Dagskrá - 22.10.1898, Qupperneq 1

i
Dagskrá kemur út á hverj-
um laugardegi, kostar 3,75
(erlendis 5 kr.), gjalddagi 1.
október.
Afgreiðsla og skrifstofa er
Tjarnargötu I, opin hvern
virkan dag kl. 11 —12 og
4—5 síðd.
III. 14.
Reykjavík, laugardaginn 22. október.
1898.
Til minnis.
JBcejarstfórnat-ínnáÍT i. og 3. Fmtd. í mán.,
kl. 5 síðd.
Jt'dtœkranefndar-íxínáÍT 2. og 4. ’Fmtd. í mán.,
kl. s síðd.
ForngripasafniiS opið Mvkd. og Ld. kl. 11—
12 árdegis.
Landsbankinn opinn dagl. kl. 11 árdegis til
2 síðdegis. — Bankastjóri við kl. n1/*—
i1/.. — Annar gæzlustjóri við kl. 12—1.
Landsbókasafnið’. Lestrarsalur opinn dagl. kl.
12—2 síðd. á Mánud. Mvkd. og Ld. til kl.
3 síðd. — Útlán sömu daga.
Náttúrugripasafnið (í Glasgow) opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 síðd.
Söfnunarsjóðurinn opinn í barnaskólanum
gamla kl. 5—6 síðdegis 1, Mánud. í hv.
mánuði.
Fastir fundir í Good-Templarhúsinu.
•»Hlím Mánud. kl, 8 síðd.
»Verðandh Þriðjud. - —
■»Bifröst< Miðv.d. - —
»Einingin< Fimtudag - —
David Ostlund Sunnud. kl. 6V4 síðd.
Bindindisfélag ísl. kvenna; 1. föstudag
hvers mánaðar kl. 81/* siðd.
Barnaguðsþjónusta hvern s.dag kl. 10 árd.
Fastir fundir í Framfarafélagshúsinu.
Fundir Framfarafélagsms á hverjum sunnu-
degi. kl. 4 síðd.
Til allra auglýsenda
Dagskrá tekur auglýsingar fyr-
ir það verð sem hér segir:
Hverja línu með meginmálsletri (Corp-
us), ef minna er auglýst en / þumlung-
ur 10 aura.
Hvern þumlung, alt upp að 5 þuml. 70 a.
Hvernþuml. ef augl. er 5—10 þuml. 60
aura.
ogsé auglýst meira en tíu þuml. þá 50 a.
og þar að auki afslátt, ef oft er aug-
lýst.
Þetta er svo lágt auglýsingagjald, að
allir ættu að sjá sér hag í því að aug-
lýsa í Dagskrá, þar sem það erþriðj-
ungi ódýrara en í sumum hinum
blöðunum og jafnvel meira.
Þakkarávörp verða tekin fyrir sama
verð.
Miðlunin.
1889 setur neðri deild nefnd í stjórn-
arskrármálið. Frumvarpið gengur upp í
efri deild. Þar er því breytt. Neðri
deild felst ekki á breytingarnar, en
þingtíminn var á enda, svo hún gat
ekkert átt við þær. Því er ekkert útrætt
stjórnarskrárfrumvarp frá árinu 1889.
En miðlunarmenn munu kalla frumvarp
neðri deildar þetta ár stjórnarskráruppá-
stungur hennar við 3 umræður. En
við þriðju umræðu, víkur neðri deild
frá frumvarpi B. Sveinssonar í þessum
atriðum, fyrir utan nokkur önnursmærri
atriði, þar sem lengra er gengið. „Kon-
ungur tekur sér ráðgjafa fyrir ísland'
o. s. frv. Enn fremur: „Nú hefir
landstjóri samþykt lög, sem konung
þykja viðsjárverð, vegna sambandsins
við Dantnörku og getur hann. þá ó_
nýtt staðfestingu landstjóra á þeim lög-
um. Ekki er annað embættisstarf á'
kveðið fyrir ráðgjafa konungs, en að ó-
nýta með konungi lög þau, er lands-
stjóri hefir samþykt. Engin ákvæði
neðri deildar í þessu máli eru bundin
„við þá" einu tegund mála, þar sem
afturköllunarrétturinn óhjákvæmilega
hlaut að eiga sér stað, til að varðveita
alríkið. Deildin mun og heldur ekki
hafa getað hugsað sér þau mál. Orð-
in eru tilbúningur Nýjualdarinnar 2.
