Lögberg-Heimskringla - 02.04.1970, Blaðsíða 7

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 2. APRÍL 1970
7
í gömlum grafreit
Framhald af bls. 5.
holdsins á hinzta degi heims.
Hópur ættingja hefir lagt
undir sig þó nokkra spildu í
garðinum. Yfir þeim öllum er
einn steinn, og segir hann
svo:
Hér hold er klæddi
fegurð, dyggð,
hjaðnla og blandast
dufti skal.
'Ó gröf, svo góðum
gestum byggð,
gef frið í köldum
myrkrasal.
í dimmum beð þau
blundi rótt
því björt og traust er
erigla sveit
sem sjálfs síns líka
kennir fljótt
og skipar vörð um
þeirra reit.
*
Loks sviftast fjötrar svefns
af þeim.
Svo opnaðst gröf við
englasöng,
ljúf líknar rödd þau
boðar heim
Undirrituð fæddist í Jórvík
í Breiðdal eystra 19. nóv. 1888
og ólst þar upp. Foreldrar
mínir voru Stefán Jóhannes-
son, bóndi þar og um tíma
Austurlandspóstur, og fyrri
kona hans, Mensaldrína Þor-
steinsdóttir. Faðir minn var
af hinni svo kölluðu Tóarsels-
ætt í Breiðdal.
Ætt þeirri átti að fylgja
stelpuvæfla, sem almennt var
kölluð Tóarsels-Skotta. Þess
skal getið, að ég var yngst af
börnum föður míns. Var ég
látin vaka yfir túninu aðra
hverja nótt, þegar ég var átta
ára. Þá voru engar girðingar
og var þetta því óumflýjan-
legt. Þetta mun hafa verið
sveitasiður um land allt.
Þá bjó í Tóarseli móður-
bróðir föður míns, Jón Guð-
mundsson söðlasmiður. Elzta
dóttir hans hét Anna. Hún
var harðdugleg og þá orðin
fullorðin. Var hún því oft
þama á bæjunum í sveitinni
tíma og tírna við ýms störf,
þegar vantaði fólk. Næsti bær
vestan við Jórvík eru Hösk-
uldsstaðir. Þar var Anna oft
í vinnu.
Faðir minn vildi, að allt
heimilisfólkið væri komið til
náða klukkan ellefu að kvöldi,
en ég var látin gæta túnsins
þar til klukkan fimm að
morgni. Þá mátti ég fara að
sofa og vitanlega að vera þá
nýbúin að reka allar skepnur
rækilega frá.
Nótt þá, sem kemur hér við
sögu, var sérstaklega milt og
gott veður, en skuggsamt um
og ljós þeim opnast
himnagöng.
Árið 1760 var garðurinn
lagður niður um örstuttan
tíma. Kenna kirkjubækur það
óeirðum Indíána og því að
reiturinn hafði legið of langt
frá hervirki borgarinnar til að
njóta skjóls af. Fara svo ekki
fleiri orð þar um. En þjóð-
sögur herma að Frakkar bú-
settir að Beausejour, þar í
grendimni, hafi boðið vel í
höfuðleður af enskum, og að
líkt hafi enskum farið ef um
kúpuskinn af frönskum var
að ræða. Indíánar vildu gjam-
an njóta góðs af þessum skær-
um milli hvítra manna en
þótti óþarfi að hætta sér út
í að vinna á lifandi fólki,
grófu heldur til fjárs í leiðum
dauðra.
Hvað sem satt kann að vera
í slíkum orðróm, þá liggur
þessi sögustaður enn óskertur
á sínum stað, og þar er eftir
gulli að grafa fyrir þá sem
telja sig í ætt við mamnkynið
frá eilífð til eilíífðar.
