Dagskrá

Tölublað

Dagskrá - 06.05.1899, Blaðsíða 1

Dagskrá - 06.05.1899, Blaðsíða 1
DAGSK RÁ. III. No. 42. Reykjavík, laugardaginn 6. maí. 1899. Til minnis. Bœjarstjórnar-fundir 1. og 3. Fmtd. í mán., kl. 5 síðd. Fátækranefndar-fundir 2. og 4. Fmtd. í mán. kl. 5 síðd. Forngripasafnið Mkd. og Ld. kl. 11—12 árd. Holdsveikra-spítalinn. Heimsóknartími til sjúklinga dagl. kl. 2—3!/2. Laudsbanlíinn kl. 11 árd. til 2 síðd. — Bankastjóri viðst. kl. in/2—IV2 síðd. Annar gæzlustj. vidstaddur kl. 12—1. Landsbókasafnið. Lestrarsalur opinn dagl. 12—2; á Mán d., Mvkd. og Ld. til kl. 3 síðd., og þá útlán. Náttúrugripasafnið (Grlasgow) op. kl. 2—3 á Sunnudögum. Reykjavíkur-spitali. Okeypis lækning- ar Priðjad. og Föstud. kl. 11—1. Söfnuiiarsjóðurinn (í barnaskól.) op. kl. 5—6 síðd. 1. Mánd. í hv. mán. Augnlækningar ókeypis 1. og 3. Föstud. í hv. mán. á spítalanum kl. 11—-1. Tannlækningar ókeypis 1. og 3. Mánad. í hv. mán. kl. 11—1., Hafnarstr. 16 (Y. Bernliöft). Ljóðið mitt litla. Yeslings litla ljóðið mitt, líð þú fram til dala; þar um æsku óðal þitt ótal raddir hjala. Heilsaðu frá mér hvar þú fer hæðum, dröngum, þústum. Segðu alt só andstætt mór, öll mín von í rústum. Þar sem friður, jmdi’ og ást átti sæti forðum, — menjar engar eftir sjást, alt er fært úr skorðum. Leiktu þér um laut og hól ljósa sumar daga. — í þig drektu yl og sól út’ um völl og haga. Heilsaðu litlum lækjarfoss. Les þar bænir þínar. —- Allar kystu ástar koss æskurósir mínar. Litlum birkilundum hjá ijúfa knýðu strengi. — Heiða-vötnum heiðum á hljóma sætt og lengi. Þar við sætan svanahijóm set þig snöggvast niður. Við þann mæta unaðsóm eykst þér líf og friður. Þegar sól um sumar kvöid sezt í bláan æginn, svífðu’ um uppheimssala tjöld, sunnu kveð og daginn. Þegar röðull roðar sæ, • reifar brúnir fjalla, óma þú í árdagsblæ upp um fell og hjalla. En er haust frá sæ og sveit sætum tvístrar hljómum, veslings ljóð, í vallar reit visna’ og dey með blómum. Lárus Sigurjónsson. Pingmáí í sumar. —o— V. Ábyrgðin fyrir alþingi. Um hana hefir margt verið rit- að og rætt, og margt hefir einnig verið rætt og ritað um hina glæsi- legu ábyrgð, sem Valtýr lofar. Margur heffr reynt að brjóta legg- inn til mergjar, en leggurinn er harður og tóma hljóðið í honum. Þjóðin hefir sókst eftir ábyrgðinni, og með engu er ef til viil hægra að ginna hana, en merglausum ábyrgðarlegg. íslendingar hafa sókst með kappi eftir ábyrgðinni, sem von er, því hún er mikils- verð, þar sem hún verður notuð, þáð er, verður framkvæmd tilgagns. Og því fremur er það eðlilegt að vér sækjumst eftir ábyrgð, af því að í stjórnarskrá vorri er að eins Jiálfvefur eða þriðjungsvefur af á- þyrgð og stjórnarskráin í því efni vansköpuð. En þrátt fyrir það er ekki tóm- ur leggur ka.upandi dýrum dóm- um. Fenzmarksmálið minti oss glögt á þessa vansköpun á stjórn- arskránni. Ábyrgðin er mikilsverð, en hún er of dýr. Vér gefum of mikið fyrir pípuna, ef vér borgum hana með því að láta binda oss viijuga við ríkisráðshæiinn. Nauð- ugir verðum vór aldrei við hann bundnir, nema