Dagskrá - 08.09.1898, Page 1

DAGSKRA.
III. JΠ8.
Reykjavík, fimmtudaginn 8. september.
1 898.
Alþýðuskóli.
»En þú alþýðustjett,
Sem allra ert hagsælda móðir;
undir þjer komið það er
fsland hvort rjetta má við«.
J. Þ. Th.
Allopt heyrist talað um það, hversufróð-
leiksgjarnir og menntafúsir íslendingar sjeuogþað
hefúr sjálfsagt við töluverð rök að styðjast. Á
haustin streymir fjöldi fólks til Reykjavíkur og
dvelur þar yfir veturinn til þess að læra eitthvað,
til þess að mennta sig að einhverju leyti; og það
svo að sumum þykir jafnvel nóg um. Hjer eru
margir menn sem fást við ýmsa kennslu á vet-
uma t. d. kandídatar, stúdentar, skólapiltar o. fi.
og þeir hafá allir töluvert að gjöra. Það mun
vera undantekning ef piltar fara svo í gegn um
latínuskólann að þeir ekki hafi fengist við kennslu
meira eða minna, þrátt fyrir kennslu allra kandi-
datanna. Þetta sýnir einmitt það að mennta-
fýsnin, lærdómslöngunin er mikil; þjóðin skilur
það að samfara andlegum þroska styrkjast einnig
verklegar framkvæmdir. Hún finnur að það er
rangt að einstakir menn sjeu fæddir til þess að
njóta allra þeirra gæða, allra þeirra þæginda
sem menntunin hefur í för með sjer; hún finnur
það að henni hlýturað líða miklu betur ef hún
er menntuð almennt ef allir eiga kost á að njóta
fræðslu.
Enn þrátt fyrir það þótt margir sjeu til að
kenna og þótt þeir kenni fyrir tiltölulega lítið
kaup, þá eru samt margir menn og margar kon-
ur svo fátækar að þau hafa ekki ráð á að
kaupa kennsluna. Vanalegt kennslukaup hjer í
Reykjavík mun vera 25—60 aurar um klukku-
stundina og það er sannarlega ódýrt, ekki verður
annað sagt, en það er samt nógu dýrt til þess að
margir — fjöldamargir eru útilokaðir frá því að
geta notið kennslunnar, þeir geta ekki borgað 25
— 60 aura um tímann og þó eru það
ekki einungis menn sem þurfa menntun-
ar við heldur einnig menn sem vel geta
tekið henni ef þeim býðst hún, menn með mikl-
um námsgáfum og brennandi löngun til þess að
vita eitthvað, til þess að vita sem mest og það
er sannarlega ekki vanþörf á að hjálpa þeim til
þess. Þetta hafa flestar siðaðar þjóðir sjeð fyrir
löngu og sannfærast um það betur og betur.
Þannig er afarmikil áhersla lögð á það í Þýska-
landi að mennta alþýðuna sem best að jeg, ekki
tali um Svíþjóð. Svíartelja alþýðumenntun undir-
stöðu allra ffamfara, allrar þjóðmegunar ogkosta
afarmiklu fje til hennar árlega. Ráðið. sem þeim
hefur gefist best til þess að mennta al-
þýðuna, er það að hafa alþýðuskóla, þar
sem mönnum gefst kostur á að læra allt
það, sem þeir þurfa nauðsynlega að vita fyrir lít-
ið gjald. —
Þannig lagaðir skólar eru engir til á Islandi
og þó eru til íslendingar, sem hafa opin augun
fyrir vöntun á alþýðumenntun og vildu gjarna
styðja að því að fræða landa sína og mennta
þá. Þannig má geta þess að Dr. Þorv. Thor-
oddsen hefur skrifað allanga ritgjörð um skóla
í Svíþjóð einmitt til þess, eins og hann sjálfur
tekur fram, að gefa Islendingum hugmynd um
það. hversu mikið er gjört fyrir alþýðumenntun-
ina þar og ef verða mætti til þess að gefa þeim
góða leiðbeiningu, er eitthvað kynnu að vilja
gjöra í þá átt. Alþýðuskólarnir í Svíþjóð eða
alþýðuháskólar, sem þeir kalla voru fýrst stofn-
settir af einstökum mönnum 1868 á þeirra eigin
koslnað; voru þeir fyrst í litlum metum; menn
höfðu ekki almennt trú á þeim og þeir voru látn-
ir afskiptalitlir. En tíminn leiddi það í Ijós að
þeir menn, sem fyrir þeim börðust og lögðu
fram krapta sína til þess að mennta alþýðuna
eptir föngum, börðust fyrir góðu og gagnlegu
máli, fyrir heilögu velferðarmáli og starf þeirra
hafði blessun og heill í för með sjer. Það var
smámsaman farið að veita skólum þessum eptir-
tekt og stjómin ver nútöluverðu fje til þeirra ár-
lega. Kennslan á þeim varir 2 ár, sex mánuði
t hvom vetur, en ekki em nemendur skyldir að
vera nema einn vetur. I kennslukaup borgar
hver nemandi 80—100 kr. yfir veturinn.
