Dagskrá - 06.08.1898, Blaðsíða 3

i5
Leynd vísindi.
(Úr „Zukunft")- •
— Hvemig vill vísindamaðurinn líta á það
sem ber fyrir hann í náttúrunnar ríki? Það er
komið undir því hvort hann hefur mikið álit á
sjálfum sjer eða náttúrunni. Einn afneitar blátt
áfrarn öllu því, sem ekki kemur heim og saman við
skoðanir hans, og ef hann samt sem áður rekur
sig áþreifanlega á einhvern fyrirburð, sem hann
skilur ekki, þá dettur honum samt ekki í hug að
leiðrjetta skoðanir sínar eptir því, heldur horfir
hann með fyrirlitningaraugum á þetta, sem hann
sjer en vill þó ekki viðurkenna. Annar vill, ef
til vill, ekki beinlínis neita tilvera hlutarins, en
hann lítur á hann sem ókærkomna truflun og
hindrun. — Það er einungis hinn sanni ransak-
andi vísindamaður, sem gjörir sjer far um að
uppgötva það, sem geti breytt fyrri skoðunum
hans.
Þegar »ljettingin« (upphafning þyngdarinnar)
var orðin kunn og margsönnuð, hjeldu sarnt ó-
vinir allra framfara í vísindunum áfram að neita
henni, — þeir sömu sem afneita og hafna öllu
sem ekki fellur saman við það sem þeir þekktu
og skildu áður. En ef maður nú samt sem áð-
ur viðurkennir að ransóknar þurfi með, gagnvart
þessum alkunna fyrirburði, og ef maður byrjar á
þeim einasta rjetta grundvelli, — þyngdarlög-
málinu, — þá sjáum vjer að þessi »ljetting«
mundi einmitt finnast og sjást á öllum líkömum,
ef maður hugsaði sjer að jörðin og aðdráttar-
miðja hennar væri ekki til að verka á þá. En
þetta er ómögulegt — og ljettingin gæti þá að-
eins komið fram á þann hátt, að eitthvert afl setti
sig uppi á móti og yfirynni aðdráttarafl jarðar-
innar.
En að þesskonar öfl sjeu nú til, það er haf-
ið yfir allan efa. Náttúran sjálfsýnir okkur svo
margvísleg dæmi því til sönnunar. Þannig víkk-
ar hitinn rúmtak líkamans, þ. e. a. s. við hit-
ann minnkar aðdráttarafl hinna einstöku líkams-
agna hvorrar á aðra. Enn þá fróðlegra er að at-
huga málmsegulinn. — Þegar segullinn lyptir ein-
hverjum hlut þá upp hefur hann þyngd þess sama
hlutar.
Ef maður setur járnkúlu innan í glerpípu,
sem aptur er sett milli tveggja sterkra segurstála,
þá hvílir kúlan í lausu lopti. Segulaflið — eink-
um fráhrindingarsegullinn — starfar þannig
á móti þyngdaraflinu.
En nú hefur Mesmer uppgötvað nýtt afl
fyrir hundrað árum, sem á rót sína að rekja til
mannlegs líkama. Hann kallaði þennan krapt
»dýrsegulafl« — þvi hann fann að margt var
líkt með þessu afli og málmsegulnum. t. a. m.
aðdráttaraflið og áhrif núningsins o. s. frv. —-
En af því að þessi tvennskyns segulöfl eru svo
lík, þá höfum vjer þegar af því einu fengið
líkur fyrir því að dýrsegulaflið geti einnig upp-
hafið þyngdina þ. e. a. s. valdið »ljetting« þeirra
hluta, sem annars leita niður í áttina til miðdepils
j arðlíkamans.
Að sjálfsögðu á þessi Ijetting sjer stað, ekki
einungis þegar likamir lypta sjer lóðrjett upp
h eldur einnig þegar líkami hreifist fram eða
aptur án þess að hann hlýði lögmáli þyngdarinnar
eða þegar likaminn fellur ekki þegar hann ætti
að gjöra það samkvæmt þessu lögmáli.
