Lögberg-Heimskringla - 29.02.1980, Blaðsíða 2

Lögberg-Heimskringla, föstudagur 29 febrúar, 1980
UPPRUNI ÍSLENDINGA
UM KENNINGAR BARÐA GUÐMUNDSSONAR
Höfundur Gunnar Gunnarsson
Ctfararsiðir
Af Landnámabók má greina,
að flestir landnámsmanna
hafi komið frá vesturfylkj-
um Noregs. Þessu til stuðn-
ings hafa málfræðingar leit-
azt við að benda á saman-
burð þróunar íslenzkrar
tungu og norsku mállýzkn-
anna vestan f jalls. Með þessu
telur Barði, að fræðimenn á-
líti fslendinga vera af vest-
norskum stofni. Þeirri kenn-
ingu vísar hann á bug og
máli sínu til stuðnings bend-
ir hann á rannsóknir forn-
minjafræðinga á útfararsið-
um til forna. Mikill fjöldi
dauðra manna grafa í ýms-
um fylkjum Noregs hefur
verið rannsakaður og hafa
menn komizt að þeirri ör-
uggu niðurstöðu, að mikið
hafi þar kveðið að lík-
brennslu á víkingatímanum.
Bálfarargrafir eru taldar
vera í miklum meirihluta. —
Barði bendir siðan á, að á Is-
landi hafi einnig fundizt og
verið rannsökuð leiði frá vik
ingaöid í ýmsum byggðar-
lögum. Meðal leiða þessara
er engin bálfarargröf. 1 ís-
lenzkum bókmenntum er og
hvergi á það minnzt, að lík-
brennsla hafi átt sér stað
sem helgiathöfn. Sérfræðing-
ar ganga frá því sem gefnu
og telja fullsannað, að bál-
farir hafi ekki tíðkast meðal
landnámsmanna á Islandi né
afkomenda þeirra. — Barði
spyr, hvernig unnt sé að
samræma það, að Islending-
ar hafi flestir komið frá Nor
egi, en jafnframt hafi útfar-
arsiðir þeirra verið gjörólík-
ir útfararsiðum þeim, er tíðk
uðust þar í landi. Á því fyr-
irbæri telur hann vísindin
enga viðunandi skýringu
hafa gefið og sé þess ekki að
vænta meðan menn ríghaldi
í kenninguna um norskan
uppruna íslenzku þjóðarinn-
ar. 1 augum Barða er svarið
einfalt, sem sé, að um leið og
varþað sé fyrir róða kenn-
ingunni um hinn vestnorska
uppruna, blasi skýringin við.
Hinir gerólíku útfararsiðir
eiga rót sína fyrst og fremst
að rekja til innflutnings er-
lendra manna til Noregs, —
manna, er komu frá landi,
sem hafnað hafði hinum
forna líkbrennslusið. — Lik-
brennsla tíðkaðist meðal
þeirra, sem fyrir voru í land-
inu, en aðkomumennirnir
héldu fast við menningu for-
feðra sinna og grófu sína
framliðnu að hætti hins
gamla föðurlands. — Því sé
ljóst, hvemig á standi hinum
mikla mun á útfararsiðum
Norðmanna og Islendinga í
heiðni. Meginþoiri þeirra
manna, sem fluttu til Islands
frá Noregi hefur verið af
ættum aðkomumanna þar.
Höfðingjar og almúgi
I bók sinni ,,Kuml og Haug-
fé” gerir dr. Kristján Eldjárn
þessu fyrirbæri nokkur skil.
Getur hann þess, að í öllum
meginatriðum hafi öll Norð-
urlönd verið eitt menningar-
svæði frá alda öðli og séu
veigamikil atriði í menningu
Norðurlandaþjóða þeim öll-
um sameiginleg. Það veki
aftur á móti undrun, að á Is-
landi hefur ekki orðið vart
sumra þeirra atriða, sem
fastlega hefði mátt búast við
Það atriði, sem hvað mesta
athygli veki er einmitt þessi
munur á útfararsiðum. Get-
ur dr. Kristján þess að þegar
frá eru skildar Færeyjar og
Grænland, er Island eina land
ið á öllu vikingasvæðinu, þar
sem engin brunakuml hafa
fundizt. Þá getur hann þess,
að líkbrennsla hafi verið fá-
tið í Danmörku á víkingaöld,
þótt ekki hafi hún verið ó-
þekkt. Mikill meirihluti kum-
la í Svíþjóð er brunakuml og
að því er Noreg varðar, þá
kemur hið sama upp á bát-
inn og Barði Guðmundsson
byggir hluta kenninga sinna
á: „Hlutfallið milli bruna-
kumla í yfirgnæfandi meiri-
hluta. Vestanfjalls er hlutur
beinakumla til muna meiri.”