þjóðarétturinn sé brotinn á oss. I ýmsum efnum hafa landsmenn viijað koma ábyrgð fram á hend- ur embættismönnum, einkum lands- höfðingja. En það er ekki alt bú- ið með því þó hún væri fengin, og það framkvæmanleg. Því er ekki að treysta, að hún fullnægi kröfum og vilja þjóðarinnar, allra sízt nema hún sé bygð á óhlut- drægni og réttsýni. Þjóðin álítur það oft saknæmt, sem ekki varð- ar við lög. Þó þjóðin hafi rótt að mæla, er oft erfitt að vega upp fyrir sig. Vér könnumst við dóma almennings í ræðum og ritum um suma menn, sem ekki hafa þótt húshæfir eða kirkjugræfir, sem hafa verið bornir þungum sökum, en hafa verið algerlega sýknaðir fyrir dómstólunum. Svo aldrei er að byggja á því, að ábyrgðin fari eftir skapsmunum þings eða þjóð- ar, nema í fáum atburðum, og þar sem einhver er sannur að sök. Ég skal nú ekki fara í mörg lönd. Vér þurfum ekki lengra en til Dana. Betra verður það naumast hjá oss. En þeir hafa aldrei áunn- ið neitt, þó þeir haíi ákært ráð- herra sína, og hafa þeir þó full- komin ábyrgðarlög, sem ekki eru nein vandráðin gáta. En þrátt íyrir alt þetta, er á- byrgðin nauðsynleg, fengist hún án þess, að kaupa köttinn í sekkn- um, því hún mundi sem oftast ná í ráðgjafa, ef þeir gerðu sig' seka í miklum afglöpum. Svo ábyrgð- in er mikil trygging fyrir þjóðina, þó hún fullnægi ekki óskum henn- ar og vilja, og mesti dýrgripur er hún, sé hún rótt og hóflega not- uð. En það eru hroða gallar á hinni róttsköpuðu ábyrgð vorri. í\að er engin reynsla, engin trygg- ing, engin líkindi til þess, að hún hafi nokkurn dómstól til að halla sór að. Það er eitthvert kýmileg- asta úrræði stjórnarinnar í frelsis- málum íslands. Það er ekki skilj- anlegt, hvernig hún getur lagt nýj- ar kvaðir á hæstarétt með stjórn- arskrá, sem eingöngu varðar ísland. Ég skil ekki hvernig hæstiréttur verður skyldaður til að hlýða öðr- um lögum en þeim, sem komið hafa út fyrir Danmörku eða fyrir Danmörku og ísland í sameiningu, eða þá sem gefln eru út fyrir ísland af dönsku löggjafarvaldi sem al- menn lög, en ekki sem stjórnar- skrá. Svo er nú þetta „fyrst um sinn.“ Hvenær endar það? Það er endurnýjað í Valtýsfrumvarpi. Það er nú búið að standa í 25 ár. Skyldi það þá eiga að verða regla að endurnýja það á 25 ára fresti? Þetta „fyrst um sinn“ bendir þó á það, að þetta ákvæði muni ekki vera til frambúðar. Ég held það sé ekki mikið gort- andi af þessari ábyrgð fyr en ein- hver dómur er í henni fallinn, við hæsta rótt. Hún heflr aldrei verið notuð í 25 ár, hafa þó allir lands- menn álitið það, að ráðgjafinn hafl brotið sjórnarskrána á hverju ári, og það stundum oftar en einu sinni, og er ekki hægt að sjá af stjórn- arskránni, að landsmenn misskilji þetta. Því hafa þeir þá ekki not- að ábyrgðina? Er það af bleyði- skap og óframfærni, ellegar af því, að þeir hafi álitið ábyrgðina. hé- gómamál, að eins rósir á pappírn- um ? I sama gildi og engu meira er Valtýs-ábyrgðin, þó hún sé yfir- gripsmeiri. Þingræðið er nú ann- ars tryggasta og fegursta ábyrgðin. En hana á nú heldur ekki að vanta. Hún á að vera til