Dagskrá - 01.07.1899, Blaðsíða 1

w
III. No. 51.
Reykjavík, laugardaginn 1. júli.
1899.
Hn fYcVr! ^emur u* u hverjum
L'laugardegi, árg. kostar
3,75 (erlendis 5 kr.), gjalddagi 1. okt.
A.fgreiðsla og skrifstofa er í Lækjargötu
4, opin hvern virkan dag kl. 11—12 og
4—5 siðd.
Til minnis.
Bæjarstjórnar-fundir 1. og 3. Pmtd. í
mán., kl. 5 síðd.
Fátækranefndar-fundir 2. og 4. Fmtd. í
mán. kl. 5 síðd.
Fomgripasafnið Mkd. og Ld. kl. 11—12
árd.
Holdsveikra-spítalinn. Heimsóknartími
til sjúklinga dagl. kl. 2—31 /2.
Landshankinn kl. 11 árd. til 2 síðd. —
Bankastjóri viðst. kl. Hl/2—IV2 síðd.
Annar gæzlustj. vidstaddur kl. 12—1-
Landsbókasafnið. Lestrarsalur opinn
dagl. 12—2; á Mánd.,Mvkd. og Ld.
til kl. 3 síðd., og þá útlán.
Náttúrugripasafnið op. kl. 2—3 á
Sunnudögum.
Iteykjavíkur-spítali. Okeypis lækning-
ar Friðjad. og Föstud. kl. 11—1.
Söfnunarsjóðurinn (í barnaskól.) op. kl.
5—6 siðd. 1. Mánd. í hv. mán.
Augnlækningar ókeypis 1. og 3. Föstud.
í hv. mán. á spítalanum kl. 11—-1.
Tannækningar ókeypis 1. og 3. Mánad.
í liv. mán. kl. 11—1., Hafnarstr 16.
(V. Bernhöft).
Sjálfsvörn og Sjálfsábyrgð.
—o—
í 8. blaði íslands gat ég þess í
ritgerð er hét: „Fáein einkenni
skrælingja", að tvær væru undir-
stöðurnar undir siðferðislífi manna,
önnur væri sjálfsvörnin, hin hvöt-
in eða nauðsynin til samfélags-
skapar.
Sjálfsvörnin og sjálfsábirgðin er
innrætt öllu því sem lifir. Ljónið
og ormurinn ver tilveru sína, og
leitar sér bjargar hvort á sinn
hátt. Ljónið og ormurinn draga
ekkert af kröftum sínum til að
verja sig og leita nauðþurftar.
Yiljinn beitir hinum mikla og litla
krafti eins og verður. Bæði orm-
ur og ljón láta Mð fyrir annara
ofbeldi með bardaga og beita þeim
vopnurn, sem þoim eru gefin, og
draga ekki af kröftum sínum.
I’annig mun og vera um allar
orma og dýra tegundir, án þess
viljinn eða sjálfsvarnarhvötin sé
mis'munandi.
Maðurinn berst einnig mjög fyrir
því að verja iif sitt og tilveru, en
því miður er viljinn hjá honum mis-
jafn og hyggindin harðla mis-
jöfn. Sjálfsvörnin er líka miklu
fjölbreyttari hjá manninum heldur
en dýrunum, þau hafa ekki við
öðru að sjá en lífsháska og hungri.
Maðurinn þarf oft að verja sig
fyrir vopnum og vígahug og marg-
breyttum lífsháska. En hann þarf
að sjá við fleiri vopnum en þeim,
sem menn vega. með, fleiru en
slysförum og ofurkrafti náttúrunn-
ar; hann verður einnig að gæta
sín fyrir hinum egglausu morð-
vopnum mannsandans og manns-
tungunnar. En þó eru honum oft
skæðust morðvopnin, sem að búa
í honum sjálfum, sem einnig eru
egglaus, en verða honum mjög
oft miklu skæðari en sverð og
skotvopn og skæðust af því að þau
deyfa viljan til sjálfsvarnarinnar
eða jafnvel eyðileggja hann, og er
þetta hinn mesti voði fyrir oss og
hefir mörgum á kné komið, því
maðurinn hræðist minst það, sem
honum er voðalegast og hvílir at-
hugalaus á sverðseggjum sjálfrar
eyðileggingarinnar í staðinn fyrir
sjálfsvörn.
