Dagskrá - 24.06.1899, Blaðsíða 2

198
stöðumenn sína, djörfung og hrein-
skilni.
Rangárvallasýsla er að sönnu
flestum héruðum landsins beturlög-
uð til stórra mannfunda, en samt
sem áður getum vér ekki annað er
lokið lofsorði á Rangæinga fyrir
hvað mikið kapp þeir hafa lagt á,
að sækja vel kjörfund þenna, sem
vera mun einn sá fjölmennasti kjör-
fundur, sem haldinn hefir verið hór
á landi, ef oss minnir rétt,
Yér vildum meira að segja óska,
að þegar Rangæingar missa öldung
sinn Sighvat, frá þingmensku, að
þeir hefðu þá völ á manni, sem
gæti orðið leiðtogi þingsins. Pað
hlýtur að gleðja hvern einasta mann
að vita af kjördæmi, sem lætur sér
sannarlega ant um að nota þann
rétt, sem því er veittur með kosn-
ingarlögunum, því þau eru því mið-
ur ærið fá, er sýna það og sanna,
að þau séu fullkomiega sannfærð
um, hve þýðingarmikill sá réttur
er, og hve mikil ábirgð fylgir hon-
um á hina hliðina.
Vér ætlum ekki hér að fara fyr-
ir alvöru út í það hvej'ja þýðingu
þingmannskosning þessi hefir á hið
pólitiska ástand þingsins. Það vita
allir hvei-ju megin Sighvatur er.
En fæii svo nokkurn tíma, að Val-
tískunni yrði sigurs auðið, þá mund-
um vér óska, að hver einasti þing-
maður yrði jafn stefnufastur og trúr
sannfæringu sinni og Sighvatur
Arnason. Rá mundi stjórnina lítið
stoða þótt hún sendi 10 hvað þá
einn ráðgjafa til vor á þing.
Fornbréfasafnið.
Kynnið yður efni þess, ef þér viljið
þekkja sögu ættjarðar yðar.
—o—
Niðurl.
Arni biskup mildi hefir fenc/ið
Staðarhól í arf eftir þau Ólaf tóna
og Þorbjörgn — og liafa þau því
verið foreldri liann. Ólafur tóni
druknaði á Dýradag 1393, þá um
sumarið hefir Þorbjöi'g Ormsdóttir
farið utan, og hefir komíð Árna
syni sínum í fóstur í Noregi, og
hefir hann verið þar eftir þegar
Þorbjörg kom út til íslands 1394,
en fyrst er getið útkomu Árna
1415, hefir hann þvi verið alla
þessa stund erlendis.
Helgi lögmaður Guðnason var
systursonur Árna biskups (Fornbr.-
safn IV. Nr. 592). Þeir Árni bisk-
up og Loftur ríki hafa verið
systkyna synir, hefir þessi frænd-
semi þeiira stutt að því, að
Árni biskup lauk Lofti hálfa jörð-
ina Staðarhól, vegna Halls Ólafs-
sonar,1 sem haft hafði umsjón yfir
erfðagóz Ingibjargar Pálsdóttur
konu liOfts j-íka.
Það er allmikið unnið með því,
að fundin er framætt Árna bisk-
ups Ólafssonar, því frá Þorkatli
presti bróður hans er komin hin
1) Hallur var sonarsonur Forsteins
lögmanns Eyjólfssonar, og var Olafur
faðir Halls skilgetinn bróðir Sólveigar
þorsteinsdóttur konu Björns jórsalafara,
en Sesselja Forsteinsdóttir tengdamóðir
Lofts rika; liefir verið liálfsystir (sam-
feðra) Olafs og Sólveigar.
fjölmenna ,.Narfeyrar-ætt“; sem
ranglega hefir verið talin til I’or-
kels prests Guðbjartssonar (!), en
það er fnllvíst, að Þorvaldur faðir
Narfa á Geirrauðareyri (Narfeyri),
var sonur í’oi'kels Ólafssonar bróð-
ur Áma biskups, því getur fjöldi
núlifandi manna talið ætt sína í
beinann legg upp til hins fræga
land námsmanns — Önundar tré-
fótar — langafa Grettis hins sterka.
Það hefir nú einnig komið í ljós
í Fornbréfasafninu, að ættir má
með vissu rekja frá Guðmundi
dýra — á annan hátt en áður
var kunnugt — í beinann legg
niður til núlifandi manna; þessi
kvísl rennur í gegnum þá Skag-
firðinga: Geir auðga á Silfrastöð-
um (á lífi 1288), og sonarson hans
— Geir PorsteinsKon á Seylu, sem
var föðúrfaðir Ásgeirs Árnasonar
sýslumanns (dó 1428), föður Jóns
í Ögri, afa Poideifs lögmanns Páls-
sonar (dó 1559).