þess að bæta götin á ábyrgðinni. En hún er nú vön að útrýma allri annari á- byrgð og lcoma gagngert í hennar stað. Þingræði byggist á því í Valtýsu, að Danir, sem stendur standa svo hátt í því, að einhver eða eitthvað af ráðgjöfunum fer frá, þegar bæði þingin í einu hljóði lýsa vantrausti á ráðaneytinu. Þetta fullyrða spámennirnir, að flytjist til íslands og verði þar rót- gróin venja. En af hverju vita þeir nú þetta? En það er nú ljótt að vefengja sagnir forspárra manna. Einu sinni heflr þetta borið við í Danmörku. Hér á svo efri og neðri deild að lýsa vantrausti á ráðgjafanum mikla. En hvað skyldi það mí verða oft, að ráð- gjafanum mishepnaðist það, að hafa með sér efri deild? Hann réði því, hverjir yrðu konungkjörn- ir og þjóðkjörnir, þingmönnum efri deildar er nú ekki lengur vel trú- andi, eftir því, sem reynslan sýnir. Svo allur ábyrgðar- og þingræðis- ljómi Valtýs og hans málgagns, sýnist vera orðinn að öskuryki. 1869 kom stjórnin til dyranna eins og hún var klædd, og kvaðst eng- in önnur ráð sjá til þess, að hún bæri ábyrgð fyrir alþingi en þau, að alþingi kæmi fram ábyrgð á hendur ráðgjafa sínum fyrir til- hlutun rikisþingsins, og ríkisdóm- arinn dæmdi svo í þeim sökum, sem ráðgjafinn væri hafður fyrir samkvæmt grundvallarlögunum frá 1849. Svo fórhennifram og hún fann þetta hæstaréttarráð. En látum nú svo fara, að hæsti réttur geri meira en skyldu sína og taki 'ábyrgðarmálin til dóms- úrskurðar, hvað mundi honum þá ganga til? Raunar skil ég ekki í því, að hann 'geti það, ef ráðgjaflnn krefst frávísunar á mál- inu. En mundi þá hæstiréttur taka málið undir dóm, einungis af því, að honum væri svo ant um að alþingi kæmi fram ábyrgð á hendur ráðgjafa sínum í ríkisráð- inu, ellegar mundi hann ekki eins vel gera það í því skyni, að verða einn liðurinn í yfirráðakeðju ríkis- ráðsins yfir sórmálum íslands? Og hver veit, hvað hann á að dæma, þegar ábyrgðin kemur í bága við danska hagsmuni, danska skapsmuni, danska yfirráðagirnd, danskan sjálfsþótta og danska van- þekkingu áhögumvorum? Þegar hann ætti að dæma móti öllum atriðum og liagsmunum liins danska þjóðernis, yrði hann þá ekki óbein- linis að dæma sjálfan sig, að minsta kosti sem einn hluta af dönsku þjóðinni? Það er því ekki hægt að sjá annað en að vér séum á- byrgðariausir, eða ver en ábyrgð- arlausir, og eins fyrir því, þó hún verði fyrirferðameiri á pappírnum. Vér getum aldrei fengið ábyrgð, sem til nokkurs só nýt, nema með því, að hún verði rekin fyrir dóm- stóli í landinu sjálfu, islínzkum dómstóli, og með því móti, að ráðgjafi sérmála, sitji hann í Kaup- mannahöfn, só sviftur varnarþings hlunnindum og mæti fyrir íslenzk- um dómstóli í landinu sjálfu eins og líka, hvort það ráðgjafavald, sem ísland varðar. Því er htið ráð í því, að taka ábyrgðarbeituna, þó hermi sé sungin lof og dýrð. Svo hefir það verið mál manna, að hæstiiéttur væri ekki til hlitar

x

Dagskrá

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagskrá
https://timarit.is/publication/153

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.