Það væri sannarlega þörf á alþýðuskóla hjer
hjá oss, sem sniðin væri eptir þörfum og ástæð-
um að svo miklu leyti sem hægt væri.
Það ætti ekki að ætlast til nokkurs full-
komins lærdóms á sllkum skóla, mönnum ætti
aðeins að gefast kostur á því að komast niður
í öllu því helsta, sem hver einn og einasti maður
þarf nauðsynlega að vita eitthvað í til þess að
geta verið góður og gildur meðlimur f mannlegu
fjelagi.
Jeg hefi hugsað mjer að alþýðuskóli hjer
hjá oss ætti að vera með því fyrirkomulagi, er
hjer segir.
Hann ætti að vera fyrir eldri og yngri með
einhverjum vissum inntökuskilyrðum t. d. þeim
að vera skrifandi og læs, kunna það í reikningi
sem heimtað er að böm hafi lært til fermingar
o. s. frv. Skólinn ætti að vera jafnt fyrir pilta
og stúlkur.
Námstíminn ákveðinn einn vetur, en hverj-
um manni heimilt að vera svo marga vetur, sem
hann vildi; kennslan ætti að vera í 6 mánuðifrá
1. nóv. til 30. apr., 3—4 klukkustundir á dag.
Námsgreinir ættu fyrst um sinn að vera þessar:
Reikningur'. samlagning, frádráttur, marg-
földun og deiling, brot. tugabrot, þríliða og rentu-
reikningur. Rúmmdlsfrœði og þykkvamálsfrœði,
að mæla horn, fleti, þríhirninga, ferhyrninga og
að mæla út ýmsa hluti.
Náttúrufrœði: eðli og bygging mannlegs
líkama, dálítið yfirlit yfir dýrafræði, grasafræði,
jarðfræði (einkum lögð áhersla á allt íslenskt);
það sem er einfaldast og mest áríðandi í eðlis-
fræði, nokkuð um sólkerfið og stjörnurnar. o. s. frv.
íslenska: Rjettritun, að lesa skírt og greini-
lega og gæta þess að taka tillit, ekki einungis
til greinarmerkja, heldur einnig efnisins; að rita
brjef, lítið eitt í íslenskum bókmenntum og ís-
lenskum skáldskap; að tala vel og áheyrilega og
láta greinilega í ljósi slcoðanir sínar.
Sagnfrœði: Ágrip af íslandssögu og dálítið
í fornsögum vorum, en ekki nema hið allra merk-
asta í mannkynssögu yfirleitt.
Landafrœði: íslandslýsing, þannig að talað
sje um helstu merkisstaði og lítið ágrip af eðlis-
lýsing landanna yfir höfuð, þjóðaeinkenni og
atvinnuvegi.
Enska: einkum kennt að tala hana sem
best og rjettast.
Danska: á sama hátt.
Hugsunarreglur'- og loksins
Almenn hagfræði'. stutt yfirlit yfir helstu lands-
lög, landsstjórn, kosningar, sveitastjórn, kirkjustjórn,
um viðskipti manna, verðlag, póstmál o. fl. og
allra nauðsjmlegustu bókfærslu.
Það liggur í augum uppi að þannig lagaður
skóli ætti að vera hjer í Reykjavík. Hjer eru
ýms söfn, sem almenningur getur fengið að skoða
og sem nauðsynleg eru við kennslu; þau hafa
menn hvergi annarsstaðar. Hjer er fleira að sjá
en nokkursstaðar annarsstaðar á landinu, og sá
sem notar vel tímann, getur fræðst töluvert á
á því að vera hjer um tíma auk þeirrar kennslu,
sem hann kann að njóta. Kostnaður fyrir náms
fólk úr sveit við það að vera hjer yrði ekkisjer-
lega tilfinnanlegur. Kennslukaupið ætlast jeg til
að yrði 40 kr. fyrir hvem nemanda yfir allan
veturinn. sem borgað yrði þannig: 20 kr. við
byrjum skólaársins og 20 kr. að því hálfnuðu,
eða öðruvísi eptir samkomulagi: Þjónustu, hús-
næði, ljós, eldivið, miðdegisverð og matreiðslu á
málamat mundi vera hægt að fá allt fyrir aðeins
102 kr. yfir allan veturinn; yrði þá kostnaðurinn
allur,fyrir utan málamat, er menn ættu að hafa að
heiman, ekki nema 80 aurar á dag með kennslukaupi.
