Dagskrá - 17.12.1898, Blaðsíða 2

86
frumvarpi B. Sveinssonar, að stjórninni
í Danmörku þætti það aðgengilegra.
Breyting miðlunarinnarer þessi: »Kon-
ungur tekur sér ráðgjafa fyrir íslandog
getur vikið ho'num úr völduni. Undir-
skrift kónungs undir áiyktanir þær, er
snerta löggjöf og stjórn, veitir þeim
gildi með þeim takmörkunum, er sett-
ar verða í stjórnarskrá þessari, þá er
ráðgjafi hans fyrir ísland skrifar undir
með honum o. s. frv. Þessi ráðgjafi
skyldi vera hjá konungi til að vakayf-
ir lögum þeim, er staðfest yrðu a al-
þingi og setja með konungi jarlinn A-
byrgð ætti hann að bera fyrir alþingi.
Svo kemur ákvæði um stjórn landstjóra
og ráðgjafa hans eins og í Benedikts-
frumvarpinu, síðan kemur mergur miðl-
unarinnar: »Ná hefir iandatjóri stað-
fest lög, sem konungi þykja ísjárverð
sakir sambands íslands við Danmörk,
og getur hann þá ónýtt staðfestingu
landstjóra á þeim lögum, ef hann gjör-
ir það innan árs frá því, er lögin hafa
birt verið á lögboðinn hátt á íslandi«.
Svo koma reglur fyrir birtingu lagaó-
nýtingarinnar. Ráðgjafi konungs skal
þá vera hans önnur hönd við lagaónýt-
inguna, en konungur má ónýta öll þau
lög, sem honum þykja ísjárverð sakir
sambands íslands við Danmörku. Þarna
eru skorðumar við lagaónýtingunni. En
hvað þýða svo þessi orð: »sakir sam-
bands íslands við Danmörku«?. ísland
og Danmörk eru í sambandi, þó ekki
sambandslönd, eins og Noregur og Sví-
þjöð. Því virðist hér ekki um annan
skilning að ræða, en að konungur megi
ónýta öll þau lög, sem honum þykja í-
skyggileg fyrir annanhvorn sambands-
liðinn, eða báða sameiginlega. P. Briem,
framsögumaður málsins, skildi setning-
una svo, að konungur gæti ónýtt öllal-
rnenn lög og enginn þingmanna mót-
mælti honum, en landshöfðingi lét það
á sér skilja, að orðin: „Sakir sam-
bands Islands við Danmörku" þýddu
sama og sammál, en óheppilegri prðum
verður naumast komið að þeirri hug-
mynd: þ. e. þeim málum, sem ekki
liggja undir meðferð alþingis. En hvern-
ig skilur þá raðgjafi konungs þessi orð?
nú reynir á spádómsgáfuna. Myndi hann
ekki hafa þann skilninginn, ef um fleiri
en einn er að ræða, sem rífari væri fyr-
ir vald konungs?. Eg get ekki skilið
orðin öðruvísi en P. Briem. Skilning-
ur landshöfðingja finst mér ekki geta
átt við eftir algengri þýðingu orðanna,
og eðli málsins. Hér er þá lítill vafi á
því, að konungur getur ónýtt hvaða lög,
sem hann vill, eins og hann nú getur
synjað hvaða lögum, sem hann vill, stað-
festingar. Hvejru er þá landið bætt-
ara með miðluninni?. Jarlinn hefir ein-
ráða framkvæmd allra innlendra laga,
landshöfðingi er ekki einráður í henni,
landið fær 3 ráðgjafa með ábyrgð fyrir
alþingi, innlendan dómstól og geturkom-
ið ábyrgðinni fram. Þetta er glæsilegt
í orði, hvað sem það verður á borði,
en lagasetningar sæta sömu tálmunum
og nú, enginn heilvita maður virðist
geta haft á móti því í einlægni. En
svo hefir konungur vald til þess að
setja jarlinn af, hvenær sem liann vill,
mér skilst án dóms og laga. Og hvaða
áhrif hefir það á stjórn íslands? Kon-
ungur eða ríkisráð geta með þessu ráð-
ið hverju sem vill. Konungur á hægt
með að fá danskan,jáog íslenzkan jarl,
sem er á máli ríkisráðsins og hann val-
ið sér ráðgjafa, sem á hans má!i eru.
