Dagskrá - 12.11.1898, Blaðsíða 2

66
Ritdómur.
í tímariti Bókmentaféiagsins þ. á.
er söguleg ritgjörð um Odd lögmann
Sigurðsson og Jón biskup Vídalín, eftir
Jón Jónsson, höfund Skúlasögu landtó-
geta. I ritgerð þessati skýrir höf. nokk-
uð frá ástandinu hér á landi í þá daga,
en mest er frásögnin um brösur þeirra
Odds og Jóns. Segir þar ítarlegar frá
viðskiftum þeirra, en áður hefir gert
verið og af meiri sanngirni, enda styðst
frásögn Jóns við skjöl aðilanna sjálfra.
Mun ritgjörð þessi mörgum kær-
komin, enda þótt flestir hefðu fremur
kosið að fá sögu Odds og samtíða-
manna hans í heilu lagi, sem sagt er
að höf. þessi hafi samið. —-
En rnálið á grein þessari er ekki
svo gott, sem skyldi, og er það mikill
skaði. Setningarnar eru víða langar og
orðaröð og niðurskipun dönskuleg. Skal
hér tekinn til dæmis lítill kafii úr grein-
inni (i bls. 174) og svo sami kafli með
breyttri orðar^V til samanburðar:
»26 ára gamall
var Oddur þannig
hafinn til hinna
æðstu metorða á
íslandi' Hvílíkt
vald hann haíði,
má greinilega sjá
af ofanskráðu inn-
taki úr reglugjörð
hans, og að hann
mundi eigi spara,
að beita því til
hins ítrasta, gátu
allir sagt sér sjálf-
ir, er nokkuð þektu
til hans".
Oddur var 26 ára
gamall, er hann
var hafinn tilhinna
æðstu metorða á
íslandi. Má greini-
lega sjá af ofan-
skráðu inntaki úr
reglugjörð hans,
hvílíkt vald hann
liafði, og gátu allir
sagt sér sjálfir, er
nokkuð þektu til
hans, að hann
mundi eigi spara,
að beita því til
hins ítrasta.
Mun flestum sýnast eitt um það,
að orðaróðin sé viðkunnanlegri og eðli-
legri í síðari kaflanum, enda miklu lík-
ari íslenzku máli, bæði að fornu og
nýju.
Sumstaðar setur höf. neitunina »ekki«
á undan sögninni, t. d. (á bls. 168):
»Hefðarskikkjan er sjaldan svo þétt, að
smjaðrið og flærðin ekki komist inn um
eitthvert lykkjufa!lið«, en þessi ósiður,
sem mörgum er tamur, gengur í ber-
högg við ísl. tungu og er stæling úr
dönsku, sem hvergi heyrist í daglegu
máli, nema helzt hér í Reykjavík og
hjá hálfdönskum fjölskyldum í öðrum
kaupstöðum landsins.—Ábls. I99stend-
ur: „ . . . hvernig alt hafi gengið til“,
og er það afleit dönskusletta, og sama
má segja um „ í Jleiri tilfellum",
á bls. 180.— „Að mæta fyrir þingi"
(bls. 203) mun ekki sagt á íslenzku,
heldur „að mæta á þingi".
Það er því leiðara að sjá, þetta og
annað eins í ritsmíðum höfundar þessa,
sem hann virðist hafa allmikið vald á
málinu í aðra röndina og er auðugur
að talsháttum.. En talshættir fegra alt
mál, ef þeir eru vel valdir og rétt er
með þá farið, en út at því bregður oft-
ar en um sinn hjá höf. Á bls. 167
stendur „í miðjum kliduni “, en það er
ekki réttt; sagt er „í miðjum klifam,
eða „miðjum hlíðum", en hitt aldrei.—
Þeir rithöfundar geta borið fyrir
sig orðskort tungunnar, sem rita um
heimsspeki, eðlisfræði, eða annað það,
sem lítt eða ekki hefir verið ritað um
hér á landi, en sagnaritarar geta ekki
fundið sér það til afsökunar. Þá skort-
ir ekki tyrirmyndina, þar sem allar íorn-
sögur'nar eru, enda er það mest talið
íslenzkri tungu til ágætis, að sögumál-
ið sé fagurt. Kunna og margir að rita
sögumál vel enn, sein sjá má á þjóð-
sögunum og sögum Páls gamla Melsteds,
þótt nokkrar misfellur finnist á máh
hans sumstaðar.