Carolina Gunnarsson.
láglendið. Ég var búin að
vera úti mestalla nóttina og
stugga skepnunum rækilega
frá. Fór ég þá inn í stofu,
sem var vinstra megin við
innganginn. Þar áttum við að
halda til á nóttum, því að
þar var látinn matur á borð
fyrir okkur að kvöldi. Þetta
hressti mann og bægði frá
svefni, að minnsta kosti með-
an á máltíðinni stóð. Tók mig
nú samt að syfja, þegar ég
hafði borðað nægju mína. Fór
ég þá út til þess að sópa hlað-
ið. Hafði til þess stóran hrís-
vönd, sem notaður var til
þeirra hluta, því þá voru eng-
ir strákústar komnir. Brátt
fór af mér allur svefn og
hugðist ég ljúka þessu verki
áður en ég færi að sofa. Vildi
hafa hlaðið fínt, þegar fólkið
kæmi á fætur.
Kálgarður var fyrir miðju
hlaðinu og fjóshlaðan öðrum
megin við hann, en þó var
mjótt sund á milli. Mig fór
að verkja í bakið, rétti mig
upp og fór að skima í kring-
um mig. Sé ég þá að stelpa
á reki við mig kemur hlaup-
andi meðfram kálgarðsveggn-
um og stefnir á hlöðuna og
síðan áfram samsíða hlöðu-
veggnum. Um leið og hún
skauzt fyrir hlöðuhornið, veif-
aði hún til mín með hendinni,
jafnframt því sem hún snar-
aðist inn í hlöðuna, sem var
þó lokuð.
Stelpa þessi var á mólitum
kjól með hvítleita svuntu, en
með ljósleita skýlu yfir höfð-
inu,
* Mér verður nú ekki um sel.
Þóttist vita, að þetta væri
Tóarsels-Skotta, því að svona
hafði ég heyrt henni lýst.
Fleygði ég nú frá mér vend-
inum og hljóp inn að rúmi
stjúpu minnar — segi henni,
að ég hafi séð Tóarsels-
Skottu. Hún tekur í höndina
á mér og segir mér að fara
að sofa. Um það bil vaknar
pabbi og segir mér að vera
ekki að þessari vitleysu. Hann
mátti aldrei heyra minnzt á
afturgöngur. Sennilega aldrei
séð þær á sínum mörgu ferð-
um um landið. Þetta var nú
klukkan fjögur. „Hvað verð-
ur nú um túnið?“ sagði ég,
um leið og ég skreið upp í til
stjúpu minnar.
„Vertu ekki að hugsa um
það,“ sagði hún. „Ég skal gá
að því.“
Var ég nú fegnari en frá
megi segja og sofnaði skjótt.
Þegar ég var vakin til að
borða upp úr hádegi, fór ég
fram í búr. Hið fyrsta, sem
ég sá, var Anna Jónsdóttir
frá Tóarseli. Hún sat þar að
snæðingi og var á leið fram
að Höskuldsstöðum til dvalar.
Stjúpa mín leit til mín við-
vörunaraugum, en ég sagði
ekki neitt. Samt gat ég ekki
gert að því, þótt mér dytti í
hug stelpan, sem ég sá um
nóttina svo greinilega.
Öðru sinni var það á und-
an komu þessarar Önnu Jóns-
dóttur, að heimafólkið í Jór-
vík var að borða, en ég eitt-
hvað að hjálpa stjúpu minni.
Gekk ég þá út á hlað, en man
ekki til hvers. Sá ég þá stelpu
koma innan götuna í átt frá
Höskuldsstöðum og hverfa of-
an í dálitla lægð, sem nefnd
var Kvíabotn. Ég stóð nú um
stund og horfði á hana og
ætlaði að bíða, þar til hún
kæmi í ljósmál aftur. En það
dróst, enda kallaði stjúpa mín
á mig, svo að ég fór inn. Hún
innti mig eftir, hvað ég væri
að gera, en ég sagði henni eins
og var og líka frá því, hvað
ég hefði séð.
