Dagskrá - 19.11.1898, Síða 2

70
Le i ð r étt i n g.
Ég ætla að biðja yður, herra rit-
stjóri, að taka nokkrar
athugasemdir
í blaðyðar, viðvíkjandi yfirlýsinguþeirri,
er dr.Jón Þorkelsson yngri birti í „Þjóð-
ólfi“ 26. apríl þ. á. úf úr því, að „Fél.
ísl. stúd. í Khöfn. hafði hlutast til
um, að kand. mag. Bogi Th. Melsteð
sendi ritling um stjórnarskrármálið. í
yfirlýsing þessari þykist dr. Jón, sem
félagi stúdentafélagsins, þurfa að varpa
af sér allri ábyrgð á orðum og skoð-
unum ritlings þessa, segist ekki hafa
heyrt erindi Boga um það mál o. s. frv.
Þrátt fyrir ítrekaðar áskoranir hef-
ir ritstjóri Þjóðólfs ekki viljað taka
neinum leiðréttingum á yflrlýsing þess-
ari, og er hún þó að mörgu athuga-
verð. Það er þó einkum þrent, er ég
hlýt að taka fram henni viðvíkjandi,
sem formaður í „Fél. ísl. stúd. í Khöfn".
1. Yfirlýsingin er dr. Jóni óheimil, því,
sem félaga í félagi voru, var honum
aðeins heimilt að koma fram með á-
greiningsatkvæði sitt á fundum fé-
lagsins, en ella akki og sfzt opinber-
lega.
2. Yfirlýsingin er ekki rétt, þvf dr.
Jón heyrði fullan fyrri helming af er-
indi Boga á fundinum 6. nóv. f. á.
Þá greiddi hann og atkvæði sitt með
fundarályktun þeirri, er félagið sam-
þykti gegn Valtýsstefnunni og Bogi
hafði samið.
3. Yfirlýsingin er óþ'órf þvf á fundin-
um 4. des. f. á., sem var löglega
boðaður dr. Jóni, tók Bogi það fram,
er hann hafði gengist undir samhljóða
áskorun félagsmanna um að semja
ritlinginn, að hann einn bæri ábyrgð
á því, er í honum kynni að standa,
en það yrði hið sama og hann hefði
talað að undanförnu.
Á þessu sést, hvernig yfirlýsing dr.
Jóns er varið og af því hún meðfram
virðist skrifuð í þeim tilgangi að niðra
þeim félaga vorum, sem hér á mestan
og beztan hlut að máli, þá er hún h:ld-
ur óþokkuð af félagsmönnum, og oss
er ekki sýnt utn, hvort vegur dr. Jóns
hafi vaxið nokkuð við félagsrofin.
Khöfn. 1. sept. 1898.
Ágúst Bjarnason.
Jarðskjálftinn mikli
1897.
H ljótt er úti, hægt að sænum
hnígur niður sólin kæra,
hinstu geislar heim að bænum
hjartans kveðju dagsins færa.
Bóndinn ekkert hjúa hefur,
heima dvelur sjálfur eigi,
kyrð, og rósæmd kofann vefur,
kvfld er sæt að liðnum degi*
Konan lúrir, sætt hún sefur,
svölun henni draumar færa;
barnið litla lófann hefur
lagt á móður brjóstið kæra.
Konan vaknar alt í einu —
— ósjálfrátt um húsið gáir,
klukkuslögin kyrru, seinu,
kvelja hana’ og geigur þjáir.
Gegn um huga hennar líða
hrikamyndir allavega,
en í svefni barnið blíða
brosir þítt og indislega,
*■ *
* * * * * *
&
En samstundis dunar við dimt og hátt
sem drápsbylur þjóti í skyndi;
það brakar f húsinu hátt, og látt,
það hristist sem strá fyrir vindi.
Þaðer rétteir.sog hamaðist Þrumu-Þór
eða þrýsti að böndunum Loki,
og jörðin er orðin sem ólgusjór
f ösku hvfnandi roki.
Þá hryllingur um hana alla fer
en óðara rís hún á fætur
og barnið sitt vefur hún blítt að sér,
en barnið það vaknar og grætur.
Hún þegar til dyranna gengur greitt
um gólfið, sem lyftist og hnígur,
þá skelfur í barminum hjartað heitt,
til himnanna neyðaróp stígur,
Það hriktir í göngum, þau hrynja inn.
Frá húsinu jarðskjálftinn líður;
en vesalings konan með sveininn sinn
í sárustu óvissu bíður.
Hún skelfur, hún svitnar af sárum geig,
það svellur f barminum hjarta;
hún hlustar, hún starir með hræðslubeig
og hryllingi’ í náttmyrkrið svarta.
* ? . *
^ jj. í H5 í ý
*
Nótt er flúin, röðull rauður
rennur upp á himinboga
voldugt úthaf, veglegt hauður
vaknar blítt við morgunloga.
Rétt við brotna bæinn stendur,
bóndamaður karlmannlegur;
greipa reku, gildar hendur,
grjót og mold á loft hann vegur.