Menn sem dvelja hjer til náms og hafa 3—4 tíma á
dag, verðaað borga einungisíkennslukaup75—100
aura þegar þeir komast að allra bestu, kjörumm
stundum hátt á aðrf krónu fyrir utan fæði og
allt annað; það er ódýrt, en þetta yrði þó miklu
minna eins og allir sjá og þar afleiðandi ætti
það að geta orðið til þess að opna möguleika
fyrir þá til þess að afla sjer nauðsynlegrar mennt-
unar, sem annars mundu ekki geta það sökum
fátæktar. Mjer þykir ólíklegt að þannig lagaður
skóli yrði ekki sóttur allvel, bæði hjeðan úr
Reykjavík og eins utan af landi, bæði af piltum
og stúlkum. Jeg er sannfærður um að hann gæti
orðið til mikils gagns fyrir landið og þjóðina, ef
hannnæðinokkurrifestu og viðhann störfuðu menn
með áhuga og vilja, menn sem hefðu löngun
til þess að starf þeirra yrði að notum og trú á
því að það gæti orðið það.
Eins og sjá má á auglýsingu í þessu blaði
hefur verið áformað að halda alþýðuskóla í
Reykjavík í vetur og vil jeg benda þeim á hana,
sem kynnu að vilja sækja hann. Skólinn verður
með sama fyrirkomulagi, eða líku, sem nefnt er
í þessari grein.
Sig. Júl. Jóhannesson.
Föringatiðindi.
Þar er greinarkorn um botnverpinga
svo hljóðandi:
„Botnverpinga hafa Færeyingar í mörg
ár nefnt ensk fiskiskip hjer við eyjarnar. —
Þetta hefur þó verið rangnefni, því til skamms
tíma hafa þeir engar botnvörpur haft, heldur
línur, að undanteknum einum Skota, sem
reyndi botnvörpu lijer fyrir x 1 árum. Fyrsti
drátturinn heppnaðist honum vel, en í annað
skipti festist varpan í hrauni og rifnaði.
Síðan hefur það almennt verið álitið ó-
mögulegt að stunda botnvörpuveiðar við Fær-
eyjar; botninn er svo grýttur. I sumar hafa
enskir botnverpingar, er áður hafa stundað
veiði við strendur Islands, verið hjer að
fiska. Þeir hafa orðið fyrir sektum við ís-
land og flúið þaðan. Hjer þykir þeim sjer
veta óhætt. Þeir hafa fundið upp nýja fiski-
aðferð, þannig, að þeir eru tveir og tveir
saman þar sem botn er grýttur og hætt við
festurn. Varpun er höfð svo sterk semkost-
ur er á. Annað skipið dregur liana, en hitt
er á eptir og hefur færi í vörpunni. Drátt-
arböndin eru þannig úr garði gjörð, að allt
gefur eptir þegar varpan kemur í grjót, þá
gefur skipið sem vörpuna dregur, hinu skip-
inu merki og það dregur vörpuna aptur á
bak. —
Enskir botnverpingar þyrpast nú hingað
og eyðileggja beztu fiskimið vor svo til
stórkostlegra vandræða horfir. Einn daginn
sáust 40 og hver sagan rekur aðra um yfir-
gang þeirra og ófyrirleitni, þeir eyðileggja
veiðarfæri manna o. fl., þeir veiða rjeft upp
við landsteina. Þeim er sama, hversu mikill
straumur er og hversu botnínn er ósljettur; þeir
fara með ránshöndum inn á grynnstu víkur
og voga.
Þeir eru svo ósvífnir, að þeir vilja ekki
einusinni skila aptur veiðarfærum manna,
þegar þeir draga Þau upp. Það er grátlegt
að útlendingum, án nokkurs ótta, skuli hald-
ast þannig uppi með rán og ósvífni, Að
þeim skuli líðast að steypa meginparti þjóð-
arinnar í eymd og glötun; en þó er það enn
hörmulegra að Færeyingar sjálfir skuli vera
fúsir til þess að leiða ránsvarga þessa á
bestu miðin og vera í vinfengi við þá, þeir
eru svo lítilþægir að þiggja af þeim fisk, sem
þeir hafa rænt frá þeim sjálfum-------já, og
þakka þeim fyrir".
í sama blaði er þess getið að það muni
ekki verða blessunarríkt fyrir Færeyjar að
hæna þangað mikinn fjölda útlendra ferða-
manna og ástæðurnar eru taldar þessar. Að
utlendingar sjeu allopt ókurteysir mjög og
spilli siðum manna, að Færeyingar sjeu of
auðmjúkir við þá og gjöri sig að andlegum
og líkamlegum lítilmennum og lyddum í aug-
um þeirra, og að of mikill tími fari frá nauð-
synlegri vinnu í þeirra þjónustu fyrir tiltölu-
lega lítið gjald.