Okkur datt nú í hug, að
þetta væri stúlka, sem Marta
hét og var alin upp á Hösk-
uldsstöðum hjá þeim hjónum,
Einari og Margréti, foreldrum
Stefáns Einarssonar prófess-
ors.
Nú leið svo og beið, að
enginn kom. Stuttu seinna
kom Anna Jónsdóttir frá Tó-
arseli innain frá Höskuldsstöð-
um ríðandi á rauðum hesti,
sem henni var þá lánaður
heim í Tóarsel. Hún kom inn
í Jórvík og þáði góðgerðir, en
hélt síðan heimleiðis.
Það virðist ekki vera, að
þessi ágæti ættardaugur hafi
fylgt mér norður í Skaga-
fjarðar- og Húnavatnssýslu.
Sennilega verið óvanur löngu
ferðalagi eins og fleiri „eilífð-
arverur,“ sem séra Árni pró-
fastur kallar svo. Samt segir
Sigfús þjóðsagnasafnari, að
h i n n nafnkunni austfirzki
draugur, Skála-Brandur, hafi
brugðið sér til Ameríku, en
ekki baft vit á að meta þá
heimsálfu. Nokkuð var það,
að hann var á ferð um flestar
sveitir eystra, þegar ég var
þar að alast upp. Sagnir eru
um það, að Þorgeirsboli hafi
li'ka skroppið þangað, en það
fór fyrir honum sem Brandi,
að hann leitaði aftur á heima-
slóðir.
Þegar ég var um tvítugt,
var ég í Reykjavík við nám.
En ég átti heima austur á
landi og hafði lítil efni til
ferða þangað fram og aftur
vor og haust. Mig langaði
hins vegar til að mennta mig
meira, og því afréð ég að
biðja bróður minn, sem bú-
settur var í Reykjavík, að
ráða mig í kaupavinnu syðra
að sumrinu. Þetta gerði hann
og réði mig kaupakonu upp á
Kjalames. Hann kvað mig
mundu verða sótta eftir viku,
og notaði ég þann tíma til að
búa mig út.
Húsbóndinn kom á tilsett-
um tíma að sækja mig og
héldum við fljótlega heim-
leiðis. Hann var með vagn-
hest og sóttist því ferðin seint,
en ég var sett upp á viljugan
klár, svo að ég undi illa
seinaganginum. Húsbóndinn
sá þetta og sagði, að ég gæti
riðið á undan. Til þess kvaðst
ég ekki treysta mér, þar sem
ég væri ókunnug og komin
væri líka þoka.
„Láttu hestinn ráða“, segir
hann. „En ég ráðlegg þér að
slá ekki í hann, bara að örva
hann, ef þér þá finnst þú
þurfa þess með“.
Ég lét ekki segja mér þetta
tvisvar. Fór hesturinn á hröð-
um töltgangi langan veg, að
mér farinst, þar til hann sneri
út af veginum, og stuttu
seinna fór hann í gegnum
hlið og heim að hvítu íbúðar-
húsi. Þar stanzar hann og
hneggjar. Kemur þá út stúlka,
og spyr ég hana, hvað bærinn
heiti. Kom þá í ljós, að þetta
var einmitt bærinn, sem ég
var ráðin á. Varð ég því feg-
in að vera komin á leiðar-
enda.
Þannig var húsum skipað,
að gengið var um gang og
síðan tvær tröppur upp í eld-
húsið. Stigi var þar hægra
megin upp á loftið. Myndað-
ist því skot undir stiganum.
Bóndinn á næsta bæ var
nýbúinn að missa konu sína.
Þegar ég var búin að vera
þarna eitthvað mánaðartiíma,
langaði mig til að skreppa til
Reykjavíkur einhvern sunnu-
dag. Var það afráðið og jafn-
framt, að ráðskonan færi líka.
