstór, úr
honum eiga að liggja hitapípur um allt húsið, og
er vatnið til þess tekið úr brunni sem grafinn er
í grunninum rjett fyrir vestan ketilinn. — Auk
þessa má telja kolarúm og geymsluklefa í kjallar-
anum og er inngangurinn í þau aðskilinn frá að-
gangi að klefa þeim er fyrst var nefndur.
í stofunni (fyrsta gólfi) á að hátta svo herbergj-
um að á aðra hönd nær hin eiginlega afgreiðslu-
stofa bankans yfir þvert húsið og hálfa lengdina.
Ganga þaðan tröppur niður í kjallarann, — og
er þaðan einnig innangengt í allstóran skjalaklefa
fyrir miðri norðurhlið hússins. — Á hina höndina
þegar inn er gengið, eru þrjár stofur hver inn af
annari, fyrst „biðsalur« og síðan afgreiðsluher-
bergi bankastjórnarinnar. Þar innar af er her-
bergi ætlað einungis fyrir bankamennina sjálfa.
Loks er þar fyrir innan annar skjalaklefi, og erti
ekki fleiri herbergi á þessu gólfi. —
Upp á loptinu eru tveir salir sem ekki mun
enn vera ákveðið til hvers skuli hafðir. Værn
þeir mjög hentugir til þess að geyma þar rninni
söfn, svo sem málverkasafnið eða þvíuml.
Stíllinn á hinni nýju bankabygging verður
„ljettur" — alveg ólíkur stílnum á alþingishúsinu,
sem drúpir þungt og grjóthötugt niðri í kvosinni
við Austurvöll. — Það sem einkanlega á að
draga úr þeim þyngslasvip sem er yfir mörgum
steinhúsum, er lóng þakbrún með steinsteyptum
rósum neðan á. Gluggum öllum er og „hleyyt
inn“ frá ysta fleti veggjanna, sem verða
prýddir með ýmislega gerðum upphleyptum rönd-
um til skrauts. —
Sökum þess að ekki fjekkst nægilegt rúm fyr-
ir tröppur jafn háar grunninum, er skarð tekið í
grunninn undir innganginum sem er á miðri suð -
urhlið og síðan önnur trappa lægri inn í gang-
inn fyrir innan.Gangur og gólf verða lögð marglitum
steintíglum, í líking við gólfdúk eða ábreiðu og
er slíkt ekki dýrt en til mikillar prýði.
(Frh.)