Dagskrá - 17.06.1899, Blaðsíða 2

194
1. Artal er sett við hvert hafn í
registrinu þar sem það verður
fengið, og leiðbeinir það að
miklum mun þeim, sem nota
safnið til rannsókna; þennan
leiðarvísi vantar algerlega í
registur norska Fornbréfasafns-
ins, og er hann þó mjög nauð-
synlegur. Auk þessa er í
registri Fornbréfasafns vors
bætt við skýringum um dán-
arár manna, sem eru annað-
hvort bygðar á annálum eða
á safninu sjálfu.
2. Föðurnafnaskráin. — Þar sem
eiginnöfnum þeirra manna,
sem eiga sama föðurnafn, er
skipað í eina röð eftir upp-
hafsstöfum, án tilvitnana —
er og alveg ómissandi í re-
gistri Fornbréfasafnsins, og
annars í registrum allra sögu-
legra rita, þar sem nokkuð er
að mun af mannanöfnum,
hvort sem ritin snerta forn-
öldina eða nútímapn, en þó
vantar þennan lið nær því
í hvert einasta registur, sem
til er yfir aðrar fornrita út
gáfur, þegar frá eru skildir ís-
lenzkir Annálar; Hafniæ 1847,
og íslenzkar ártíðaskrár Kaup-
mannahöfn; 1893—1896, (er
hið síðai'nefnda registur gert a-f
útgefanda Fornbréfasafnsins dr.
J. I5.) Það er vonandi að forn-
ritaútgefendur taki þessa um-
:bót framvegis til greina, þegar
þeir gera registur víð útgáfur
sinar; því þau registur, sem
ekki bafa þennan lið, geta ekki
talist fullkomin eða nákvæm.
Margt fleira er vert að teija, út-
gáfu Fornbréfasafnsins til ágætis
— framar öðrum fornrita-útgáfum
Islendinga — en óþarft þykir að
fara iengra út í þetta efni hér, því
ritið mælir öruggast með sér sjálft,
þegar það kemur fyrir sjónir þeirra
manna, sem kunna að rneta gildi
þess, — og engum getur dul-
ist, að safn þetta er afar yfirgrips-
mikið að efni, og það verður hið
lang merkasta rit, sem vér eign-
umst viðvíkjandi sögu ættjarðar
vorrar, svo að hin önnur sagnarit
vor frá seinni öldunum hljóta
mestmegnis að hverfa í djúp
gleymskunnar, þegar menn hafa
lært að hagnýta Fornbréfasafnið—
þá er þáð hefir færst áfram, yfir
hina myrku tíma miðaldanna og
að næstiiðnum aldamótum (1800),
þá fá menn fyi-st viðunanlegt yfir-
iit yfir rás viðburðanna hjá þjóð
vorri á liðnu öldunum, — og yfir
þær bregður þá því ijósi, sem al-
drei fær slokknað meðan ísland er
bygt, og sem framvegis verður
hinn fastasti og áreiðanlegasti
grundvöllur er saga hinnar í'slenzku
þjóðar byggist á. Urn tímabilið
frá 1300—1600 höfum vér ekkert
annað verulegt rit við að styðjast,
er snerti sögu þjóðar vorrar i heild
sinni, nema strjála og ófullkomna
annála, og Fornbréfasafnið fyilir
ómetanlega eyður þein-a; það veit- j
ir oss upplýsingar um ýmsa sögu-
lega viðburði, sem jafnvei hinir \
glöggsæustu rithöfundar vorir höfðu
hér til engan grun af, að nokk-
urntíma hefðu átt sér stað. Ýms
merk skjöl, sem þegar hafa birzt j
í Fornbréfasafninu, hafa áður um
langan aldur verið oss huldir leynd-
ardómar, sem fáir eða engir íslend-
ingar hafa vitað að væru til. Þess
VGgna hlyti það að vera hið mesta
óráð, ef nokkur ætlaði sér að rita
sögu íslands, án þess að hafa Forn-
bréfasafnið sór við hönd og nota
það — því slíkar ritsmíðar gætu
aldrei orðið annað en ónýtt kák,
og hlytu jafnvel að verða villandi,
fyrir íslenzka alþýðu, því vér sjá-
um þessa ótal dæmi í ntum for-
feðra vorra, er snerta miðaldasögu
íslands — eins og við má búast -—
meðan þeir höfðu ekkert tii að leið-
rétta eftir hinar óljósu og afbök-
uðu sagnir — frá löngu liðnum
timum — sem þeir oftast urðu
að miklu leyti að byggja ritsmíð-
ar sínar á. Sama má og segja
um margar ættir, sem raktar hafa
verið til vorra tíma niður frá
mönnum, sem voru uppi á 14., 15.
og 16. öld — að þær voru alveg
skakt raktar í ættatölunum — og
vér getum leiðrétt fjölda slíkra
ættatalna eftir fornbréfasafni voru,
og aukið þær að miklum mun.