Danska stjórnin ræður þannig hverjir
ráðgjafar verða, en kemur hvergi nærri.
Það þarf mikinn spámann til að sjá,
hvaða happ landið muni hata af þessu.
Nú kemur ,Nýjaöldin, og tel-
ur miðlunina ómissandi vegna þing-
ræðisins. Þingræði er það, að ráðgjaf-
arnir víki sjálfkrafa úr völdum, komi
þeir sér ekki saman viðmeiri hlutaþings,
svo koma nýir og nýir. En ef engin
önnur skilyrði væru til fyrir þingræði
en miðlunin með takmarkalausu lagaó-
gildingarvaldi konungs, kalla ég það
að smíða fyrst negluna í bátinn, það á
við það, sem N. O. segir svo vel um
Valtýssuna, nema hún líti hýru auga til
jarlsins. „Er það hyggilegt" segir hún,
að kaupa tvísýnan hag fyrir vísanháska".
Eg leyfi mér að birta hér grein
eftir N. Ö.
„Danska alríkisvaldið getur eigi fyr-
ir sjálfs sín sakir gengið að því, að
bera alla ábyrgð og afleiðingar af gjörð-
um vorum í sérmálum vorum, þeim er
vér höfum fullan rétt til að gera, en
eru þess eðlis, að afleiðingar þeirra geta
stofnað öllu alríkinu í vanda. Af þessu
leiðir að vísu eigi að konungur geti
eigi látið umboðsmann sinn hér stað-
festa sérlög vor öll í sínu umboði, og
að sú staðfesting verði ekki í 99 til-
fellum af 100 full og órjúfanleg stað
festing; en hitt leiðir þar af, að ef um-
boðsmaður hans í 1 tilfelli af 100
staðfestir lög, sem að vísu eru um sér-
mál vort eitthvert, en eru þess eðlis að
alríkinu getnr stofnast vandi aí þeim,
þá hlýtur alríkisvaldið í þvf eina til-
felli, að hafa einhvern löglegan veg til
að firra sig þeim voða “.
Eg veit nú ekki hvort þessi ljósa,
lipra og rökstudda grein á að vera
sleggja eða gaddakylfa til sannfæringar,
eða hún er rituð af sannfæringu. Hún
á að leiða rök að því, að ríkinu sé
nauðsyn á ónýtingu á lögum frá alþingi.
Hér er ekkert breytingaratkvæði við
miðlunina, nema hvað tölustafina snert-
ir, sem ekki koma heim við skilning
neðri deildar, eftir því, sem séð verður
á orðunum, „sem honum þykja í-
sjárverð sakir sambands íslands við
Danmörku". Það skín út úr ræðum P.
Br. og fleiri, að öll aðaláherzlan er lögð
á ráðgjafa með ábyrgð, hvað sem
öðru líði. — Þessi grein kemur
ekki nær míðluninni en kötturinn
sjöstjörnunni. Ef það stæðí í miðl-
uninni „sem konungi þykjaísjárverð sak-
ir þess, að alríkinu standi voði af þeim ",
í staðinn fyrir það, sem þar stendur,
»sem konungi þykja ísjárverð sakir sam-
bands íslands við Danmörku« væri öðru
máli að gegna. En samt er greinþessi
athugaverð. Því það er ekki í augum
uppi fyrir oss, fáfræðingum, að konung-
ur þurfi nokkurt ónýtingarvald að hafa
á lögum frá alþingi um sérmál, því al-
ríkinu getur aldrei staðið afþeim voði,
nema konungur væri óhugsanlega grann-
vitur ráðleysingi. Það er ekki hugsan-
legt, að sérmálalöggjöf geti orðið ísjár-
verð fyrjr ríkið, nema erlendum eðaut-
anríkisþjóðum þyki með þeim misboð-
ið rétti sínum. Látum nú vera aðjarl-
inn eigi að framkvæma þessi lög, og
konungur hafi ekki strax séð, að þau
væru ísjárverð, þá ber þjóðin sig upp
við konung, sem þykir sér misboðið
vera og hvort sem að konungur verð-
ur þessa fyr eða síðar var, að lagaboð-
ið sé ísjárvert, sé eg enga tortæru á
því fyrir hann, að láta jarlinn kalla sam-
an nýtt þing, eða láta hann leggja laga-
boðið fyrir alþing af nýju til nauðsyn-
legrar lagfæring.'.r. Þó málið væri þeirr-
ar tegundar, að konungur framkvæmdi
það sjáltur, myndi sama aðferðin hlýta.
