Lögberg-Heimskringla - 25.06.1970, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 25. JÚNI 1970
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Prinied by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Sireei, Winnipeg 2, Man.
Ediior: INGIBJÖRG JÓNSSON
President, Jokob F. Kristjonsson; Vice-President S. Alex Thororinson; Secretary,
Dr. L. Sigurdson; Treasurer, K. Wilhelm Johannson.
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Prof. Haraldur Bessason, chairman; Dr. P. H. T. Thorlakson, Dr.
Valdimar J. Eylands, Caroline Gunnarsson, Dr. Thorvaldur Johnson, Hon. Phillip
M. Petursson. Minneopolis: Hon. Valdimar Bjornson. Victoria, B.C.: Dr. Richard
Beck. Icelond: Birgir Thorlacius, Steindor Steindorsson, Rev. Robert Jack.
Subscripiion $6.00 per year — payable in advance.
TELEPHONE 943-9931
#/Second class mail registration number 1667''.
Síðasti laxinn
Þessi frásögn er efiir Ernesi Schwieberi, bandarískan lax-
veiðimann, sem á íslandi dvaldi sumarið 1967. Birtisi frá-
sögnin í iímarilinu True fyrir nokkru.
Sleingrímur Baldvinsson var sonur Baldvins Þorgrímssonar
cg því bróðursonur séra Adams Þorgrímssonar, sem varð
kunnur maður í Vesiurheimi.
„ísland er unaðslegt," sagði
hún, „fyrir þá, sem hafa sætt
sig við auðnina þar.“ Hún var
gömul kona, sem var ein á
leið heim til Reykjavíkur eft-
ir 81 ár í Ameríku. Það var
morgunn, og hún var vakandi,
þegar ég opnaði augun. Við
kynntum okkur hvort fyrir
öðru og áttum ánægjulegt
samtal um allt og ekkert. Það
var bjart, en fíngerð móða
fyrir sólinni, sjórinn var ljós-
leitur og lygn. Hún benti út
um flugvélargluggann, en
12.000 f e t u m fyrir neðan
skáru kjölför örsmárra fiski-
báta sléttan sjávarflötinn.
„Ég er á leið heim,“ sagði
hún skyndilega. „Ég er orðin
gömul og hef lifað öll bömin
mín. Ég ætla heim til að
deyja.“
Flugfreyjan kom og hag-
ræddi teppi, sem hún hafði á
hnjánum. Bros færðist yfir
hrukkótt andlit gömlu kon-
unnar.
„Finnst yður það hljóma
undarlega?“ hélt hún áfram,
þegar flugfreyjan var farin
aftur inn í eldhúsið. „Það
hlýtur að vera, því að þér
eruð ungur og hafið aldrei
séð ísland.
Það hljómaði undarlega, og
ég þagði.
„Þú skilur mig, þegar þú
hefur séð landið,“ hélt hún
áfram eftir nokkra þögn. „Við
erum óbrotið fólk, og lífsbar-
áttan erfið. Við höfum öll
haft kynni af dauðanum.“
„Þér hafið saknað Islands
alla tíð,“ sagði ég, og hún
kinkaði kolli. Flugfreyjan
kom aftur með morgunverð á
bökkum.
„Fjarlægðin gerir fjöllin
blá,“ sagði gamla konan ann-
ars hugar, rétt eins og hún
væri að tala við sjálfa sig.
„Við höfum alltaf heim-
þrá,“ sagði hún eins og til út-
skýringar. „Og það sýnir að
nokkru hverjar tilfinningar
við bemm til landsins okkar.“
Hún brosti íhugandi og þýddi
málsháttinn fyrir mig á
ensku.
I Keflavík tóku ættingjar á
móti henni. Hún brosti og
veifaði til mín um leið og hún
fór, og ég sá hana aldrei aft-
ur. Þetta var sérkennilegur
forleikur að sérstæðri lífs-
reynslu.