Væri það nokkuð úr vegi, — eða
nokkur smán rithöfundum, þótt þeir
fengju málfróða menn til þess að lesa
ritsmíðar sínar og lagfæra það, sem
kemur í bága við gott mál? — Sum-
um kann að þykja þetta óþörf og óvit-
urleg tillaga, — en að því, er Bók-
mentafél. viðvíkur, þá finst mér, að
það ætti að vera föst regla þess, að
láta færa til rétts máls þær ritgjörðir,
er það gefur út, ef þeim er ábótavant
um mál, — úr því að það er stofnað
til verndar og viðhalds íslenzkri tungu.
Hallkell.
Röggsamlegt yfirvald.
Amtmaður Páll Briem hefir ritað
grein í blaðið Stefni, 17. tbl., sem er
næsta eftirtektarverð.
Vér leyfum oss að taka hana upp
f blað vort, til þess að fleiri getið les-
ið hana. Vér erum óvanir því, bind-
indindismenn, að jafneinarðlega og á-
kveðið sé tekið í *taumana af yfir-
völdum vorum og amtmaðurinn kveðst
œtla að gjöra.
En hitt er meira vert, að hann er
sá maður, sem óhætt er að treysta til
þess að láta það verða meira en orðin
ein, og vil ég telja þessa heitstrenging
hans gleðilegan vott nýrra og mikilla
framfara. Vilja nú ekki embættisbræð-
ur hans gjöra slíkt hið sama? —
Ritstf.
Þjóðhátíð og drykkjuskapur.
í blaðinu „íslandi" 17. þ. m. eru
sagðar þær fréttir, að þjóðhátíð Eyfirð-
inga hefði farist fyrir, af því að Páll
amtmaður Briem hefði bannað, að
hvíldardagurinn væri vanhelgaður með
henni. Eg vil biðja ritstjóra íslands
að geta þess í blaði sínu að þetta sé
tilhæfulaust. En það var annað, sem
ég vildi ekki láta viðgangast, og það
var, að ólöglegar veitingar áfengra
drykkja færu fram á hátíðinni, og þetta
varð til þess, að hætt var við hana.
Eg heyrði það von bráðar, að
mönnum líkaði þetta mjög illa, en ég
vil taka það fram hér, að mér dettur
ekki í hug að leyfa, að skýlaus lög séu
brotin. Fólk má verða svo reitt, sem
það vill út af því og spinna út af því
hver helzt ósannindi, sem því sýnist,
ég vík ekki eitt fótmál frá því, sem
skýlaus lög bjóða, hvað svo sem
sagt er.
Svo er annað, sem einnig er vert
að athuga. Er ekki nóg um dryhkju-
skap hér í Eyjafirði? Samkvæmt verzl-
unar- og tollskýrslum hafa áfengir drykk-
ir verið fluttir hingað til Eyjafjarðar
h»n síðustu ár fyrir meir en 50 þús.
kr. á ári. Á fjórum árum hefir fólkið,
sem verzlar hér, keypt áfenga drykki
fyrir nærri V4 miljón króna. Þrátt fyr-
ir vandræði manna og peningaleysi
hefir þetta farið vaxandi, svo manni
verður ósjálfrátt að spyrja, hvar þetta
lendi.