Þegar fyrir löngum tíma síðangerðiPeletin
tilraun í þessa átt með flogaveika menn. Þegar
hann hjelt hönd sinni einum þumlungi fyrir ofan
hönd sjúklingsins gat hann lypt henni upp hægt
og hægt.
En sá, sem fyrst hefur ritað vísindalega um
mesmerismus erReichenbach. I fræðum hans
er það rökstutt og sannað mnð tilraunum að
hægri höndin dregur þá vinstri að sjer og vinsti
þá hægri — en þar á móti hrindirhægri höndin
þeirri hægri frá sjer og vinstri á sama háttt
þeirri vinstri.
— — Ljettingin er vísindalega sannaður
fyrirburður og hún hefur verið þekkt þó hún
hafi ekki verið skilin — um margar aldir. Það
er nú fyrst fyrir nokkru að vísindin hafa tekið
að ransaka hann á sama hátt sem aðra viður-
kennda, tilverandi hluti. En mótstöðumennirnir
geta aðeins fullyrt að ljettingin sje ómöguleg —
af þvl að hún ríði í bága við iþyngdarlögmálið.
En hver sem talar á þá leið, hann sýnir aðeins
að hann er ekki kunnugur því hvað komið hefur
fyrir — hvað menn vita víst að hefur skeð. Við
vitum auk þess svo lítið um sjálft þyngdarlög-
málið að það er naumast vitnandi mikið til þess
í þessu efni. Það er rangt að tala um þyngd
líkamanna. Það eitt ætti að vera nóg til þess
að sýna, að ekki er vert að blanda þyngdinni
saman við efnið — að þyngdin minnkar 1 rjettu
hlutfalli við fjarlægðina i öðruveldi. Líkamirnir
eru aðeins »þungir« af því að einhver aðdráttar-
póll verkar á þá. En nú er enginn hörgull á
slíkum pólum í heiminum — og því ætla menn
að þyngd sje gefin með efni hlutarins. — Þyngd
og ljetting eru að sönnu mótstæðar — en ekki
öðruvísi heldur en tveir pólar í segulnál.
,TröIlafiski'.
— — Það er líf og yndi að vera um
borð í cnskunr „tröl!a“ þegar vel liggur á
skiparanum og þorskakasirnar bíða manns á
þilfarinu — eða rjettara sagt, þegar veiði-
mennirnir bíða þess aðeins, að við leggjum
skútunni að þeim til þess, að leysa þá frá
öllum þessum blessuðum fiski, sem tröllana
óar við að fleygja niður í djúpið, til þess að
eyðileggja miðin, og frá öllum þeim sem
þarfnast aflans í landi.
Því við erum þó allir menn. Tröllar
og tröllafiskarar eru skapaðir í kross og all-
ir börn skaparans, þó einn beiti netinu og
annar önglinum. —
Tungur tröllaranna skrapa skrælþurrar
við góminn.—Hafguslurinn leikur um þáeinsog
um skreiðí þurkhjalli, uppþornaða og heita af
erfiðþog brennivínspytlurnar glitrafyrir augum
þeirra eins og aftappaðar Paradísarlindir, —
Því ekki að láta þá hafa brennivín í
staðinn fyrir þann greiða sem þeir gjöra
mönnum með því að veiða þann sporðsleypa,
sundfima þorskfisk upp úr Flóapottinum? —-
Þorsk viljum við margir eiga —- og verðið
fyrir þorskinn vilja allir ná í (það lyktar
ekki!) — en þorskar viljum við engir vera.