Ekki leitast dr. Kristján við
að leysa þessa gátu til þraut-
ar, en á hinn bóginn bendir
hann á atriði, sem telja má,
að óbeint renni stoð undir
kenningu Barða- Dr. Kristj-
án ræðir umbúnað kumla og
getur þess, að hann hafi ver-
ið íburðarmestur þar sem
konungar og hástéttir ríktu.
„Skjótt er frá að segja, að
hér á landi hafa aldrei verið
kuml af þessari glæstu teg-
und, enda voru hér engir
konungar. íslenzku kumlin
verður að bera saman við
kuml almúgans......,Kemur
þessi staðhæfing ekki illa
saman við það, sem að ofan
er getið, að á Islandi urðu
jarlar og konungar ekki ráð-
andi sem í Noregi, heldur
voru allir frjálsbornir menn
jafnir fyrir lögunum og nutu
eins og sama réttar.
Barátta gegn Óðni
Ein ástæðan fyrir flutningi
forfeðra Islendinga frá'Nor-
egi var trúarfarslegs eðlis
Haraldur hárfagri virðist
hafa barizt gegn Óðinsdýrk-
un, a.m.k- einum þætti henn-
ar, seið. Með Islendingum
var Óðinn guð skáldskapar,
ANNAR HLUTI
en slíkt mun ekki koma fram
annars staðar. Seiður var
mikilvægt atriði í Óðinsdýrk
un Islendinga og var seiður
ein þeirra íþrótta, sem Óð-
inn framdi og kenndi öðrum
og í íslenzkum heimildum
koma seiður og skáldskapur
fyrir í sumum ættum. Einn-
ig virðist hamremmi, Óðins-
dýrkun og skáldskapur hafa
haldizt í hendur, sbr. Egil
Skallagrímsson og aðra Borg
armenn. Seiðmennska var í
litlu afhaldi hjá Haraldi og
lét hann m.a. Eirík blóðöx
gera ferð til Upplanda þar
sem hann brenndi inni Rögn
vald bróður sinn með átta
tugum seiðmanna. Á dögum
landvinninga kemur þjóð-
stofn hofgoðanna til Dan-
merkur og flyzt þaðan til
Svíþjóðar. „Óðinn setti lög í
landi sínu, þau, er gengið
höfðu fyrr með Ásum.” —-
Hann kenndi flestar íþróttir
sínar blótgoðonum. — Voru
þeir næstir honum um allan
fróðleik og fjölkynngi. — 1-
þróttirnar „kenndi hann með
rúnum og ljóðum þeim, er
galdrar heita. Fyrir því eru
Æsir kallaðir galdrasmiðir.”
Óðinn og hofgoðarnir heita
einnig „ljóðasmiðir, því sú
íþrótt hófst af þeim á Norð-
urlöndum ” Það er þvi ætlun
Snorra, að hin norræna skáld
list og rúnamennt sé arfleifð
Kortið sýnir norðurför Herúla
Haralds var slík Óðinsdýrk-
un upprætt með öllu- Vart er
við því að búast, að þeir,
sem töldu seið og skáldskap
fara saman, teldu sér sætt í
Noregi. Seiðmenn og skáld
fluttu til Islands á landnáms-
öld. Með þeim hverfur drótt-
kvæðalistin svo til alveg frá
Noregi, þótt örfá skáld hafi
dvalizt áfram við hirð Har-
alds hárfagra, sem virðist
hafa lagt mikla alúð á að
hafa skáld við hlið sér.