Þessu til sönnunar má telja það,
að sagnaritarar vorir nú á síðustu
tímum hafa alls ekkert kunnað að
rekja fram ætt Arna biskups milda
Ólafssonar, og sumir hafa jafnvel
talið hann norzkan að uppruna
og hafa líklega bygt þá ætlun á
þvi, að Árni kemur fyrst til sög-
unnar sem munkur í Noregi 1403
(ísl Annálar, Hafniæ 1847; 376,
bls. sbr. Safn til sögu íslands II.
644 bls.). Þó segir séra Jón Hall-
dórsson, í Hirðstjóraannál (safn til
s. ísl. s.st.) að Árni sýnist vera
íslenzkur, og nefnir nokkra frænd-
ur hans búsetta á íslandi: forkel
prest Ólafsson í Reykholti, og P’ór-
unni konu Ara Daðasonar í Snóks-
dal — og er hún í ættatölum talin
Þój-arinsdóttir. — Þó rekur J. H.
ekki fram ætt Árna biskups, og
ei heldur Jón prestur Egilsson í
biskupa annálum (í Safni til sögu
ísl. I. 34) og hann nefnir ekki
föðurnafn Árna biskups. J. H.
hehr rétt fyrir sér í því, að Árni
biskup hefir verið íslendingur, og
hefir átt marga göfuga frændur í
vestflrðingafjórðungi; þar á meðal
þá feðga: Odd lepp Þórðarson og
Guðna son hans (dó 1431), sem
hafa haft mikil kaup við Árna
biskup, og Oddur leppur gefur
Árna biskupi prófentu sína.
Árni biskup átti Hamraenda í
Miðdölum — og stóreignina Stað-
arhói í Saurbæ, er hafði — frá
síðara hluta 10. aldar — verið
höfuðból hinna frægustu höfðingja-
j ætta á Vesturlandi, þann bæ reisti
fyrstur Sturla Þjóðreksson (litlu
íyrir 1000), á fyrra hluta 12. ald-
ar bjó á Staðarhóli höfðingirm
Þorgils Oddason (dó 1151) og Ein-
ar son hans (f. 1120 dó 1185)
eftir hann, þeir feðgar hafa verið
afkomendur Sturlu Þjóðrekssonar.
Eiuar Þorgilsson átti enga skilgetna
afkomendur, því gaf hann Kolfinnu
laundóttur sinni jörðina Staðarhól,
en síðar rauf Porvaldur Gizurar-
son þá gjöf, af hendi Ingveldar
I’orgilsdóttur, sem var skilgetin
systir Einars og átti því með réttu
að taka arf eftir liarm ásamt öðr-
um systrum sínum, vorið 1186
settist Rorgils prestur sonur Gunn-
steins Þórissonar og Hallberu Þor-
gilsdóttur, — systursonur Einars
og Ingveldar — á Staðarhóli, en
iitlu síðar finst hans getið á Stað
á Reykjanesi, mun þá Hallur prest-
ur Gunnsteinsson (dó 1228) bróðir
Þorgils, hafa búíð á Staðarhóli,
og eftir Hall eignaðist Páll prest-
ur sonur hans Staðarhólsland.
Þegar Sturla skáldÞórðarson kvænt-
ist Helgu Þórðardóttur systurdóttur
Páls prests, þá fékk Sturla Staðar-
hól til ábúðar, en síðan til eignar.
Eftir Sturlu bjó Snorri sonur hans
á Staðarhóli, hann dó 1306. Síð-
an vitum vér ekki með vissu um
eigendur þeirrar jarðar eða búend-
ur þar, þangað til Ólafur tóni hinn
eldri bjó þar, á seinna bluta 14. ald-
ar, Ólafur var sonur Þorleifs á
Reykhólum (dó 1379) Svartssonar1,
Ólafur tóni hefir fengið Staðarhól
með f’orbjörgu konu sinni, dóttur
Orms lögmanns Snorrasonar frá
Skarði; en Ormur — eðaþá Snorri.
faðir hans — hefir fengið jörðina
Staðarhól hjá afkomendum Snorra
sonar Sturlu lögmanns, og hefir víst
verið í tengdum við þá.
[Framh.j.
JSjóssgæzla.
í ísafold síðast birtust meðal
annars frá fulltrúaþingi Good-Templ-
ara eftirfarandi línur: „Útaf árás
frá blaðamanni einum í reglunni
á blaðið „Verði ]jós“ fyrir fram-
komu þess í bindindismálinu, lýsti
stórstúkan yfir því, áð hún teldi
það blað hlynt bindindismálinu en
eigi andvígt." Par sem ég er einn
meðlimur stórstúkunnar og var á
þinginu, var mér það Ijóst, hver
sá blaðamaður er, sem áþt er við
og skal ég leyfa mér að skýra
málið nákvæmar og róttar en Björn
hefir gert. Pannig stóð á, að séra
Jón Helgason hafði gert árás á
ársrit „Hins íslenzka kvennfélags“
í blaðinu „Verði ljós“ út af bind-
indisritgerð,. er þar birtist. f’essar
árásir benti ritstjóri Dagskrár á á
opnum fundi í „Hlín“ í vetur, en
Haraldur Níelsson varði þær. Hann
er einn af útgefendum „Ljóssins11.
