Lögberg-Heimskringla - 05.01.1961, Blaðsíða 5

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 5. JANÚAR 1961
5
DR. VALDIMAR J. EYLANDS:
Ævintýri í átján
löndum
Vínarborg
Vínarborg stendur á Dónár-
bökkum. Borgin telur tvær
milljónir íbúa, og er ein víð-
frægasta stórborg á megin-
landi Evrópu. En sú frægð er
forn og farin. En þar ægir
saman endurminningum um
miklg, meistara á sviðum lista
og lærdóms, mikla valdsmenn
og örlagaríka stjórnmálasögu.
Er hér því margt sem ferða-
manninn fýsir að sjá. Okkur
er sýndur læknaskóli, sem
fyrir fyrra heimsstríðið naut
heimsfrægðar. Þóttu þeir
læknar mjög framaðir, sem
þar höfðu verið að námi. Hér
átti Jósef Hayden heima
(1732-1809). Hann var alinn
upp í fátækt og átti mjög erf-
itt uppdráttar. Hann hóf
listaferil sinn sem kórsöngv-
ari við St. Stefáns kirkjuna
og hlaut þar undirbúnings-
menntun sína í sönglistinni.
Um margra ára bil starfaði
hann síðan sem einkakennari
í söng, unz hann hlaut stöður
hjá greifunum Morzin og Es-
terhazy. Hlaut hann nú brátt
viðurkenning, og fór víða um
lönd, og var meðal annars
gerður doktor í músík við Ox-
ford háskólann. Hann varð
mjög mikilvirkur tónlaga-
smiður; er sagt að hann hafi
samið yfir hundrað symfóní-
ur, og fimmtíu konserta fyrir
margvísleg hljóðfæri. Hér lifði
og starfaði einnig sá maður,
sem frægastur varð allra í
tónlistarheiminum, og er af
sumum talinn „faðir nútíma-
menningarinnar í sönglist,
Ludwig van Beethoven (1770-
1827). Hann var af þýzkum
®ttum, fæddur í Bonn, þar
sem nú er höfuðborg Vestur-
Þýzkalands, og alinn þar upp.
Talið er, að ættin sé af hol-
lenzkum uppruna, og sé kennd
við bæ einn, sem Bethoven
nefnist þar í landi. Faðir hans,
sem Jóhann hét, var tenór-
söngvari við leikhús kjör-
furstans í Bonn; var hann að
sögn laus í rásinni og drykk-
felldur. Móðirin var tvígift;
í síðara hjónabandi sínu átti
hún stóran hóp barna, en að-
eins þrír bræður komust til
fullorðinsára. Hún þjáðist af
tæringu og dó ung. Heimilis-
ástæður voru því mjög erfiðar
og framtíð hins unga manns
virtist miður glæsileg. En
óvenjulegir hæfileikar hans
vöktu snemma eftirtekt og
skilning góðra manna. Er þar
fyrstur til nefndur Neefe
nokkur, sem var organleikari
við hirðina; tók hann unga
manninn að sér, gekk honum
um tíma í föðurstað og gaf
honum kost á almennri
menntun. Seinna komst hann
undir verndarvæng ágætrar
fjölskyldu að nafni Bruning,
þar sem hann lærði háttu
heldri manna og samkvæmis-
siði þeirrar tíðar. Faðir hans
sló því föstu, að Beethoven
væri undrabarn, á móts við
Mozart, og lét hann koma
fram átta ára gamlan við
hörpuslátt, bæði í Köln og
Rotterdám. En ekkert mark-
vert skeði. Er tímar liðu hlaut
Beethoven þó maklega viður-
kenningu fyrir frábæra tækni
og leikni, og staðfestist hann
þá í Vínarborg, sem ávallt
síðan var heimili hans. Hann
var að sögn glæsilegur í sjón
og hinn mesti samkvæmis-
maður. Bjó hann nú í mörg ár
við mikla velgengni og aðdá-
un fjöldans, sem tónlagasmið-
ur og hörpuleikari. En um
aldamótin 1800 tók að slá
skugga á ævi þessa glæsi-
mennis. Heyrnarsljóleiki tók
að gera vart við sig og ágerð-
ist sá kvilli með hverju ári.