Svitin eftir enni bogar, •
eins og lækur niður rennur;
augun glampa líkt og logar,
líf og kraftur úr þeim brennur.
Sinastæltir vöðvar vinna,
verkið karlmannlega gengur,
illar rústir óðum grynna
eftir þvf sem mokast lengur.
^ 'í*
5fC * * * * *
*
„Ó, lof séþérdrottinn minnl" hróparhann
„hann hreif þig úr dauðanum, kona,
og núna í hættunni fyrst ég fann,
hve fagurt og gott er að vona.
Svo vefur hann konuna vinar blítt
f velkbygðum, sterklegum armi,
en hljóðlega leggur hún hægt og þítt
sitt höfuð að ástvinar barmi.
Þau kyssast; þá flýr burtu kvíðinn sár
og kossinn cr langur og sætur,
þá losna þau bönd, sem bundu tár
og brosandi tárum hún grætur.
Og svitinn og tárin, þau tengjast í eitt
og titra sem demantsknappar,
en vesalings barnið, sem veit ekki neitt,
um vangana’ á foreldrum klappar.
Jóhann Sigurjónsson.
Spánn. Þegar Filippus II. varð
konungur á Spáni árið 1556, átti hann
að ráða yfir stærra ríki og voldugra,
en nokkur annar höfðingi heimsins. —
Spánn var þá vlðlendasta ríkið, sem til
hafði verið frá því að Rómaborg var í
blóma sínum. Heraflinn var ógurlegur
og flotinn óviðjafnanlegur. Þá átti
Spánn mikið af meginlandi Evrópu,
stóran hluta af Norðurafriku, afar
miklar eignir í Norður-og Suðuramer-
íku og fjölda af eyjum, er spænskir
hershöfðingjar höfðu unnið. Sumt af
eignum þessum hafði Filippus fengið
með konu sinni, sumt hafði hann eða
hershöfðingjar hans hertekið, sumt höfðu
Spánverjar fundið og numið. Hnignun
Spánverja má að mestu leyti kenna fá-
vizku, drambi og siðleysi, og eru það
rannsóknardómarnir og nautaötin, sem
eiga drjúgan þátt í því. Hið fyrtalda
er nú að mestu horfið, en hið síðara
helzt enn við alt fram á vora daga,
þrátt fyrir gremju þá, sem það vekur
hvervetna í hinum mentaða heimi.
A dögum rannsóknardómanna voru
það einkum kaþólskir prestar, sem réðu
lögum og lofum bæði heima á Spáni
og í nýlendunum. Ráðgjalarnir voru oft-
ast munkar og aðrir andlegrarstéttar-
menn og þeir skipuðu yfir höfuð flest
embætti í landinu.
Þegar Kolumbus fann St. Domingo,
voru þar 2 miljónir íbúa, en 28 árum
síðar, eða árið 1530 voru þar einungis
350,000
Cortez, sem vann Mexico og Pizz-
arro, sem vann Peru, voru grimmúðgir
níðingar, sem vægðu engu og hugsuðu
einungis um að auðga sjálfa sig. Hagur
þjóðarinnar versnaði ár frá ári undir
harðstjórn Filippusar; 1568 varð upp-
hlaup í landinu og 20 árum síðar eyði-
lagðist flotinn mikli og upp frá því var
ems og hamingjan hefði algjörlega snú-
ið bakinu við Spáni. Hvert uppþotið
rak annað og hvert tjónið komá fætur
öðru. Á síðustu árum Filippusar og
fyrstu árum eftirmanns hans misti Spánn
eignir sínar í Norðurafriku og þar að
auki Burgund, Neapel, Sikiley og
Majland.
1609 misti Spánn Niðurlöndin,
1629 Malakka, Ceylon, Java og fleiri
eyjar.
1640 Portugal,
1648 Alt tilka.Il til Hollands,
1648 Brabantog nokkuð af Flandem,
1649 Maestricht, Herzogenbosch og
Breda, m. m.
1659 Roussillon og Kartago,
1668 Þaðsem eftir var af Flandern,
1703 Gibraltar, Maljorka, Mínorka og
Jvizz.
1794 St. Domingo,
1800 Louisiana,
1802 Trínidad,
1809 Florida,
1810—21 flestar Vesturindlandseyjar
og eignir sínar í Mið- og Suð-
urameríku.
1898 Kúba, Porto Rico, Filippseyjar,
Ladronaeyjar og Karolinueyjar.
Og það er ekki einungisað Spáni
hafi hnignað 1 efnalegu tilliti, heldur
einnig í öllu öðru.
Á dögum Ferdínands og Isabellu
voru á Spáni 12 miljónir íbúa, í byrj-
un þessarar aldar einungis 6, en nú 18,
en af þessum 18 miljónum kunna að
minnsta kost 12 miljónir hvorki að
lesa né skrifa. Fyrir 30 árum þótti
það engin vanvirða þótt spánverskur
aðalsmaður kynm ekki að skrifa nafn-
ið sitt.
Hiti jarðskorpunnar vexeftir
því sem lengra kemur inn í hana.