Á íslandi eru 60 laxveiðiár,
sem teljast til þeirra beztu í
heimi, og þær höfðu laðað mig
til landsins. Flestir íslending-
ar stunda veiðar, og tollvörð-
urinn glotti þegar hann sá
a 11 a r veiðistangirnar mínar
vafðar inn í segldúk. Hann
óskaði mér góðs gengis og
benti mér að ganga áfram.
Um kvöldið borðaði ég með
Sigurði Magnússyni og Krist-
jáni Karlssyni á Hótel Loft-
leiðum. Fyrr um daginn hafði
ég fengið mér göngu um
Tjarnargarðinn og dáðst að
ferskum vindinum, sem lagði
frá höfninni. Reykjavík hlaut
nafn sitt af gufunni, sem lagði
upp af hverunum í grendinni.
I hálfrökkri spegluðust ljós
borgarinnar í myrkum sjón-
um og skuggamyndum fjall-
anna.
Sigurður sýndi mér íslenzk-
ar fæðutegundir á hinu fjöl-
breytta kalda borði. „Það
gilda engar reglur um kalda
borðið, sagði hann til útskýr-
ingar. „Við byrjum á ýmiss
konar síldarréttum, sem við
borðum með rúgbrauði og
smjöri." Hann benti á þykkar
sneiðar af dökku rúgbrauði á
borðinu.
„Síðan gætirðu reynt hum-
arinn,“ sagði Kristján, „eða
rjúpur í ribsberjarsósu.“
Við snerum aftur til sæta
okkar með ýmsar tegundir
síldarrétta og harðfisk. „Og
ef þú ert áræðinn,“ sagði Sig-
urður hlæjandi um leið og við
settumst, „ættirðu að bragða
hákarlinn. Við skerum hann í
ræmur, sem eru síðan grafnar
í ármöl, og geymdar þar í
nokkrar vikur og vindurinn
látinn sjá um að verka þær.“
„Er hann hrár?“
„Já,“ sögðu þeir.
B á ð i r eru Sigurður og
Kristján rithöfundar meðal
þjóðar rithöfundar. Þegar tal-
ið barst að skáldskaparæðinni
í Islendingum, sagði ég þeim
frá gömlu konunni í flugvél-
inni. „Hún virtist hlakka til
að deyja,“ sagði ég, „og allt
sem hún sagði minnti á skáld
skap.“
„Slíkar konur eru ekki eins-
dæmi hér,“ sagði Sigurður.
„Sveitafólkið er emangrað og
dauðinn er daglegur gestur.“
Kristján sagði mér, að bók-
menntaerfð þjóðarinnar ætti
rætur að rekja til hinnar
miklu einangrunar og óblíðs
veðurfars. „Langir vetur og
einangrunin,“ sagði hann,
„hafa skýrt málið — bóklest-
ur hefur gert tilfinningu okk-
ar fyrir orðum næmari.“
íslendingar eru ein mesta
bókmenntaþjóð í heimi. 60 út-
gáfufyrirtæki eru í landinu,
sem gefa út bækur fyrir inn-
an við 50.000 fjölskyldur. 65%
af þeim 500.000 bókum, sem
seldar eru á ári hverju seljast
snemma vetrar, þegar dagur
inn styttist stöðugt. Bókasal-
an dregst saman á sumrin. Þá
að lokum dimmum vetrum
ríkir fögnuður á Islandi eins
og öðrum Norðurlöndum.
„Hve margir rithöfundar
eru hér?“ spurði ég.
„Rithöfundar og skáld?“
sagði Sigurður. Um það er
ekki unnt að segja nákvæm-
lega. Þeir eru til ,í hverjum
dal. Það er jafnvel efnt til
kappleikja í skáldskap í þorp-
um úti á landi.
„Skáldskaparkeppni? sagði
ég?
„Ekki keppni,“ sögðu þeir
hlæjandi, „kappleikja.“
Svo virðist sem skipulagðir
séu kappleikir milli eftirlæt-
isskálda hinna ýmsu þorpa,
sem þau koma til án undir-
búnings. Sigurður sagði mér,
að þessir kappleikir væru
ekki síður vinsælir en knatt-
spymukappleikir og glíma!