»Það er leiðinlegt« segir blaðið, »að á
sumrin skuli annarhvor maður vera fylginaut-
ur útlendra sjálfbyrginga og svo þykjast
menn svo miklir af því, þetta sje svo mikil
upphefð, að þeir vilja ekkert vinna að vetr-
inum, eru of fínir til þess! En að þvo og
bursta fætur útlendinga, það er heiðarleg
vinna; þeir eru ekki of fínir til þess, þeir
snúast í kringum þá eins og auðmjúkir þjón-
ar — þrælar, elta þá eins og fylgispakir
hundar, berhöfðaðir með húfuna í hendinni,
auðmýktarlegir á svip, mælandi þeirn orðutn,
er þfir eiga lítilmannlegust til í eigu sinri:
„Til Tjeneste, mine Damer og Herrer". -—■
„Sie wíinschen, meine Herrschaften". ■—
»J am atyour service, ladies and gentlemen« o.
s. frv. Það er sagt að lítil stúlka í Noregi
hafi verið spurð, hvað hann pabbi hennar
hafi aðhafst í dag. —
»Hann er alltaf aðbera vatn hjerna upp á
klettinn* svaraði hún „og steypir því fram
af brúninni, því útlendingum þykir svo gam-
an að sjá fossa“. —- „En hún mamma þín?“
»Hún gengur fram og aptur neðan undir
klettinum þarna og hóar og kallar. Ferða-
mönnum þykir svo gaman að heyra berg-
mál, þeir segja að það minni svo mjög á
huldufólkið«.
Yfir höfuð segir blaðið: „að Færeyingar
eyði of miklum tíma í þjónustu útlendra
ferðamanna fyrir oflágt kaup.
„Það er áríðandi" segir blaðið a öðrum
stað, „að gjöra allt, sem hægt er til þess að
efla hjá mönnum löngun til þess að verða
og vera nýtur og dugandi maður, starfandi
maður, hugsandi maður, framkvæmdarsamur
maður og ekki sist hófsamur maður; það
þarf að kenna mönnum að fara vel með efni
sín; það þarf að kenna þeim að elska þjóð-
ina og fósturlandið og það þarf að kenna
þeirn að varðveita heilsu og íje til þess að
þeir verði færir um að vinna því gagn en
þurfi ekki að verða því til byrði og nið-
urdreps; en þessar dyggðir eru venjulega
sljóvar hjá drykkjumönnum. Leiðandi menn
í Færeyjum eiga því fyrst og fremst aðtaka
alvarlega til starfa í bindindismálinu. ’að
er gott að tala um bindindi sem nauðsyn-
legt og viðurkenna það gott, en það er ekki
nóg, ef algjörlega er legið á liði sínu í öll-
um framkvæmdum. Hver einasti ættjarðar-
vinur, hvort heldur er karl eða kona, er
skyldur að berjast fyrir bindindismálinu; það
verðum vjer allir að skoða sem okkar mesta
áhugamál, okkar mesta velferðarmál. Ámeð.
an vjer, svona fáir, gefum 100—150,000 kr.
árlega fyrir áfengi og lítið er gjört i þa att,
að stemma stigu fyrir slíkum ófönguði, á með-
an eru það eintóm orð að tala um vellíðan
og framfarir meðal vor. Jafn stórum fetum
sem drykkjuskapurinn gengur áfram, jafn
stórum fetum ganga Færeyingar aptur á
bak. Það er sorglegt hversu margir af alira
elnilegustu mönnum þjóðar vorrar falla fyrir
þessari ástríðu; glatast í þessu hyldýpi sið-
leysis og spillingar, sem áfengisnautnin hef-
ur í för með sjer; og það menn af öllum
stjettum. Það eru ótal glataðar mannsæfir,
sem ættu að hvetja alla til þess að berjast
fyrir bindindi og þetta virðast bindindisnxenn-
irnir sjálfir ekki hafa hugmynd um fyllilega;
það lýsir sjer best við ýmsar kosningar; þar
ætti beinlínis að fara eptir því hvort hlutað-
eigandi maður væii reglusamur eða slarkari.
Og þá eru kennararnir í barnaskólum; þeir
ættu að finna það sem heilaga skyldu sína
að benda börnum á braut bindindis og reglu-
semi; vjer skorum á alla góða menn, í guðs.
nafni, að liggja ekki á liði sínu í þessu efni“.
Víðar er pottur brotinn en á íslandi.
Á. J. J.