Hér á Akureyri eru menn dögun-
um oftar fullir á götunum, og er so*-g-
legt að sjá, hvernig jafnvel góðir menn
úr sveitum eru til reika. Það er vana-
lega álitið, að konum sé illa við drykkju-
skap. Hvort svo er hér alment, veit
ég ekki. en að minsta kosti er þeim
það ekki öllum, og ber þess ljósan
vott bréf, sem tvær eyfirzkar konur
hafa sent mér nýlega. Þegar kvenn-
fólkið fer að ráðast á þá, sem vilja
halda uppi lögunum gegn drykkjuskap
manna, þá sýnist sómatilfinning þjóð-
arinnar vera komin í einkennilegt horf.
Drykkjuskapur á götum bæjarins
virðist mér vera eigi að eins bænum
til vanvirðu heldur og landinu, og1) /é
að fólki, ef til vill, líki það næsta illa,
þá œtla ég að gj'óra mitt til, að stemma
stigu fyrir þessu, og bera uþþ í bœj-
arstjórn Akureyrarkaupstaðar viðauka
við lógreglusamþyktina í þá átt, að þeir
sem eru. augljóslega fullir á götunum,
verði sektaðir.
Eg get ímyndað mér, að mónnum líki
þetta afarillafgþykiþetta hart gagnvart
drykkjumönnum, en í raun ogveru œtti
siðferðisástand og menning þjóðarinnar
að vera komin á það stig, að það væri
eigi að eins veitt heimild til, að setja
lágar sektir fyrir drykkjuskaþ í fáein-
um lögreglusamþyktum, heldur ættu að
vera almenn lög um drykkjuskaþ manna,
og hegning fyrir hann að veta eigi að
eins sektir heldur jafnvel fangelsi.
Fg skýrði frá því í Lögfræðingi í
fyrra, að í ýmsum löndum væri fang-
elsishegning lögð við drykkjuskap.
Hegningarlaganefnd Norðmanna hefir
lagt það til, að hegning fyrir drykkju-
skap skuli vera scktir eða fangelsi.
Nefndin hefir fært rök fyrir þessu,
og væri margt óþarfara f blöðunum,
en þýðing á orðum hennar um þetta
efni. í hegningarlögum Hollendinga
er svo hart tekið á drykkjuskap, að
það má jafnvel setja drykkjumenn í
nauðungarvinnuhús alt að því eitt ár.
En hvað tjáir að tala um slíkt í
þessu landi?
Akureyri, 27. sept. 1898.
Páll Briem.
ísland og Ingólfur.
Einar hét maður og var Andrés-
son, hann var fátækur, norðlenzkur
bóndi. Mestan hluta æfi sinnar var
hann í Skagafirði, en síðast bjó hann
að Þorbrandsstöðum í Langadal í Húna-
vatnssýslu. Þar dó hann árið 1891 og
var þá mjög við aldur. Hann var
gáfumaður mikill og skáldmæltur vel.
Bókamaður var hann nafnkunnur þar
nyrðra, enda var hann fróður um margt,
einkum var hann vel að sér í fornum
fræðum íslenzkum og hefir ritað nokk-
uð í þá átt. Var hann einn vetur að
Jóns sýslumanns Espólíns hins fróða,
og er líklegt að hann haft margt af
af honum numið. Því miður mun
flest það nú glatað, er hann hefir rit-
að í óbundnu máli. Aftur á móti eru
til nokkur ljóðmæli eftir hann og er
eitt þeirra kvæði það, er hér fer á eft-
ir. Eru kvæði hans einkennilega vel
ort af alþýðumanni. Tíðastur er sá
gallinn á kveðskap þeirra, að málið á
kvæðunum er ekki gott, en málið á
ljóðum hans er rammíslenzkt. Stöku
sinnum viðheflr hann þó miður vel
íslenzk orð, en það gera hinir „lærðu"
líka. Kvæði hans eru yfirleitt kjarn-
yrt og rík að efni. Af Einari er sögð
saga í Huld 1898, bls. 60.