Og það væri þó sannarlega að vera þorsk-
heimskari en sjálfur golgráninn á mararbotni
að vilja ekki hafa skipti á einni flösku af
„leka“— og nokkrum skippundum af hinum
góðkunna Spánarvarningi. —
Miklir þó dónradags blessaðir diplómat-
ar -—- að ætla sjer að halda uppi sóma og
rjettinduin þjóðarinnar með því að neyða
hina þurmynntu »trölla« til þess að kveljast
í þessa htims loga — og skila hafinu aptnr
steindauðum þorskakösunum. Nei, má jeg
þá heldur biðja um einn pott af Templara-
tári og pund af negrasósu handa skiparanum
— og svo kösina. —
Tröllar verða eins fegnir og við að
mega láta þorskinn í bátana í stað þess
að fleygja honum í sjóinn — og þeir vita.
að þeir eiga ekki rjett til þess að heimta
mikið fyrir hann. — Þannig skeður það að
tröllfiski er hin arðsamasta veiði og ef þessi
veiðiaðferð kennir okkur ekki að eignast
sjálfir botnvörpuskip þá gjörir ekkert það.
Nú ganga fjögur þilskip á þessa veiði
— og hún er gullnáma.
Komið þið fleiri hvort heldur á opnurn
eða þiljuðum fleytnm — því það er alltaf
nóg til af »tröllafiski«.
Neptun.
Bakararnir og brauðin.
— -—Brauðið er svo mikilvægur hluti hinna
óhjákvæmilegustu lífsnauðsynja, að nafn þess
hefur opt og einatt verið latið merkja allt
það, sem nærir og viðheldur mannlegum lík-
ama. —
Og í sjálfri bæn bænanna, er þess minnst
sem vera ber, — því hvað er maðurinn án
brauðs?
En því eigum við borgarar brauðanna
hjer í Reykjavík og viðhaldendur hinna gagn-
legu bakara, að þola þann ójöfnuð, semokk-
ur er sýndur með því að gefa okkur niinna
brauð, heldur en okkur ber með rjettu fyrir
það endurgjald, sem bakararnir fá af okkur.
Jeg vil ekki láta þeim hnldast það uppi
lengur,
Að jeg nú tali fyrst urn lúgbrauðin, þá
læt jeg það nú að sönnu vera þó við fa-
urn ekki nema 44 brauð úr tunnunni. I raun-
inni ættum við víst að fá 47; en þetta er þó
betra heldur en að fá aðeins 42>/2 sem áður
gekkst þó við.
En hveitibrauðin. — Því eiga þau að
vera næstum þriðjungi minni heldur en
þau hafa verið áður fyrir sama verð eptir
að hveiti er fallið í verði aptur þó fyrir
nokkrum tíma síðan?
Vilja bakararnir gjöra svo vel að stækka
brauðin aptur, — eða vilja þeir halda áfram
að „baka" bænum gremju og óánægju með
þessu háttalagi? —
Helst 47 nýbökuð brauð út tunnnnni,—
en í öllu falli hveitibrauðin stækkuð aptur.—
Borgari.
Leiðbeining
íyrir almenning,
1. Böðin hreinsa húðina, þvo af henni
ryk og gamalt þornað útrennsli úr húðkyrtlun-
um (svita úr svitakyrtlunum, feiti úr fitukyrtlun-
umþ þau fjörgaallar lífshræringar í líkaman-
um, hafa heillarík áhrif á blóðrásina og auka
viðnámsþrótt líkamans gegn snöggum um-
skiptum hita og kulda, er opt liafa í för með
sjer ýmsa sjúkdóma.
2. Ollum heilbrigðum manneskjum eru
böðin holl og nauðsynleg, jafnt ungum sem
gömlum, konum sem körlum.
3. Það er óhætt að lauga sig á hvaða
tíma dags sem er. Einungis ber þessaðgæta,
að fara ekki í bað rjett á eptir mat, ekki fyr,
en 2 stundir eru liðnar frá síðustu máltíð.
4. Heit böð hreinsa húðina miklu betur
en kalt vatn; þau lífga, liðka og styrkja líkam-
ann, ef þau eru rjett notuð; finnst það bezt, ef
menn fara í baðið að kveldi dags, að aflokinni,
erfiðri vinnu.
Hitinn í lauginni má vera 25—30° R.; flest-
ir kunna einna best við 27° hita.
Menn sjeu ekki lengur en þ4 stundar í vatn-
inu.