apr. þ. á. En kunna, ef til vill, seinna,
að koma í góðar þarfir, svo að alríkinu
verði ekki voði búinn af vorum völd-
um“, sem Nýjaöldin kvíðir fyrir. Var-
nagli neðri deildar er „vegna sambands-
ins við Danmörku", en ég skil ekk-
ert í, hvað hann á að þýða í þessu
sambandi. Svo held ég allir varnagl-
ar, hvort sem þeir eru 4 eða I þum-
lungur, týnist þar, sem um langvinna
framkvæmd er að ræða; ekki er það
minna vert, sem týnzt hefur úr stjórn-
arskrá nni í framkvæmdinni. Svo stend-
ur í frumvarpinu: „Landsstjórinn stað-
festir lög og stjórnarmálefni í nafni og
umboði konungs". Svo er konungi
heimilt, að rífa það jafnóðum upp aft-
ur, sem staðfest hefir verið í nafni hans
og umboði. Þetta held ég megi kalla
umboð „nýjastýls".
Annað ekkert minst á fjölda ís-
lenzku ráðgjafanna, en að þeir megi
ekki fara fram úr þremur.
Stjórnendatjöldi og kostnaður við
miðlunina:
3 ráðgjafar og landsstjóri skulu á-
valt vera til taks hve opt, sem um-
skifti kynnu að verða. Ég gjöri ráð
fyrir að hún hugsi sér þá íslenzka. Einn
af þessum mönnum er nú í embætti,
landshöíðinginn, en hann er enn ekki
valtur í sessi, svo hann getur ekki tal-
ist nema að nokkru leyti. Stendur nú
menntunar- og menningarástand vort á
þeim stofni, að vér ættum vísan þenn-
an stjórnendafjölda, ef vér létum oss
ekki nægja tóma höfðatöluna. Það er
ekki uppgrip af ráðgjafaefnum hjá
mentaþjóðunum, sem eru fleiri eða færri
miljónir og er þó óvíst. hvort munur-
inn er minni á mentuninni en fólksijöld-
anum. í Danmörku hafa ráðherrar
12000 kr. í laun og launin öll í eftir-
laun. Þeir geta þannig orðið tvennir,
þrennir, eða hver veit hvað f einu, á
þessum launum, alténd -einhverjir af
þeim. Ættu ráðgjafar að verða hértil,
myndi það verða með því eina móti,
að þeir hefðu lík laun og í Danmörku.
Þó ekki stæði ahnað í vegi, mundi kon-
ungur .og ríkisráð ekki annars sam-
þykkja lög um þá, nema þeim gengi
annað til en hagur íslands. Þessir 4
iierrar mundu því verða oss full dýrir,
ef þeir yrðu valtir í sessi, og það
myndum vér helzt kjósa að þeir yrðu.
Eg hefi ekkert í Danmörku til að miða
við laun handa landsstjóra eða jarli, lík-
lega yrðu þau samt ekki minni en
20—30 þúsundir og sömu eftirlaun.