Ég gæti bent á ótal fleiri áður
óþektar ættir sem þegar hafa kom-
ið í Ijós, síðan farið var að gefa
út Fornbréfasafnið, en verð að
láta hér staðar nerna að svo komnu,
að því er það atriði snertir; enda
hlýtur margt fleira af því tagi að
koma í Ijós við áframhald safns-
ins; því þess ber að gæta, að það
verður æ auðugra og fjölbreyttara
að efni, eftir því sem það færist
lengj-a niður á aldirnar.
Sú skoðun er of almenn hér á
landi að Fornbréfasafnið sé ekki
ætlað til alþýðlegra nota og að
það sé óþarfi fyrir aðra að sækj-
ast eftir því, en sprenglærða fræði-
menn eða þá einhverja grúskara
sem ekki hafa annað að gera en
að rýna í bækur sér til skemtun-
ar, hið eina sem má telja þessu
til sönnunar er það, að þeir sem
ekki fylgjast með útgáfu Forn-
bréfasafnsins í því að lesa og
kynna sér það, þeir geta ekki með
réttu heitið íslenzkir fræðimenn,
hvei'su lærðir sem þeir þykjast
vera að öðru leyti,
Hitt er alveg rangt, að Fornbréfa-
safnið sé „ekki alþýðleg bók“, því
hver einasti alþýðumaður ætti að
kynna sér það, engu síður en hin-
ir sem læiðir eru, þar geta þeir
fengið að vita margt sem hinum
lærðu var fyiir skömmu — og er
sumum enn — með öllu ókunn-
ugt; og þeir sem hafa með athygli
kynt sér Fornbréfasafnið — þótt
þeir séu ekki skólagengnir — geta.
ef til vill allvíða rekið suma sem
telja sig lærða — óþægilega í
vörðurnar.
Pað er vonandi, að sem flestir
íslendingar vilji keppa að því tak-
mai'ki, að fá sanna og ófalsaða
þekkingu á sögu forfeðra sinna,
með því vinna þeir sjálfum sér
gagn, þetta er þeim líka innan-
handar nú þegai' Bókmentafélagið
hefir tekist á hendur það afar-
mikilsverða og nauðsynlega verk,
að gefa út Fornbréfasafnið, sem
reyndar hefði átt. að gerast löngu
fyr, en ekki er nú vert að ásaka
foríeður vora framliðna fyrir það,
þótt þeir hafi vanrækt þetta starf,
því slík vani'æksla hefir bakað þeim
sjálfum óbætanlegt fjón engu síður
en oss, en skoðanii' flestra þeirra
hafa verið of langt á eftir timan-
um til þess að þeir gætu séð hvers
virði þetta safn mundi verða fyrir
þá og niðja þeirra, vér eigum því
míkið að þakka Árna Magnússyni
sem forðaði ótal möigum skjölum
frá algerðri eyðileggingu, þótt vér
höfum óneytanlega beðið það tjón
sem aldrei verður að fullu bætt,
þegar nokkur hluti safns Árna,
brann i kaupmannahöfn 1728.
Nú verðum vér að líta á hitt,
hversu mikils það er vert að fá
öll þau skjöl prentuð í Fornbréfa-
safninu, sem geymst hafa síðan
Árni hætti að safna, annaðhvort
heima hjá oss eða í eftirstöðvun-
um af safni Árna. Vér ættum
því að styðja útgáfu Fornaréfa-
safnsins eftir megni, og láta oss
ant urn, að hún gangi sem gi-eið-
ast, og sýna að vér séum starfs-
mönnum Bókmentafélagsins — og
þeim sem mestan þátt hafa átt í
því að þetta fyrirtæki er nú kom-
ið svo vel á veg, að von er um
góðan árangur þess framvegis - •
þakklátir fyrir framkvæmdir sínar
í þessu efni. Petta geta menn
sýnt með því, að aúka útbreiðslu
safnsins og ganga á undan öðrum
í þvi, að kaupa það og nota, því
það er kominn tími til að menn opni
augu sín fyrir þessu lang þýðingar-
mesta riti fyrir sögu vora, sem hefir
enn þá verið gefið út, hér á landi,
og sem öllum stéttum íslenzku þjóð-
arinnar er ómissandi að þekkja.
Pai fá búendur ágætar landamerkja-
skrár, og kii'knamáldaga og skrár
um „reka“ og ítök kirknanna, sem,
standa víðsvegar i jörðum þeim,
sem nú eru að öðru leyti búenda-
eignir, alt þetta helzt að miklu
leyti óbreytt í aðalatriðunum enn
í dag, og sumt getur haldist óbreytt
svo lengi sem landið er bygt.
Pað hefir heyrst, að stjórn Bók-
mentafélagsins hafi í hyggju, að
skerða upplag Fornbréfasafnsins alt
að helmingi, af því að félagið sjái
sér ekki fært að halda útgáfunni
áfram með þeirri eintakatölu sem
nú er ákveðin (c. 1000), og að
Félagið ætli framvegis að miða
eintakafjöldann við tölu félags-
manna eins og hún er nú (c. 500).