„Þú munt raunar veiða með
einu af betri skáldum lands-
ins,“ sagði Kristján.
„Veiða með honum?“ hváði
ég-
„Já, Steingrímur Baldvins-
son er veiðivörður við Laxá.“
„Ég hef aldrei veitt með
skáldi,“ sagði ég. . . . “
Tveggja hreyfla flugvélin
hélt vestur á bóginn út yfir
hafið, en beygði síðan í átt
til hafnarinnar. Sjórinn var
sléttur og blár. Ferjan til
Akraness hafði leyst land-
festar, stefndi í norður og
skildi eftir sig dreifðan reykj-
arslóða. Þetta var snemma
dags og hús borgarinnar með
rauðum þökmn sáust vel, þar
sem þau stóðu á dökkum
hæðum úr eldfjallaösku.
Island er land elds og íss.
Með eyðilegum heiðum sín-
um, eldfjöllum, hraun- og
vikurauðnum minnir það á
eldbrunnið andlit tunglsins.
Þessi samlíking er engan veg-
inn langsótt, enda hafa bandat-
rískir geimfarar stundað æf-
ingar á íslandi til undirbún-
ings fyrir rannsóknir sínar á
yfirborði tunglsins. Þrjátíu
virk eldfjöll sanna eldinn inni
fyrir, auk yfir 700 hvera. Einn
af þeim er Geysir, en af hon-
um draga h v e r i r annarra
landa nafn sitt. Jöklar hylja
yfir 12% af yfirborði lands-
ins. Stærsti jökulinn heitir
Vatnajökull og nær yfir
stærra svæði, en allir jöklar
Evrópu samanlagt.
Hekla er frægasta eldfjall-
ið. Hún gaus fyrir rúmlega 20
árum, en Askja gaus 1961.
Enn meiri athygli vakti þó
myndun Surtseyjar, en hún
reis úr sjó hjúpuð gufu og
eldsúlum seint á árinu 1963
fyrir augunum á skelfdum
síldarsjómönnum, sem voru
að v e i ð u m í skammdegis-
myrkrinu.
I nágrenni Húsavíkur er
ruddur flugvöllur, 3000 fet að
lengd, hann er merktur með
olíutunnum máluðum í appel
sínugulum lit, en umhverfis
er birkikjarr. Vindur var af
hafi, og þegar búizt var til
lendingar gat ég séð veiði-
flotann sigla inn í þokuvegg
í fjarska. Þær ár, sem ég hafði
séð fyrr um daginn höfðu ver-
ið mjólkurlitar af jökulfram-
burði, en áin, sem nú var fyr-
ir neðan okkur, fossaði áfram
hröð og tær — Laxá, en í
hinni hafði ég tekið á leigu
spildur kallaðar „veiðisvæði.“
„Heimir Sigurðsson!“ veiði-
vörðurnn, sem beið mín á
flugvellinum, kynnti sig, og
við burðuðumst með farangur
minn út úr vélinni. Veiðiverð-
irnir leiðbeina einnig um
veiðiskap, og þessi atvnna
gengur í arf frá föður til son-
ar líkt og forn iðn. Aðalveiði
verðir, svo sem Steingrímur
Baldvinsson, annast heilar ár,
og hugsar eins vel um þær
og fiskifræðingamir, sem
vinna að náttúruvernd á veg-
um Bandaríkjastjórnar.
Vindurinn feykti hraunmöl
eftir súkkulaðibrúnni flug-
brautinni, og tveir svanir
flugu með ánni í átt til hafs.
Enn var snjór í fjöllum.
„Það er óvenjulegt í júlí,“
sagði Heimir.
„Hvað er óvenjulegt?“
„Snjór í Víknafjöllum, svar-
aði hann og benti í átt til
þeirra.