Svo er ómögulegt, að ímynda sér ann-
að, en að í landsstjórastjórn miðlunarinn-
ar yrði yfirgnæfandi meira af Dönum
og kostnaður líkur og í Danmörku. Nú
spyrja „miðlunarmenn" hvaðan mér
komi sú vizka, að vita það, að launin
verði svona há“. í stjórnarefnum er
reynzlan sú eina, sem getur fullyrt. Eg
hefi tekið eftir viðureign þings og stjórn-
ar í launa- og eftirlaunamálum og hef-
ir þingið oftast farið hallloka fyrir stjórn-
inni. Þá er stiórnarbaráttan, sem þing-
ið mætti reka minni til. Þar hafa lítið
gagnað hugarburðir og heilaspuni og
svo gæti farið með launaupphæð lands-
stjóra og ráðgjafa þó einhvern tíma kæmi
til þess. Ég vonast ekki eftir að stjórn-
in færi eftir ástæðum vorum úr því oss
tekst það svo ambögulega sjálfum. Svo
spyrja miðlunarmenn aftur, hvernigmér
geti dottið sú vitleysa í hug, að kon-
ungur sjái hér ekki altaf nóg af vel-
hæfum stjórnendum hjá þessari gáfuðu
þjóð. Og það er nú eðlileg spurning,
þar sem ekki eru svo sárfáir til, sem
þykjast öllum meiri og munnarnir eru
svo margir á harðastökki, svo ekki sést
í heiðan himin fyrir jóreylc, og hafa
veldissprota upp í sér, svona til að
bægja frá sér flugunum og rota bænd-
urnar. Þó hugsun, framsýni og þekk-
ing verði eftir á veggnum, gerir minna
til, þegar enginn saknar þess. Enhvað
sem um alla þessa afburði má segja,
er ég viss um það, að konungur og
ríkisráðið trúir Dönum betur enn ís-
lendingum til að stjórna hér, þegar hér-
lend stjórn er orðin fjölmenn og
margbrotin. Það er heldur ekki að
undra; því Danir eru oss miklu fremri
í mentun og menningu og jafnvel mann-
úð. Jeg s.é líka hve gamlar stjórnar-
venjur eru sinaseigar. Finst yður eigi
landar, að flugurnar, sem hafa stungið
yður með vélum og yfirgangi séu nógu
sinaseigar. Svo hræðist jeg líka, að ís-
lenskt lunderni geti spanað Dani til að
hafa hér danska yfirstjórn og gott, ef
ekkert bryddir á því. Lunderni Odds
Sigurðssonar mun ekki hafa dáið með
honum, ég held það finnist menjar af
því enn í lagatilbúningi, stjórnarfram-
kvæmd og atferli einstakra manna. Hér
á landi hefir altaf verið útlend stjórn
síðan eftir siðabót. Þó fslenzkir lands-
höfðingjar hafi verið hér nokkur ár,
hefir danskur ráðgjafi haft þá í greip
sinni. En hvað segir svo almenningsá-
litið. Vill það fjölga stjórnendum hér
svona mikið. Dáist það svo mikið að
embættismönnum sínum, þingmönnum
og óðrum mentamönnum, að það álíti
þá bezt komna, eða sóma sér bezt í
ráðherrasessi. Vill það steypa sér í
kostnaðarvoða og þá hættu, að yfir-
stjórn landsins hér heima verði aldönsk,
eða heldur það, ef íslendingar stjórn-
uðu, eða þó Danir væru, að þeir yrðu
betri 4 að snúast hver um annan, en
sá bezti af þeim einn. Fleiri yrðu ætt-
ingjar þeirra og vinir.
Vill almenningur steypa sér í þessa
stjórnariðu og fá ekkert í aðra hönd,
en fá jafnmargar lagaónýfingar eins og
verða myndu lagasynjanir með sama
stjórnarfari og nú er. Valtýsuráðherr-
ann og miðlunarráðherrann eru skil-
getnir bræður hvor, þeirra sem erlétta-
drengur stjórnarinnar, á hún jafnhægt
með að fara eftir geðþekkni sinni.