Þetta þótti oss illa sæmandi Good-
Templar, og rituðum því allítar-
lega grein í Dagskrá með fyrir-
sögninni „Skáhallir Ljóssgeislar"
þar sem vér hröktum svo gersam-
lega árásir sóra Jóns, að hann
hefir ekki séð sér fært að and-
mæla því einu einasta orði. Grein
vor er skrifuð hógvært ,og kurt-
eislega, en einfalt og blátt áfram
og að öllu leyti haldíð við efnið,
án nokkurs persónulegs og geta
menn bezt sannfærst um þetta,
1) Ætt Þorleifs Svartasonar mft reka
langt fram, Svartur þo/leifsson faðir
hans liefir óefað verið sonur þorlcifs
haga í Laugardal (dó 1315) Eyvindar-
sonar prests í Haga (af Seldæla-ætt),
móðir Svarts Þorleifssonar virðist liafa
verið af ætt Skarðs-Snorra (ef til vill
| dóttir Sigmundar Snorrasonar). Skarðs-
| Snorri átti Reykhóla, og þaðan er sú
jörð komin í Svarts-ættina, en úr Svarts-
ættiuni til Ara föður Guðmundar ríka
| á Reykhólum.
með því að lesa grein vora, sem
er i 37. tbl. Dagskrár þ. á.
Til þess að bæta þessar hrak-
farir sóra Jóns, kom sóra Friðrik
Hallgrímsson með tillögu um það,
að stórstúkan lýsti óánægju sinni
yfir grein þeirri, er vér rituðum og
þeirri árás, sem þar væri gerð á
„Verði ljósið“.
Þessi tillaga var svo gersamlega
fyrirlitin, að stórstúkan vísaði henni
frá sör, (borðlagði hana); en síðar
var samþykt tillaga um það, að
lýsa því yfir, að stórstúkan teldi
„Ljósið“ hlynt bindindismálinu, en
sú tillaga var ekki sett í neitt
samband við neinar árásir á „Ljós-
ið“, enda hefði það verið næsta
hlægilegt, ef sama stórstúka á sama
fundi hefði samþykt að banna
mönnum að halda því fram, að
reglan væri kristileg og knstnum
mönnum bæri að styðja hana,
sem hún samþykti að lýsa því yfir,
að reglari væri kristileg og ætti
að vera það! Nei, Good-Templarar
skilja betur skyldur sínar en svo;
þeir eru sjálfum sór samkvæmari
en svo, sem betur fer, og mun
ýmsum fulltrúum hafa þótt kyn-
leg þessi tillaga séra Friðriks. Vér
höldum því enn fram sem fyr, að
saimkristiim prestur geti sá
elcki verið, sem þekkir tilgang
bindindismálsins, sem eru kunnar
orsakir þess og takmark og vill
saiut ekki styrkja það. Vara-
játendur kristindómsins og hræsn-
isprestar geta haldið því fram, en
hinir ekki að voru áliti.
Út af þessu atriði skora ég á
sóra Jón Helgason prestaskólakenn-
ara í Reykjavík, að koma á íund
við mig í Good-Templarahúsinu
einhvern sunnudag, sem honum er
hentast áður en langt líður, til
þess að verja þar mál sitt, og
ætla óg þá að leitast við að sýna
svo greinilega, hvort ég hafi ekki
rétt mál að verja, sem rnér er
frekast unt. Þangað ætla óg að
bjóða svo mörgum málsmetandi
mönnum, sem húsið rúmar og
skulu þeir svo dæma um málstað
oklcar á eftir. Ég þort vel að
leggja það undir dóm sanngjarnra
manna. Ég skal geta þess að ég
sendi séra Jóni þetta blað og þar
að auki skriflega áskorun, svo að
rnenn viti að hann hafi enga af-
sökun. Ég get þess til, að docent-
inn þori að mæta mér, sem hann
annars ekki kvað meta svo sérlega
mikils. En vilji hann afsaka sig
með því, að hann ekki vilji eyða
sínum gullvægu orðum við mig,
þá vil ég minna hann á það, að
Kristur hafði samneyti við pútur
og bersynduga og só hann krist-
inn nema á vörum og tungu, þá
vill hann sjálfsagt feta í hans
spor í þessu sem öðru. Eí' ílium
kemur ekki til þess að yerjá
þaö, sem liaiui teíur sannleiká,
þá er þaft af því að hann þor-
ir það ekki, iieíir yeikan mál-
stað.
Eg skal taka það fratn, að vilji
séfa Jón verja rnál sitt annars-
staðar en i „Verði ljós!“ þá er
honum heimilt rúm til þess í
„Dagskrá". Hann getur ekki borið
það fyrir sig, að hann vilji ekki
rita í það blað, því hann hefir áður
jd