Allir ættu að venja sig á kalt steypibað á
eptir; það er nóg að láta kalda vatnið streyma
niður á bak og brjóst; það ver því, að mönnum
verði ómótt eptir heitu laugina.
Til þess að halda húðinni vel hreinni, er
nauðsynlegt að fara í heitt bað, að minnsta kosti
einusinni á viku, — og gleyma þá ekki að nota
sápu.
5. Köldu steypiböðin herða og styrkja
líkamann- eyða kveifarskap og kulvísi, og auka
viðnámsþrótt líkamans gegn kvefsóttum og öðr-
um sjúkdómum, er stafað geta af snöggum um-
skiptum hita og kulda.
Þau eru best handa unglingum og fullorðnu
fólki. Börn, veikbyggt kvennfólk og gamal-
menni þola þau opt ekki vel.
Þeir sem eru óvanir köldu vatni, sjeu ekki
lengur en 1 eða 2 mínútur í baðinu í senn, og
aldrei lengur en 5 mínútur.
Mönnum er óhætt að fá sjer kalt steypibað
þó að sveittir sjeu og heitir, ef þeir gæta þess
að eins, að láta sjer renna mæðina á undan.
Þegar komið er úr kalda vatninu, er holl-
ast að þurka sig í snatri á snörpu handklæði,
núa sig allan með því, þangað til roði og
hiti hleypur í húðina, og flýta sjer svo í fötin.
16
hann geiði ofmikið úr þessu öllu og bætti við; „í öllu falli er jeg algerlega búinn
að ná mjer nú“.
„Jæja það er gott“, tautaði liann „En kærið þjer yður ekki um að flýta
yður á fætur. Við skulum vitja yðar ef nokkuð kemur fyrir".
„Hvað meinið þjer eiginlega með því að barninu líði betur nú en áður",
spurði jeg. „Og ef svo er að það hafi fengið nokkra minnstu meðvitund, þá ætti
jeg að koma strax og líta á drenginn". Og að svo mæltu spratt jeg fram úr rúm-
inu -— „Hefur þetta auma líf sem Parsons lofaði snúið aptur til drengsins", spurði
jeg. „Þó svo sje, þá verður batinn mjög seinfara".
„Hvað eruð þjer að segja maður, tók Eliot fram í. „Barnið er á batavegi
af því skurðlækningin hefur að mínu áliti tekist ágætlega". —
í nokkur augnablik vissi jeg ekki hvað jeg átti að segja. Svo stundi jeg
því upp í vcikum, undarlegum rómi, sem jeg þekkti ekki sjálfur: „Hvaða lækning —
hvaða skurð eigið þjer við?“ „Það lítur því miður s/o út, sem þjer sjeuð ekki með
öllum mjalla Halifax" kallaði Eliot nú inn í eyrað á mjer, og glápti svo á mig
eins og tröll á heiðrikju. „Munið þjer ekki hvað þjer gjörðuð í nótt"?
„Jeg svaf í nótt sagði jeg. Jeg svaf — og mig dreymdi, en hvað er um
það?“ Munið þjer ekki hvað þið gjörðuð milli kl. 2 og 4 spurði Eliot enn, ogjeg
sá á honum að hann var lafhræddur við mig.
»Það hetur einmitt verið um sama leyti sem mig dreymdi drauminn sagði
jeg °& m'g hryllti við. — Jeg skalf þegar jeg hallaði mjer aptur út á koddann.
Svo kallaði jeg upp: í guðanna bænum segið þjer mjer það nú strax undanfærslu-
laust livað jeg hef gjört?" „Yður hefur alls ekki dreymt Halifax. Jeg hef aldrei á
æfi minni dáðst eins að nokkrum manni eins og yður í nótt. Jeg er sannfærður
um að þjer hljótið að verða einhver frægasti handlæknir á okkar dögum. Jeg hef
áldrei sjeð einn einasta lækni, hvorki utan spítala nje innan, sýna jafnmikla hand-
lægni, taugarstyrk og nákvæmnieins ogyður í nótt sem leið. í einu orði að segja, þjer
opnuðuð höfuðkúpuna á litla Hal og gjörðuð allt þáð sem Parsons þorði ekki að
reyna".