Sjálfsábirgðin er náskyld sjálfs-
vörninni. Hún er í því innifalin
að vera sjálfbjarga og upp á eng-
an komin. Ég veit enginn grunar
mig urn það, að ég telji þar með
sjúka og hruma. Vilji manna er
í því efni mjög svo misjafn, mjög
vel lifandi og vakandi hjá sum-
um, dauður og doíinn.hjá hinum.
Vilji móðurinnar sem berst með
óþreytandi elju og ást í fátækt
og þrautum, er frægur og vegleg-
ur bardagi og sigurfrægð, einhver
hiti mesta sigurfrægð í heimi, þó
metnaðurinn taki lítið eftir henni.
Hinn snauði og hrumi maður sem
berst á eigin spítur með hófi, þol-
lyndi og nægjusemi er einnig veg-
leg hetja, sem íinnur lif í sjálfum
sér, sem honum sé skylt að ann-
ast, og telur ekki eftir sér að sjá
um sitt, því hann vill eiga það út
af fyrir sig.
En hver að sé undirrótin til
hins daufa og dofna vilja hjá mann-
inum, mun ekki nægilega rann-
sakað. Annar hermaðurinn hugs-
ar um það, hvernig hann megi
sem lengst og bezt verja lífið,
berst af öllum kröftum og sigrar
eða fellur með sárin á brjóstinu.
Hinn flýr strax og hættan vex, og
flóttinn er honum eins hættulegur
eins og vopnaviðskiftin voru hin-
um. Og þó hann k.omist lífs af
eru dauða mörkin langtum hrylli-
legi'i ii honum lifandi, heldur en
á hinum sem féll með sárin á
brjóstinu.
Sama er með Sjálfsábyrgðina.
fað ei» eins og sumir menn vilji
ekki eiga sjálfa sig, og helzt ef til
v-ill, ekkert eiga í sjálfum sér.
Éeir standa á kjáuum frammi fyr-
ir borði auðkýfingsins og mangar-
ans, til að ná i mola þá sem
detta af borðum þeirra, en molar
þessir hafa oft edik í sætleikanum
og eitur í kjarnanum.
Það er ánauðarlundin sem veld-
ur þessu, sem er einkennileg hjá
manninum.' Hvaðan hún er runn-
in verður hór ekki nægilega sýnt,
en mikil orsök til hennar mun
vera langvinn og almenn undirok-
un hinna máttugri og slægari.
Það virðist komið inn í meðvitund
þjóðarinnar, að eðli hennar sé að
vera ánauðug og það sé krydd-
meti, sem alt of margir meðal
hennar megi ekki án vera. Svo
er hjn þjóðlega siðaspilling mjög
svo skæð ánauðar- og undirokun-
ar vopn.
En æði margir meðal vor eru
engu fremur andlega sjálfbjarga.
Sumir þurfa ekki annað til að
sannfærast, en grimma og geysta
rödd, þá ganga orðin viðstöðulaust
inn í sálina, og taka sér þar fast-
an bústað, sumir trúa öllu, sem
þeir heyra. Ölmusulundinni þykir
minni fyrirhöfn að knékrjúpa fyrir
auðmanninum og leggja sig undir
hroka hans og okur, heldur en að
hugsa ráð sitt, og vinna dyggilega
og lifa sparlega. Eins eru margir
í andlegum efnum. Peir viíja
heldur hafa anda sinn fullan af
ósannindum og villu, heldur en að
leggja það á sig, að skoða sagnir
og málefni, og bera þau saman
við sjálft sig og önnur inálefni og
sagnir. Því er það algengt, að
rnenn leggja trúnað á hryllilegasta
fals og ósannindi, jafnvel í þýð-
ingarmestu málum og það oft fyr-
ir fortölur og fláræði einhverra er-
indsreka sem hafa eitthvað annað
fyrir stafni, en hagsmuni og gagn
þeirra, sem þeir eru að sannfæra.