Blótgoðar og
galdrasmiðir
Barði Guðmundsson vitnar í
Snorra Sturluson þar sem
hann segir, að Æsir hafi.
komið til Norðurlanda frá
Svartahafslöndum undir for-
ystu tólf hofgoða, er réðu
„fyrir blótum og dómum
manna á milli.” Óðinn er
þeirra æðstur og eftir mikla
aðkomumanna í Noregi. —
Þykir Barða einkum merki-
legt, að Snorri skuli gera ráð
fyrir norrænni sérmenningu,
sem upptök eigi í hinum fjar
lægu Svartah'afslöndum við
Donósa og þá einkum fyrir
það, að vitað er, að þar átti
eitt sinn heimkynni norræn
þjóð, Herúlar, sem getið er
um í ritum frá þjóðflutninga
tímanum. Því er rétt að gera
Herúlum skil eftir mætti og
er heimildir um þá aðallega
að sækja i rit Prókópiusar og
Tacitusar.
Herúlar
Herúla verður vart á Svarta-
hafssvæðinu árið 267. og ár-
ið 268 við neðri hluta Rínar.
Vestur-Herúlar eru taldir
hafa skilið eftir sig heldur
fátæklegan slóða frá sögu-
legu sjónarmiði séð. Þeirra er
nokkuð getið sem leiguher-
manna með Rómverjum á
fjórðu og fimmtu öld, en við
upphaf sjöttu aldar hverfa
þeir af sjónarsviði sögunnar.
Það eru því Austur-Herúl-
ar, sem Barði beinir athygli
sinni að og til þeirra telur
hann liggja rætur Islendinga
— Hann fullyrðir, að rætur
hins íslenzka stofns hafi ekki
sótt næringu í norska mold.
Jafnframt segir hann, að
lausn gátunnar um uppruna
íslendinga sé þyngri þraut
að leysa. „Samt mun lausnar
leitað, og sé ég þegar glitta
á götuslóða, er ganga má
fram á leið. Hann skal rak-
inn, svo langt sem ratljóst er
inn í rökkur heiðinnar
fyrnsku.” Götuslóðann rakti
Barði síðan austur til Svarta
hafs, eða nánar tiltekið Az-
ovshafs, þar sem talið er, að
Herúlar hafi um tima ráðið
yfir öllu svæðinu frá Rosov
til Odessa-
Herhlaup og ósigrar
Herúlar gerðu mikinn usla í
ríki Rómverja á þriðju öld og
herjuðu þeir þar með Got-
um. Árið 267, þegar þeirra
er fyrst getið, var merkisár
í sógu Herúla, a.m.k. frá
hernaöarlegu sjónarmiði séð,
þvi það ár hertóku þeir Byz-
antium, sigldu niður Eyjahaf
og gerðu usla mikinn hje
Grikkjum, rupluðu m.a. Aþ-
enu, Spörtu og Argos. Mikla
herferð gerðu Herúlar árið
269 á hendur Rómverjum en
lítt varð sú ferð til fjár, því
Kládius H, Romverjakeisari,
gjörsigraði þá við Naissus
(Nis í Júgóslavíu) og er tal-
ið, að mikill hluti Herúla
hafi fallið þar fyrir Rómverj
um. Um miðja fjórðu öld
komust Herúlar undir yfir-
ráð Austgotakonungsins Jör-
munreks, en er Húnar brut-
ust inn í Svartahafslöndin,
urðu Austgotar að láta í
lægra haldi fyrir þeim og
sama varð hlutskipti Herúla.
Er Húnaveldi leið undir lok,
komu Herúlar sér upp öflugu
ríki á síðari hluta fimmtu
aldar i Ungverjalandi. Lang-
barðar yfirbuguðu síðan ríki
Herúla rétt eftir miðja ,sjöttu
öld og Vcu- þá drepinn kon-
ungur þeirra, Hrólfur- Eftir
það dreifast Herúlar. Marg-
ir þeirra lenda í þjónustu
austrómverska keisarans, en
aðrir halda norður á bóginn.
Víst mun talið, að aðallega
. hafi þeir lagt leið sína til
Danmerkur, en það er ein-
mitt álit manna, að i upphafi
hafi Herúlar verið hraktir
suður á bóginn af Dönum.
Framh. I næsta blaði