„Þjer hljótið að vera genginn af göflunum, Eliot. En samt sem áður, seg-
ið þjer mjer þetta allt eins og það er, ef jeg á ekki að verða hringlandi band-
vitlaus afað heyra til yðar“, — og svo byrjaði hann á að segja frá hinni undarlegu-
sögu, alvarlegur á svipinn og ólíkur því sem hann segði eitt orð ósatt". — Klukkan
hafði nýlega slegið 2. Jeg sat í sjúkraherberginu og hafði gætur á drengnum.
„Þjer komið inn og það skein út úr andliti yðar að þjer voruð fastráðinn í því að
13
Jeg gat alls ekki um það við Hal, hverjum jeg hafði mætt, og af því að
við vorum þreyttir og alls ekkert annað var hægt að gjöra við barnið en að bíða
átekta þá gengum við snemma til rekkju.
Meðan jeg beið niðri í stofunni^ þá sóíti mig svo fast svefn, að jeg gat
næstum ekki staðið móti því. Slík augnablik koma fyrir alla menn. Það koma
fyrir þær stundir að löngunin eptir svefni sigrar sorgina, ótta og hverjd hugar-
kvöl. Líkaminn er yfirþreyttur — og verður að hvíla?t. Þannig sofa dauðadæmdir
n.enn r.óttina fyrir altökudaginn.
Jeg varð glaður við það að meiga fara upp í herbergi mitt, lokaði að mjer
og bjó mig til að fara að sofa. — En hversu undarlega fór ekki fyrir mjer? Mjer
var ómögulegt að sofna og jeg varð allt í einu glaðvakandi. Öll löngun til þess
að sofna hvarf frá mjer. — Jeg var langt frá öllum svefni.
Jeg settist í hægindastól og beið þess að jeg sofnaði — en jeg fann að
jeg myndi ekki geta það, og þessvegna háttaði jeg ekki enn. En úr því að jeg
vakti varð jeg auðvitað að hugsa um eitthvað, og hvað var þá eðlilegra en að jeg
sneri huga mínum að þessari tilraun til þess að læicna litla Hal Stanhope, sem
jeg áleit framkvæmanlega, sem jeg vissi að gat bjargað lífi hans — svo að það
gæti heitið líf.
Jeg hafði gjört opnanir á höfuðkúpum manna á öllum mögulegum stöðum
en aðeins álíkum, Þóhafðijeg sjeð það gjört á lifandi mönnum á sjúkrahúsunum, og
jeg haíöi lengi alitið þaö mögulegt að lækna heilablóðfall á þennan hatt jafnvel þótt
fara þyrfti neðst inn á heilann.
Þegar jeg nú þannig hugsaði um þetta allt upp aptur og aptur, fannst mjerjeg
staðfastlega sannfærast um að Parsons hefði haft á röngu að standa, og að
blóðfallið mundi einmitt staía lra þeitn stað er komist yrði að nteð því að opna
höfuðkúpuna, Mjer fannst r.æstum að jeg þyrði að gjöra það sjálfur. Jeg hafði
komið með öll nauðsynleg verkfæri með rnjer. Jeg mundi geta gjört þetta strax
upp á eigin hönd, og svo yrði drengnum bjargað á morgun.
Hvöt sú sem mjer fannst jeg hafa til þess að leggja allt í hættu að þessu
sinni, var svo sterk að mjer fannst jeg verða að fara samstundis til Stanhopes og
þröngva honum til að samþykkja tilraunina. Jeg vissi að móðirin mundi gefa sitt
samþykki fyrirstöðulaust. Og knúður svo að segja af einhverju sem jeg gat ekki
staðið á rnóti reis jeg upp úr stólnum — og svo settist jeg niður aptur. Orð
Parsons sem hann hafði mælt við mig af svo mikilli sannfæringu og á svo hátíð-
legan hátt nær að segja — runnu mjer aptur í hug. Það gæti vel farið svo að