Við fórum seint úr Reykjavík
um kvöldið. En þegar heim
kom, spurði ráðskonan mig,
hvort ég vildi heldur flytja
hestana eða ganga frá reið-
tygjunum. Valdi ég síðari
kostinn. Hengdi ég reiðtygin
upp í skemmu, sem var stutt
frá íbúðarhúsinu, gékk síðan
inn. Sé ég þá einhverja veru
í konu mynd vera í gangin-
um. Vera þessi var í mórauðu
pilsi og treyju, en hafði slút-
andi hatt á höfði. Þegar ég
sá þessa veru, var hún á leið
inn ganginn, síðan hélt hún
upp tröppurnar og inn í eld-
húsið. Ég hélt á eftir henni,
en þegar ég kom inn í éld-
húsið, vatt hún sér inn í
krókinn á bak við uppgöngu-
stigann. Ég stanza andspænis
henni, og við störum hvor á
aðra. Augnaráð hennar var
bæði starandi og ámátlegt um
leið. Ég fer nú að hugsa mig
um, hvernig ég eigi að losa
mig með þessa sýn. Enn
hlaut að líða talsverður tími,
þar til ráðskonan kæmi heim.
Mér dettur þá í hug að lesa
eitthvað gott yfir þessari eil-
ífðarveru til þess að vita,
hvemig henni yrði við það,
auðvitað í þeirri von að losna
við hana. — En um leið og
ég hyggst byrja, skýzt hún
í hendingskasti niður tröpp-
urnar, síðan frcun ganginn. En
þegar hún kemur út fyrir
dyrnar, breytist hún í móðu
og síðan í eldglæringar, er
sundrast í allar áttir. Og
hvarf um leið. í því kemur
ráðskonan heim og spyr mig,
af hverju ég sé svona föl og
hvort ég sé lasin. Ég skýri
henni frá, hvað hafi komið
fyrir mig. Hún skilur ekkert
í þessu og kvaðst ekki vita
til, að reimt væri í þessu húsi.
Hún svaf í stofunni inn af
eldhúsinu. Ég innti hana eft-
ir, hvort hún væri ekki hrædd
við að sofa ein þarna um nótt-
ina. Hún kvaðst nú ekki vera
það, en samt skyldi ég vera
hjá sér, og varð það úr, að
við sváfum saman.
Við fórum nú að ræða um
þetta fram og aftur, er við
vorum háttaðar, og kvaðst
ráðskonan hafa gaman af að
vita, hvort nágranni okkar,
sem áður var minnzt á, að ný-
lega hefði verið búinn að
missa konu sína, kæmi morg-
uninn eftir. En um morgun-
inn, er við komum úr fjósinu,
var hann kominn og drakk
með okkur kaffi í eldhúsinu.
Þá var það seint á engja-
slætti, að við vorum þrjú við
heyskap stutt frá túninu, ég
og önnur kaupakona og pilt-
ur. Það var siður að veifa til
okkar hvítri dulu, er við
skyldum koma heim til að
borða, og gerði það ævinlega
ráðskonan. ,
Svo var það einn daginn
stuttu fyrir klukkan tólf, að
mér varð litið heim, og sé ég
þá eitthvert hrúgald í kven-
mannsmynd heima á hlaðinu
vera að veifa til okkar báð-
um höndum. Segi ég þá við
piltinn, að það muni vera
kominn matmálstími, því að
ráðskonan sé að veifa til okk-
ar. Hann kvað það ekki ná
nokkurri átt, því að ekki væri
kominn matmálstími. Ég leit
þá í aðra átt snöggvast, en
þegar ég gái aftur heim á
hlaðið, er þessi vera horfin.
Hvorugt hinna hafði neitt séð.
En þegar komið var að mat-
Framhald á bls. 8.
ELÍSABET STEFÁNSDÓTTIR KEMP:
Kynni mín af Tóarsels-Skoftu,
Þorgeirsbola og Miklabæjar-Solveigu