„Laxinn er seint á ferðinni,
en hann fer að ganga núna.“
„Við ókum niður með
ánni,“ fram hjá Laxmýri, yfir
hrjóstruga sléttu, að klettun-
um við Æðarfossa. Þar fellur
áin niður í áttatíu feta háa
sprungu sem myndazt hefur
í jarðskjálfta, og fellur síðan
í löngum sveigixm um dökka
fjöruna.til sjávar.
Heimir kallaði frá fossbrún-
inni. „Sjáðu þama handan
klettanna!“
Þar voru 30 laxar.
Þetta var góðs vísir. Við
ókum upp með ánni aftur að
bóndabænum, þar sem ég átti
að búa, og stönzuðum við
þekktustu hylina í ánni. Tveir
laxar st.ukku í hylnum rétt
hjá Laxamýri. Fleiri lágu fyr-
ir ofan rústir gamallar brúar.
Ég var farinn að gerast ó-
þreyjufullur.
„Förum að veiða,“ sagði ég-
Heimir hló, þegar við geng-
um aftur að jeppanum-
„Veiðitíminn hefst kl. 4,"
svaraði hann.
Það var þriggja tíma bið-
Við borðuðum og útbjuggum
veiðarfærin. Vegur lá í bugð'
um niður að ánni og bænda-
býlunum, og við ókum með-
fram rófnaökrum að veiðihús-
inu. Fimm veiðileyfi eru veitt
við Neskirkju, og Norðmaður,
tveir Bandaríkjamenn og aldr
aður Belgi voru að borða há-
degisverð. Um morguninn
höfðu þeir veitt þrjá laxa um
12 pund að þyngd hvern um
sig. Þeir héngu úti fyrir.
„Eru þ e 11 a meðalfiskar?
spurði ég.
Heimir kinkaði kolli. „Steim
grímur Baldvinsson kemur
hingað kl. 4“ sagði hann-
„Haim verður með þér.“
Steingrímur kom stundaf'
fjórðungi fyrir fjögur. Hann
var fríður, gamall maður, alV'
arlegur á svip, en mýktin 1
augnaráðinu sýndi að fleira
var til í fari hans en alvara-
Hvítt hárið reis upp af hán
enninu eins og hjálmar á sum-
um málverkum endurreisnar-
tímans. Gamli maðurinn var
í vinnuskyrtu, bindislaus, 1
mynztraðri peysu. Handatak-
ið var þétt og furðu sterkleg*
af nærri 75 ára gömlurtl
manni. Hann bauð mig ve^'
kominn að ánni sinni.
„Hvar átt þú veiðileyfi?1*
Ég hafði skrá yfir hvar e&
mátti veiða hverju sinni,
nákvæmt kort yfir veiðisvmó'
in við Neskirkju og takmörk
þeirra. Hver hylur var greinl'
lega merktur á kortið. Gamh
maðurinn leit yfir listann
blá augu hans ljómuðu.
„Grástraumar!“ sagði hann
í ánægjutón.
Þar var einn bezti hylurih11
í ánni. Gamli maðurinn haf
hrósað þessu svæði óspart yhr
hádegisverðinum, en þótt e$
þrautreyndi fyrir ofan kletta
syllurnar og á grynningunnrI1
fyrir neðan, sá ég hverg1
nokkur merki um lax.
„Skrítið,“ sagði gamli ma^
urinn lágt.
Við ókum eftir gömlum aI
farvegi í rússneskum jepPa’
sem Steingrímur átti. Geisl'a
kvöldsólarinnar voru hlýi'r °
við fórum út til að opn® e
loka hliðum á búpeningsgir
ingum, þar sem vegurinn h
aðist í átt til ávalra hæðanha’
sem minna á landslag í
oming. Það voru gæsir á aTl11*
I mýrlendinu við ána úði
grúði af lóum og hrossagaU .
um, sem flögruðu upp fram111
fyrir bílnum. Loks námurU
við staðar, þar sem voru engl
ar og ég tók veiðistöngin3 0