í öllum þesskonar málum er lagaónýt-
ing óhæf og skaðleg, því í þeim myndu
999 tilfelli af 1000 krefjast breytinga
og lögunar, en lögin myndu þó í ein-
hverju tilliti nauðsynleg vera. Þá get-
ur konungur líka varist voðanum með
bráðabyrgðarlögum.
Kæmist nú miðlunin á svo hátt
stig, sem Nýja-Öldin bendir til með
tölunni, er hún engu nær staðfestingu
en Benediktsfrumvarpið, og væri sam-
komulag konungs við þingið sett inn í
dæmið í staðinn fyrir lagaónýting, er
Benediktsfrumvarpið komið. Eins væri
*
hægt að skjóta inn í það eins og miðl-
unina meðferð á þessum málum.
En hér mun alt vera hringsól og
heilaspuni hjá Nýju-01dinni. Danir
hræðast engan voða eða vanda af sér-
málalöggjöf vorri. Þeir hafa líka fyrir
augunum botnvörpulögin, þau voru
þannig: Alþingi býr til lög um botn-
vörpuveiðar og konungur staðfestir.
Bretum þykir rétti sínum misboðið með
lögunum og rísa upp á afturfótunum.
Konungur leggur lögin aftur fyrir
þingið og það lagar þau. Þetta er sýn-
ishorn upp á það, hver meðferð á bezt
vi? fyrir ríkið að komast hjá voða í
þesskonar málum, Sú speki er illa að-
greinileg frá vitleysu, sem efast um, að
konungur sjái ráð til að sleppa hjá
stríði og voða af þessum málum, án
lagaónýtingarvalds.
Danir munu heldur aldrei leita trausts
hjá N. Ó. í þessum voða, en þeirhræð-
ast það, að vér förum illa með löggjaf-
arvaldið fyrir sjálfa oss, sköðum ríkið
á þann hátt, svo vilja þeir halda oss f
sem föstustum tengslum og þykir að
vér séum full lausir eins og stendur.
Þetta er hnúturinn. Það sjá auðvitað
spekingarnir, því það sjáum vér fullglögt,
grannvitringarnir.
Finst yður það nú vera afvega-
leiðsla, landar góðir, þó yður sé ráðlagt
að draga yður í hlé fyrir öllu þvf myrkri
og moldviðri, sem yfir yður hefir dun-
ið síðan í síðustu þingbyrjun? Hver
herskarinn af öðrum hefir veitt yður
atgöngu og sinn úr hverri áttinni, en
þó sjaldnast talað svo greinilega, að
skilið yrði. Þykir yður það lokaráð,
að sóa ekki stórfé til rifrildis um fánýtt
stjórnarmálæði, eða berjast fyrir stjórn
með auknum kostnaði að miklum mun,
á meðan enginn verulegur rekspölur er
kominn áalþýðumentunarmál eða fram-
farir í atvinnumálum? er það lokaráð
að eggja yður til þess að vera traustir
áþeim velli, sem þér standið á og látaþar
fyrirberast, þangað til eitthvað fæst, sem
þér sjáið fullglögt. að er til batnaðar,
og vinna bað ekki fyrir stundarhvíld
eða stundarhag, að hleypa yður, börn-
um yðar og nyðjum í verri vanda en
þér eruð nú í?
Þess megið þér og vel gæta, að
það eruð þér sjálfir, sem vermið orm-
ana, er stinga yður og spýta ólyfjani í
augu yðar, svo þér sjáið ekkert gegn-
um stjórnmáláglundroðann, hvort sem
þeir eru í mannsmynd eða blaðamynd.
Það er líka sjaldnast hentasti tími til
að ráða vandamálum til lykta, meðan
æðið er mest, þá fer oftast úrlausnin,
eins og eðlilegt er, í handaskolum.
J. B.
Bréf til Dagskrár
Herra ritstjóri!