N. G.
Enn situr ísbeltuð kona
Atlants- í norður -hafs straumi
sæbörðum bjargstóli á,
búninginn fjölskreytta meður.
Faldur er frostrósum ofinn,
feldurinn daggperlum stráður,
skykkjan er skrúðgræn og sfð,
skínandi blómknöppum sett.
Ung var sú tignarleg talin
og tiguleg eykonan mikla.
Hetju og hersannasveit
hennar því fýstist á vit.
Þá hleypti hafrauknum austan
um hyldýpi freyðandi Ránar
1) Letur breytingin gjörð af oss.
Ingólfur frækinn með flokk,
frelsi og bústöðum ná
Sundmóðum seglmörum áði,
í svefn þegar hafstormar féllu
Blikandi bára þar hneig
bjartan og fagran við sand.
Reisti þá ríkmannlegt bú
í Reykjavík þjóðfrægur kappi.
Spjallvitur rekkum svo réð
Rosmhvala- suður á -nes.
Son hans var Þorsteinn hinnjþarfi,
sem þingstörfum Kjalarness gegndi
áður en eldrunnið torg
við Öxará þingstaður varð.
Þess son var Þorketill máni,
á þingi sem lögsögu stýrði.
Sig, þegar sótti að hel,
sólarljóss mildingi fól.
Þorkels var Þormóður hefnir,
þjóðvitur allsherjargoði.
Gat sá af gumum þá téð
göfgasta manntírinn sér —
hraustur og höfðingja jafni
Hamall var Þormóði getinn
vitur og virðingastór,
vaktaði þjóðernislund
Fögur er feðranna saga,
fornar sem ritgerðir lýsa.
Félagsskap, framtök og starf
fléttuðu samheldnisbönd.
Látum í þjóðerni lifa
lofsverðust feðranna dæmi!
Kappkostum dugnað og dáð,
drengskap og samtökin holl.
Kaupmaðurinn,
Eftir Þórð Sveinsson.
Niðurl.
Það var seinni part sumarsins, að
Kristinn sonur bóndans á Tjörn ætlaði
að gifta sig og ganga að eiga Mar-
grétu dóttur séra Gísla á Felli. Það
átti að vera hóf mikið og fara fram á
Felli, því þar var all góð bygging.
Prestur var mesti sómamaður og lagði
stórmannlega til hófsins og sömuleiðis
Tjarnarbóndinn, því hann var svo hjart-
anlega glaður efir því, að Kristinn son-'
ur hans skyldi ná í Fellsauðinn, og horfði
þessvegna ekkert í tilkostnaðinn. —
Margrét var einberni, svo það var ekki
svo óefnilegt. Einn sérstakan hagnað
sá Tjarnarbóndinn að hann gat haft
af giftingunni, það var það, að honum
mundi veitast létt að greiða prestsgjöld-
in, þar sem þeir væru orðnir svona
tengdir, en þau voru talsvert mikil.
Kaupmannshjónunum frá Vík var boð-
ið, dóttur þeirra og bókhaldaranum, en
dóttir þeirra var svo óheppin, að hún
var lasin og treysti sér ómögulega.
Kaupmannshjónin fóru og bókhaldarinn.
Hansen ætlaði frá Felli og út að Eyri
til þess að finna kaupmannirm þar, áð-
ur en haustkauptíð byrjaði, en frúin ætl-
aði að fara beint heim aftur og bók
haldarinn með henni. Frúin sagði við
dóttur sína, þegar hún kvaddi hana, að
hún byggist við að hún gæti ekki kom-
ið fyr en seinni part næturinnar, því
það vildi aldrei sleppa manni, ^en hún
skyldi reyna að koma svo fljótt sem
hún gæti.
í litlu herbergi, sem var inn af
gestastofunni í íbúðarhúsinu hans Hans-
ens í Vík, stóðu tvær persónur, karl-
maður og kvennmaður, við gluggann,
sem vissi út að jurtagarði kaupmanns-
ins. Þau voru bæði ung og æskan og