Andlegir þurfamenn eru fljótir og
fúsir að fylla anda sinn með þessu
aðfengna kalki og þykir það meiri
fengur en að afla sór með eigin
skoðun og rækilegri eftirgrenslun
lítilla en þó gjaldgengra fjármuna.
Hin andlega þurfamenska gleypir
strax við öllu, sem að kemur,
og hvaðan sem það kemur. Hina
andlegu þurfamensku gildir einu
hvaðan gott kemur, og mælt er
það, og mun satt vera, að miklu
meiri ódygð og hirðuleysi korni
fram í andlegum heldur en líkam-
legum efnum og því eru svo margir
af almenningi auðgint.ir í gildr-
urnar og eru fastir í þeim. Mörg-
j um stórræðum hafa þessar glypju- j
sálir komið til leiðar, þegar ó-
svifnir og kappsamir leiðtogar hafa
gint þessar glypjusálir, som drekka
alt í sig ósíjað og ósigtað eins og
sandurinn regnið. Það er hinn
andlegi undirlægjuskapur. En
hvernig eiga þessir veslingar að
fara að, kynni nú einhver að spyrja.
Peir hafa ekki vit á því, sem urn
er rætt, og enginn heflr frætt þá.
Peir eru orðnir því vanir að vera
eins og hljóðpípa smalamannsins.
En það heyrir til meðvitundinni
um það, að vera lifandi vera út
af fyrir sig, að vera ekki hljóðpípa
smalans, heldur láta smalann hóa
og gefa lítinn gaum að hljóðum
hans; en taka upp lijá sjálfum sér
þau hljóð, sem fáfræðingurinn vill
láta til sín heyra. Enginn er öðr-
um sjálfur, svo eru hinir hóandi
menn oft skiftingum heimskari og
fræðsla þeirra vél og villa, og fáir
bændur eru svo grunnhyggnir, ef
þeir gæta sín, að þeim sæmi að
blína á þau vindaský.
1. júlí 1899.
—O—
Hvað verður þá til nýlundu?
Pá verður sett þing á íslandi með
frábærum viðbúnaði. Par munu
standa tvær vígbúnar fylkingar og
há mikla orustu um heill og
ókomið ástand íslands i stjórnar-
efnum og sjálfsforræði. Margir
meðal landsmanna hafa borið kvið-
boga fyrir aldamótaharðindum.
Peir halda nefnilega, að stórharð-
indi komi um hver aldamót. ílvað
veðráttu snertir er það óráðið. En
í öðru tilliti virðast landsmenn
fornspáir. í stjórnmálum lítur
út fýrir aldamótaharðindi. 1800
var alþingi hið forna lagt niður,
sem þá hafði staðið hér um bil
900 ár. Landsmenn vóru orðnir
leiðir á því, og höfðu ekki dugað
til að geyma liina dýru og miklu
þýðingu þess fyrir ofríki Dana. Nú
hljótum vér að álíta, að ofríki
stjórnarinnar efli flokk á móti frelsi
voru og sjálfsforræði, því ekki er
líklegt að von sé á nýrri konungs-
ætt úr flokki Valtýinga. Svo það
má víst telja. að þeir hafl sinn
mikia viðbúnað til þess að geðjast
og gagna stjórninni, en ekki til
þess að brjótast sjálflr til valda,
enda stefndu þeir þá ekki beina
leið. En svo miklu er til kostað