Eg sé, að þér hafið í blaði yðar
fært til réttara máls daganöfnm í vik-
unni: mána- þriðji- fimti-, þar sem al-
ment er talað og ritað afbakað: mánu
o. s. frv. —
Þetta þótti mér svo fallega gert,
því síðan eg fór að liafa vit á, hefi ég
hneykslast á þessari afbökun, og aldrei
viljað*nota hana. — En það hefir næst-
um því hneykslað mig eins að sjá, að vér
íslendingar einir norðurlandaþjóða skul-
um hafa glatað hinum fornu vikudaga-
nöfnum, vér, sem þó einir höfum að
mestu leyti haldið fornmáli þessara þjóða '
fram á þenna dag. Mundi eigi takast Jj
að færa þetta í lag aftur? Stafsetning-
arreglur blaðamannafélagsins falla mér
v.el í geð yfirleitt og aðferð sú, er beitt
hefir veríð við að koma þeim á. Þær
falla að mestu saman við þá stafsetning,
er ég hafði tamið mér. Skyldi nú eigi
mega takast að Iaga fleira á sama hátt,
t. d. daganöfnin, tugatölunöfnin o. s. frv. ;
Skrifa og tala (kenna börnunum): Tírs- :
dagur, Óðinsd. Þórsd. Freysd. (S. M. j
T. Ó. Þ. F. L.) og: tvítíu, þrítíu, fertíu j
(eða fjórtíu) í staðinn fyrir: tutt-
ugu, þrjátíu og fjörutíu. Mig hefir sár-
langað til að nota þessi nöfn eins og
ég legg til, bæði í ræðu og riti; en ég
hefi óttast fyrir að það myndu þykja
hlægilegir útúrdúrar, þó ég þykist sann-
færður um, að allir hljóti að sjá og játa
að breytingin væri til mikillar bótar og
fegrunar á málinu. Mundi eigi tiltök
að fá blaðmannafélagið til að gangast
fyrir þessu? B. B.
Ferðapistlar
Eftir Sig. Júl. Jóhannesson.
VIII.
Næst komum við að Húsavík, var
það að kvöldi dags og dimt orðið, en
skipið ætlaði að fara þaðan aftur um
nóttina. Við gátum því ekkert litast
þar um eða séð nákvæmlega, hvernig
þar er landslagi háttað.
Þetta var á sunnudegi og margir
fjarverandi; höfðu menn riðið upp í
sveit sér til skemtunar og voru heldur
en ekki góðglaðir þegar þeir komu aft-
ur um kveldið; og hvergi sá ég á leið
minni jafn óræk merki þess, að drykkju-
skapur hlyti að vera á háu stigi sem
þar, því þar sá ég menn liggja fyrir
hunda- og manna fótum, ósjálibjarga að
öllú leyti, og má fyr fara langt en svo
sé. Sem betur fer voru ekki margir
þann'g á sig komnir, en þó nokkrir.
Mér virtist þeir Húsvíkingar vera
laglegir og karlmannlegir menn, og því
hvimleiðara þótti mér að sjá þá þann-
ig útleikna. Ég gat þess áður að „mor“
hefði verið sent frá Grenivík til Húsa-
víkur; átti það sýslumaður Steingrímur
Jónsson; en sjálfur varð hann að vinna
að uppskipun þess — ég held aleinn —
sökum þess að fáir voru heima af verka
mönnum og sumir þeirra, er heima voru,
gátu ekki aðhafst; þeir fengu ekki leyfi
til þess hjá Bakkusi, húsbónda sínum.
Ég hitti þar reglubróður minn Sigurð
Björnsson, btóður séra Árna á Sauðár-
króki. Kvað hann brýna þörf á að koma
þar á fót Good-Templarstúku,” en það
hélt hann að myndi ekki ganga greitt.
Sökum þess hve viðstaðan var þar stutt,
gat ég ekki haldið þar bindindisfyrir-
lestur, en aldrei á æfi minni hefir mig
langað jafnmikið til þess að tala um
bindindi og draga fram svartar myndir
úr drykkjuheiminum, eins og þar. Égef-
ast ekki um að það hefði borið góðan
ávöxt, því þar, sem mikið er drukkið
og menn sjá daglega afleiðingar þess,
er hægra að fá menn til þess að trúa
sannleikanum en annarstaðar, eða það ætti
að vera að minsta kosti. Það er alt"
af kostur á bókum þegar þær flytja
myndir af viðburðum þeim, er þær skýra