Um þetta leyti skrifaði hann
vini sínum bréf, þar sem hann
lét orð falla á þá leið, að hann
mundi „taka í hnakkadramb-
ið“ á þessum örlögum. Þóttu
þau orð táknræn um fram-
komu hans eftir þetta og
hvernig hann brást við hinni
hljóðlausu veröld. Þrátt fyrir
heyrnarsljóleikann er talið að
hann hafi spilað opinberlega
fram til ársins 1808 og stýrt
hljómsveitum til 1814. Sköp-
unarmáttur hans lamaðist
ekki að mun við þetta mót-
læti. Sagt er að mörg dásam-
legustu tónlistaverk hans séu
samin einmitt á þeim árum,
er hann var næstum eða með
öllu heyrnarlaus. Því hefir
jafnvel verið haldið fram, að
heyrnarleysið hafi orðið hon-
um, eða öllu heldur tónlistar-
heiminum til blessunar, því að
við þennan líkamskvilla hafi
heyrn sálarinnar orðið þeim
mun næmari. Mörg síðustu ár
ævinnar var hann mjög ein-
mana. Hann dó eftir alllanga
legu. Dauðann bar að í fár-
viðri miklu, er þrumur og
eldingar geisuðu um jörð.
Gaf þá hinn sjúki maður þeim,
er viðstaddir voru dánarbeðið,
bendingu um að reisa sig upp
við koddann. Reiddi hann þá
steyttan hnefa út í gluggann
og hné síðan niður örendur.
Má því segja, að líf hans hafi
verið drámatískt frá upphafi
til enda.
Franz Schubert (1797-1828)
var einnig fæddur og upp al-
inn í Vínarborg og ól þar all-
an aldur sinn. Seytján ára
gamall samdi hann hið heims-
fræga lag: „Gretchen am
Spinnenrade“ (Gréta við rokk-
inn) og ári síðar það lag, sem
víðfrægast er af öllum meist-
araverkum hans: „Erlkönig“
(Álfakóngurinn). Eru þessi tvö
lög talin ótrúleg meistara-
verk frá hendi svo ungs
manns, og túlkun hans á ljóð-
um Goethes frábær. Hann var
iðjusamur svo af bar og af-
köstin eftir því. Sjálfur sagði
hann um vinnubrögð sín:
„Þegar ég hefi lokið við eitt
lag, þá byrja ég strax á öðru.“
En einkennilegur var hann
talinn í háttum sínum. Er sagt
að hann hafi um langt skeið
haldið til hjá vinum sínum til
skiptis og jafnvel fengið föt
þeirra að láni, enda munu
efnin hafa verið smá. Lengi
ævinnar átti hann ekki einu
sinni píanó. Eins og oft vill
verða, áttuðu menn sig ekki
til fulls á því hvér hér var
á ferð fyrr en eftir að hann
var látinn. Hann lét eftir sig
mörg huhdruð tónlög, en lítið
mun hafa verið gefið út eftir
hann í lifanda lífi. Frá sögu-
legu sjónarmiði er hann tal-
inn einhver helzti fulltrúi
hinnar rómantísku sönglistar.
Er hann fann dauðann nálg-
ast, lagði hann svo fyrir að
gröf sín skyldi gerð í nám-
j unda við gröf Beethovens, en
hann hafði verið aðdáandi
hans um langt skeið.
Margir fleiri snillingar á
sviði söngs og hljómlistar hafa
gert Vínarborg fræga. Hér
starfaði einnig lengst ævi
sinnar Jóhann Slrauss (1825-
1899), stórfrægur tónlagahöf-
undur. Við fórum yfir Dóná
og fram hjá húsinu, þar sem
sagt er að hann hafi samið
danslagið alkunna: „An der
shönen blauen Donau,“ eða
Danube valsinn. Ferðamönn-
um er bent á minnismerki
þessara manna, sem standa
hér og þar við fjölförnustu
stræti og á torgum þessarar
fornfrægu borgar. En varan-
legasti minnisvarði þeirra eru
hin ódauðlegu og alþjóðlegu
listaverk, sem þeir hafa látið
eftir sig.
Austurríki var um langt
skeið voldugt heimsveldi og
enn sjást margar minjar þess.
Var okkur sýnd höll sú, sem
Hapsborgarættin, sem var
konungsætt Austurríkis fram
til loka fyrri heimsstyrjaldar-
innar, hafði til vetrarsetu.
Var okkur sagt, að í höll þess-
ari væri 2,600 stofur. 1 nám-
unda við höllina sáum við
sundlaug undir þaki, en öldu-
gangur var framleiddur í
lauginni með rafmagni. Þá
skoðuðum við Schloss Schoen-
brun, sem var aðalbústaður
konunga þessa lands um
margra alda bil. Var okkur
tjáð, að í þessari höll væri
1,141 herbergi, og að 147 væri
eldhús og matreiðslustofur.