Þessi eintakafækkun væri ráðleysa
ein, sem ynni félaginu t.jón og
einnig allri íslenzku þjóðinni. Pað
lýsir að eins heimskulegi-i þröng-
sýni þeiira manna sem hér eiga
hlut að máli — hverjir sem þeir
annars eru —, og það er óum-
flýjanlegt fyrir alþingi, að taka
það mál til alvarlegrar íhugunar
þegar í sumar, og sporna á móti
þeim óheillavænlega ásetningi, að
skerða upplag Fornbréfasafnsins
enn á ný; þar sem það hefir áður
verið minkað að miklum mun úr
því sem Jón Sigurðsson hafði byrj-
að með, en sú tala hefði átt að
haldast óbreytt. Jón Sigurðsson
hefii' í þessu, séð lengra fram í
veginn en hinir núvei'andi forstöðu-
menn bókmentafélagsins. Honum
hefir verið það fyllilega ljóst, að
eftirsókn manna efiir Fornbréfa-
safninu lilýtur uð aukast meir og
meir, efiir því sem stundir liða, og
þjóðin fer að veita sögu sinni ineii'a
athygli, og sjá hvert gildi safn
þetta hefir bæði nú og síðar, fyrir
staðfestu sögu vorrar.
Það mundi verða ærinn kostn-
aðui' að efna til nýrrar útgáfu
þessa safns, ætti hún að verða jafn
vel úr garði ger sem þessi, er nú
er hafin — ehda mun þess verða
langt að bíða. Það má ekki gleym-
ast, að Eornbréfasafnið er dýrmæt
bók, sem á að vara sem minning
um forfeðuj' vora, langt fram á
ókomna tíma.
Það væri bráð nauðsynlegt, að
alþingi íslendinga veitti fé til út-
gáfu, löyþingisbókanna og þingbóka
sýstumanna, sem ættu að ná til 1800,
að minsta kosti. Þá væri ekki
síður þörf á að prentaðar væru
allar Ministeríalbœkur sem eru eldri
en frá 1820. Bréfabœkur biskup-
anna er sjálfsagt að gefa út jafn-
hliða Fornbréfasafninu — eða í
því. í slíkum bókum felst margt
merkilegt, sem hvergi er til ann-
arstaðar.
Það var ófyrirgefanleg slysni af
alþingi 1895, að neita um það
fé, er stjórnin fór fram á, að það
veitti úr landssjóði, til útgáfu lög-
þingisbókanna., þar sem kenslu-
málastjórnin danska hefði líklega
lagt til þessa- fyrirtækis jafnan hlut
af sinni hálfu (um 1000 kr.), ef
samþykki alþingis til styrkveiting-
ar þessarar hefði fengist. Pingið
ætti því ekki að láta undír höfuð
leggjast að bæta íslendingum þenn-
an skaða, með. því að taka málið
til meðferðar af nýju. Það er lik-
lega öllum hugsandi mönnum á-
hugamál, að fá sem fyrst yfirlit
yfir sögu þjóðar sinnar.
Reykjavík í júní 1899.
Jósafat Jónasson.
Samlyndi vort.
—o—
Þegar ég var drengur, heyrði ég
þá sögu lesna, með mesta fögnuði,
er sagði frá því, að Tyrkir hefðu
komið undir land í Selvogi. Þá
var Eiríkur gamli klerkur í Vogs-
ósum. Pað var nú karl sem sá
fram fyrir nefið á sér, og var ekki
lítill fyrir sér. Það sem mestan
jók fögnuðinn i sögunni, var það,
að Eiríkur lét Tyrkjann éta hvern
annan. En hér er nú aðgætandi,
að hér var um Tyrki að tala, en
það vóru kristnir menn, sem fögn-
uðu átinu. En því miður hefir
slíkt mannaát ekki sjaldan átt sér
stað í voru kæra og kristna landi,
en hefir þá ekki fylt hjörtu manna
og kvenna með fögnuði. Þeir
sagnaritarar sem möttu mest viga-
ferli, hernað og rán, dáðust að
möi gum foi-feðrum vorum og höfðu
heimild til þess, eftir mati mans-
andans á þeim öldum. En allir
eða flestii' þeir, sem bygðu land
vort var innrættur víga og ráns-
hugur. Peir vóru flestir víkingar,
sem ekki kunnu að hlýða öðru en
sverðseggjunum. Engin önnur
hugsjón fylti hjarta þeirra en sig-
urfrægðarhugsjónin og hei'fangs-
gróðinn. Petta tvent vegsama
skáld og sagnaritarar fornaldai-innar
mest. Oftast herjuðu víkingar á
önnur lönd, nema þeir hefðu yfir-
j gefið föðurland sitt, og væru í