Menn hafa nýlega grafið djúpt inn í
jörðina við Rúbnits í Schlesiu og fund-
ið kolalag þegar komið var 1600 metra
djúpt; undir því var grjót og þegar
komið var 6500 fet niður, var grjótið svo
hart, að ekki varð grafið lengra.
Neðst í grytjunni var hitinn
70° á C. jafr.djúpt hefir áldrei verið grafið
áður og eins mikinn hita hafa menn aldrei
fyrr mælt í jarðskorpunni.
Frá Kuba. Óeyrðirnar á Kúba
byrjuðu 1895; þá voru þar aðeins 4
sjúkrahús, sitt í hverjum kaupstað og
nýju hjúkrunarhús til og frá í landinu.
Fyrir árslok fluttust þangað 200,
000 manns og bæði sökum óeyrða
og óheilnæms lofts var óhjákvæmilegt
að koma þar upp fleirum sjúkrahúsum.
1896 voru þau þegar bygð 26;
1897 27 og 1898 14. Þegar stríðið
byrjaði, voru þar 2 500 rúm, en nú 46,
685 í 80 sjúkrahúsum. Á þessi sjúkra-
hús var flutt frá því í marz 1895 til
júní 1897 hálf miljón særðra mannaog
sjúkra og þar af dóu 18000. Þeirsem
særðust f stríðinu á þessum tíma, voru
11,902 og alls hafa fallið og dáið ná-
lægt 23000 manns, sem voru eingöngu
spánskir hermenn. Úr „gulu veikinni"
dóu 11,347, en 35,250 veiktust afhenni.
Þetta eru þó einungis þeir, sem hjúkr-
að hefir verið; óhætt mun vera að bæta
við '/4-
Það er auðsætt á því, sem hér
fer á eftir, hvílík ógrynni strlðið hefir
kostað og hversu mikla ógæfu þaðhef-
ir haft f för með sér.
Frá Spáni voru send til Kuba 40,
000 pund af kíninmeðulum, 800 pund
af opium, 57,800 pund af karbolsýru,
4740 pund jod, 700 pund Rhabarber
og 5060 pund af olíu. Af umbúðum
voru sendar 26000 álnir af heftiplástri,
132,140 pund af vatti o. s. frv..
Umhverfis jörðina á opnum bát.
í öndverðum júnímánuði kom am-
eriskur skipstjóri til New-York, er nefnd-
ist John Slocum. Hann hafði siglt um-
hverfis jörðina einn saman á opnum
báti, 28 feta löngum. Fyrir nokkrum
árum sigldi hann éinnig á opnum báti
með konu sína og tvo sonu frá strönd-
um Braselíu, fór fyrir Kap-Horn og
1800 danskar mílur undan landi. í
þessari síðari ferð hefir hann farið sex
sinnum lengri veg. Hann lagði afstað
í för þessa af höfninni í Boston 24
apríl 1895, hélt í austur til Azoreyja
og þaðan til Gfbraltar.
Þaðan fór hann aftur yfir Atlants-
hafið og suður til Rio Janeiro, Buenos
Ayres, suður fyrir Eldland og til Samoa-
eyja; þaðan fór hann til Tasmania og
Ástralíu og lenti við Sydny. Þaðan
hélt hann norður um Ástralíu yfir Ind-
landshaf til Suðurafríku og þaðan fram
hjá St. Helenu til Norðurbrasilíu og
svo heim, Hann kom víða við á
eyjum til þess að hvíla sig. Þess kon-
ar ferðir eiga venjulega rót sína að
rekja til þess að menn hafa veðjað um
eitthvað, en í þetta skifti var það ekki.
Slocum skipstjóri fór þetta einungis til
þess að geta kynst ýmsum þjóðum og
háttum þeirra og helir hann frá mörgu
að segja. Ráðgjörir hann að skrifs^
bók um ferðir sínar og er búist við að
hún verði mjög fróðleg.
10,000 ára gamall fiskur,
Maður nokkur var að grafa jarð-
göng í Vesturameríku; kom hann þá
niður á saltlag og þegar saltstykkjun-
um var kastað upp, sást í þeim fjöldi
af fiskum, sem geymst hófðu alveg ó-
skemdir. Menn ætla að einhvern tíma,
hafi verið sjór þar, sem saltlag þetta er
nú. Fiskarnir eru svipaðir geddum, en
að ýmsu ólíkir öllum þeim fiskum, sem
nú eru kunnir, Þegar þeir voru tekn-
ir úr saltinu og sól skein á þá, urðu
þeir harðir sem tré.
Náttúrufræðingar fullyrða að salt-
lagið geti ekki verið yngra en 10,000
ára og heflr fundur þessi vakið all-
mikla eftirtekt á meðal vísindamannanna.
Kvíksetningar. í ameriskum
blöðum er þess oft getið að menn séu
grafnir lifandi, kviksettir; en læknir
nokkur, er Baldvin nefnist, full-
yrðir að það séu helber ósannindi,
hann kveður það með öllu ómögulegt
að menn séu kviksettir, eftir öllum þeim
reglum, sem hafðar séu við jarðarfarir.