Við gengum um 45 af þessum
slofum, sumar þeirra voru að
minnsta kosti þrjú hundruð
fet á lengd. Þegar hér var
komið, voru flestir í hópnum
búnir að fá nóg að ganga og
góna um loft og veggi, því að
alls staðar var hinn mesti
íburður af útflúri og mynda-
skrauti. Þarna var Marie An-
toinette fædd, sú er síðar varð
drottning á Frakklandi og
hálshöggvin þar í stjórnar-
byltingunni miklu. Hér ríkti
Marie Theresía, hún varð
sextán barna móðir, og var
sagt, að bóndi hennar stund-
aði málaraiðn í hjáverkum.
Við námum staðar í svefn-
herberginu þar sem Frans
Jósef, hinn síðasti Austurrík-
iskeisari lézt árið 1916, og
komum inn í stofu þar sem
sagt var að Napóleon Bona-
parte hafi sofið, þegar hann
var að heimsækja keisara
Austurríkis. Menn geta lesið
um viðskipti þessara þjóðhöfð-
ingja í Heljarslóðarorustu
Benedikts Gröndal. Þó eitt-
hvað kunni að vera blandað
málum í þeirri frásögn, er hún
þó skemmtileg aflestrar. Ýms-
ir a ð r i r ferðamannahópar
voru á ferð um þessa sali um
leið og við, sem komum vest-
an um haf. Við gátum heyrt
túlkana mæla á ýmsum tung-
um, er þeir voru að útmála
alla þessa keisaralegu dýrð.
Allt var þetta hnitmiðað hvað
tímann snerti; hver hópur
dvaldist aðeins fáeinar mín-
útur í hverjum sal, og svo
áfram inn í næsta. Margt fór
að sjálfsögðu fyrir ofan garð
og neðan hjá okkur í öllum
þessum hraða og þys, en
heildarmyndin festist. Á með-
an hægt var að fá fólk til að
trúa því að keisarar og kon-
ungar væru æðri mannverur
en almennt gerist og að kon-
ungdómurinn væri þeginn
fyrir Guðs náð, en ekki með
pólitískum glímubrögðum og
hernaði, þá var sannarlega
hlaðið undir þetta fólk, og
það lifði í ótrúlegu bruðli og
vellystingum á kostnað hins
örsnauða, kúgaða og fáfróða
almúga. En öll þessi dýrð er
nú horfin í Austurríki, og víð-
ar. Hallir konunganna eru nú
notaðar fyrir safnhús, þar sem
forvitnir ferðamenn reka nef-
ið inn í hverja smugu, og fara
hversdagslegum almúgahönd-
um um „helga“ dóma. Hvað
Austurríki snertir var það
hernumið á víxl í síðari heims-
styrjöldinni, fyrst af Þjóð-
verjum og síðan af Rússum.
Rússar fóru úr landinu fyrir
aðeins fimm árum síðan. Þeir
reistu voldugt minnismerki á
einu fjölfarnasta torgi borg-
arinnar, um sigur sinn og
sælu Sovétríkjanna. Leiðsögu-
maður bendir á minnismerk-
ið, sem var undir rússneskri
hervernd, og segir: „Vínarbú-
ar eru ekki mjög hrifnir af
þessu minnismerki. Það verð-
ur að gæta þess nótt og dag,
annars mundi það sprengt í
loft upp.“ Við, sem að vestan
komum, vorum heldur ekki
mjög hrifin. Við hverfum aft-
ur til hinnar fornu frægðar.
Við hvílum okkur um stund
á hótelinu, og hreinskrifum
„nótnabækur“ okkar svo að
við getum fengið eitthvert vit
og samhengi í allt þetta, sem
við höfum heyrt og séð þenn-
an dag. Um kvöldið hlustum
við á symfóníuhljómsveit Vín-
arborgar undir beru lofti. Það
var dásamlega reynsla og and-
leg nautn. Enda veitir okkur
ekki af. Á morgun eigum við
að leggja af stað til Tyrklands.
Good Reading
for the
Whole Family
•News
• Facts
• Famiiy Features
Th« Chrhtlan Science Monitor
On« Norwoy St., Boston 15, Mass.
Sond your nowspaper for the tima
checked. Enclosed find my check or
money order. 1 year $20 □
6 month* $10 Q 3 months $5 □
Nome
Address
^ Clty 2one Stote
GOOD
CHEER
Drewrys
%
L
DRY GINGER ALE
Another Qualily Product of
The Carling Breweries (Man.) Ltd.