Þó miðlunarmönnum þyki álit mitt lít-
inn sönnunarkraft hafa, er það þó bygt
á sögu og reynslu, eðli málsins og)þjóð-
anna, sem hlut eiga að máli og áliti
almennings, hann er svo fjarri því, að
Þyggja stjórnarbákn til einskis, að marg-
ir meðal hans vilja fækka þingmönn-
um drjúgum. En miðlunarmenn geta
ekki bygt á öðru en krukksspám. Krukk-
ur 1. spáir, að lagaónýtingar komi ekki
optar fyrir en í 1000. hvertsinn; Krukk-
ur 2. í 500. hvert; Krukkur 3. í 200.
hvert og Krukkur 4. í 5. hvert, eða
oftar. Og hver á svo að dæma milli
Krukkanna allra í hvaða flokki sem er?
Líklega yrðu lagaónýtingar skjaldgæf-
ari en ella, ef allt höfuðþjóðlíf yrði
danskt; höfuðið með ensku sýkinni.
Þess má líka geta, að ónýting laga,
veldur meira siðferðisdrepi en lagasynj-
anir, það er líka nýlendustjórn. Hún
er á Vestureyjum Dana og víða. Það
er auðvirðilegasta landstjórn og mestri
áníðslu undirorpin. Þar sem er ófallin
og hörð stjórn, er meiri munur gjörður
á þeim og heimalandinu en ella. Marg-
ur blóðdropi hefir flotið til þess, að
losna undan nýlendustjórn. Kunnugt er
um nýlendur Spánar. Það má því
kalla meistaramúk föðurlandsástar og
stjórnvísi, að vilja gjöra ísland að ný-
lendu Dana. Aldrei hefir verið og aldr-
ei mun verða svo auðvirðileg og blind
þjóð, að sækjast eptir því stjórnarfari.
J. B.
Sjófræðiskennsla.
Fáein orð ætla ég að rita um sjó-
fræðiskennslu hér, og mun ekki veita
af að það sé athugað og einhverju
kipt í lag, nema að meiningin sé sú
að enginn megi vita neitt, nema þeir,
sem StaiitJa, fyiÍL pcadum úðkOjium.
Nú er búið að byggja skóla, hvar
sjómönnum og ekki sjómönnum gefst
kostur á að læra sjófræði. Sjórétt,
dönsku, enzku, íslenzku — m. m. m.
m! Nú mun víst eiga að prófa og
gefa vitnisburð í þessum aukagreinum
sem kenndar eru, því mér vitanlega
hefir það ekki verið gjört — og er
það stór galli, að kenna þær greinir,
sem aldrei koma til greina við aðal-
próf, og láta piltana vita það.
í flestum löndum, þar sem sjó-
mannaskólar eru, hafa þeir, sem á téða
skóla vilja ganga fulla heimild til að
koma á skólann, hvenær sem er. í
Danmörku eru 4 aðalpróf árlega á
hverjum skóla.
Duglegur piltur, getur þannig lok-
ið námi sínu á 6 mánuðum og ég þekki
pilt, sem lærði breiddina á 4 mánuðum.
Það sem mest er í varið við þetta fyr-
irkomulag, er að menn þurfa ekki að
hætta við nám siit, fyr en alt er búið,
en hér hefir til þessa verið þessi stóra
glompa, að yngri deild skólans, er laus
í byrjun marzmánaðar og tekur svo til
starfa 1. okt., og hve duglegur sem
pilturinn kann að vera, sem á að próf-
ast næsta ár, þá sleppur hann ekki fyr
en að herskipið danska er komið, með
danskan prófdómanda tiL ad dæma unt
ísl. próf, (já svo íslenzkt að gesmetr-
iskar línur og mathematiskar formúlur
eru íslenskaðar, og hvar greipirár hún-
dragreipi = Pikfald, og meginpallur
= storemœrs m. m. eiga að viðhafast
og innleiðast) og þar eð þetta skeður
ekki fyrr en um þ. 20. apríl ár hvert,
þá geta sumir rnist atvinnu sína, sem
máske að öðrum kosti gætu fengið
skipstjóra stöðu, ef þeir væru búnir
með próf sitt á þeim tíma, sem skip
leggja út. —