Lögberg-Heimskringla - 01.12.1995, Blaðsíða 8

8 • Lögberg-Heimskringla • Föstudagur 1. desember 1995
Leiöin sem fyrstu landnemarnir
fóru fótgangandi yfir Ameríku frá
New Orleans til Utah. Járnbrautin
kom 1869 og eftir þaö urðu
vesturferöir auöveldari.

mntii tuuum
.... f*

Q tV** ***£
■■■**/
soörtí öwéöya
0**v

*>Uí<tx

Hoíiý: ÞUstf* ð<
foliímS
* víu»*írÍ>««

»ywSAs
'T»
i MLw&m
[ 'k líyHjj&u4i Ciifjg
Wi«»Í

4S'
rafráflntr 1
f ^
\ mi&***>f
L* \ •*

wwumca
i <f* S ¥<>/*< )>;
Himi

Guðmundur Guömundsson, trúboöi og
gullsmiður, meö tól sín og tæki.
Guömundur boöaði mormónatrú í
Vestmannaeyjum þjóoöfundarárið
1851 og varö nokkuö ágengt.
Utfe* Cottíi*
&sn> A»tts<s*j/x
Legsteinn á leiöi
Samúels Bjamasonar.
rjsleiaskir mormónar í Veslurheinii
Landnám í Utah:
Hinn 7. september árið 1855
komu fyrstu íslensku landne-
marnir á langþráðan áfangastað
til að setjast að fyrir fullt og fast í
Ameríku. Þetta voru þrír mormónar sem
komnir voru langa leið í þá Síon sem
mormónum er fyrirheitin hér á jörð, í
eyðimörkina við Saltvatnið mikla í
Utah. Eftir stuttan stans í Salt Lake
City héldu þau Samúel Bjarnason,
bóndi í Kirkjubæ, Margrét Gísladóttir
kona hans og Helga Jónsdóttir úr
Landeyjum til Spanish Fork, þar sem
þeim var ætlað að búa og yrkja jörðina.
Þar með var hafinn merkilegur kafli í
trúarsögu íslendinga, þegar á fjórða
hundrað manns fluttist burt af landinu
af trúarástæðum, og nær 20 árum áður
en hinar hefðbundnu Vesturferðir
hófust frá íslandi.
Nýtt guðspjall - nýtt landnám:
Allt frá því kristni var lögtekin á
þingvöllum árið 1000 og langt fram á
þessa öld hefur ekkert trúboð náð
viðlíka tökum hér á landi og hinir Síðari
daga heilögu náðu víöa á Suðurlandi.
Trúboð mormóna hófst í Vestmann-
aeyjum þjóðfundarárið 1851 er tveir
ungir menn fluttu með sér hina nýju
kenningu frá Kaupmannahöfn þar sem
þeir höfðu lagt stund á iðnnám. Það
sem í fyrstu kom sem villutrú fyrir eyru
fátæks alþýðufólks í Eyjum fann smám
saman hljómgrunn, og um aldamótin
höfðu um 370 íslendingar tekið sig upp
með fólk sitt og farteski yfirgefið ætting-
ja og átthaga og lagt í langa ferð til
fyrirheitna landsins, Utah.
Eflaust hefur vonleysi og fátækt
valdið því að svo framandleg trúarbrögð
urðu til þess að fólk tók sig upp hun-
druðum saman og fluttist til fyrirheitins
lands í Utah. Mormónar hófu trúboð í
Kaupmannahöfn um 1850. Meðal
þeirra, sem létu skírast þar og hófu að
boða hina nýju trú þegar heim kom,
voru tveir íslendingar sem stunduðu
nám í Höfn, Þórarinn Hafliðason
smiður og Guðmundur Guðmundsson
gullsmiður.
Mormónar trúa því ekki að Guð hafi
sagt sitt síðasta orð þegar Nýja testa-
mentið var fullskrifað og halda því fram
að enn starfi spámenn hans á meðal
okkar. Mormónsbók segir frá því er
einn þeirra, Joseph Smith, fann
gulltöflur með fornum rúnum í hólnum
Cumorah, réð þær og gaf út á bók árið
1830. Smám saman myndaðist söfnuður
um kenningar hans og eftir langvarandi
ofsóknir settust mormónar að í
eyðimörk Utah þar sem þeir töldu sig
loks eiga griðland.
Guðspjallið um fyrirmyndarsamfélag
mormóna í hinni endurheimtu Síon á
jörðu, þar sem jarðargróði var nægur og
hjarðir gengu sjálfala í hliðum, féll í
góðan jarðveg hjá fátæku fólki á íslandi
sem ekki þekkti annað en basl og von-
leysi. Kjör alþýðufólks í Vestmann-
aeyjum og á Suðurlandi um miðja 19.
öld, staðnað trúarlíf og hið almenna
ástand þjóðfélagsins hefur án efa ráðið
því hve margir ákváðu að freista gæfun-
nar í ókunnum heimshluta og gangast
hinni nýju trú á hönd.
Þórarinn Hafiiðason hvarf fljótlega
frá trúnni en Guðmundur Guðmunds-
son hélt áfram trúboði í Eyjum. Honum
varð nokkuð ágengt og vorið 1851 létu
hjónin í Kastala skírast, þau Benedikt
Hannesson og Ragnhildur Stefánsdóttir.
Voru þau fyrst til að taka hina nýju trú
hér á landi. Þau héldu til Danmerkur
áleiðis til Utah sumarið eftir, en það átti
eftir að dragast mjög að þau kæmust á
leiðarenda. Sumarið 1853 kom danskur
mormónaprestur, J.P. Lorentzen, til
Eyja og þá bættust í söfnuðinn Samúel
Bjarnason, Magnús Bjarnason og Loftur
Jónsson, allt dugandi menn og vel met-
nir. Konur þeirra létu skírast skömmu
síðar og enn fleiri árið eftir, alls um 10
manns.
Erfitt ferðalag:
Samúel Bjarnason, Margrét kona
hans og Helga Jónsdóttir fóru frá
Vestmannaeyjum sumarið 1854. Þau
voru samskipa Lorentzen og Guðmundi
gullsmið til Hafnar, þar sem þeir urðu
eftir. Þau þrjú fóru svo um haustið með
dönskum Utahförum til Liverpool og
dvöldu þar um hríð. Hinn 7. janúar
1855 var lagt upp í sex vikna siglingu
yfir hafið með skipinu James Mesmith
og komið til New Orleans 23 febrúar.
Þaðan var svo haldið upp
Mississippifljót með fljótabátnum
Oceana og komið til St. Louis,
Missouri, 7 mars.
Eftir nokkurn undirbúning lögðu þau
af stað ásamt öðrum trúbræðrum fót-
gangandi yfir sléttur Ameríku til
fyrirheitna landsins. Var þetta mikil
þrekraun því leiðin lá um óbyggðir
Missouri, Kansas Nebraska og
Wyoming allt til Utah, en þangað
komust þau loks hinn 7. september
1855, 13 mánuðum eftir að þau yfirgáfu
ættland sitt í Eyjum. Samúel var
dugnaðar maður í hvívetna. Hann
eignaðist 160 ekrur lands og honum
búnaðist vel í Utah. Hann gekk síðar að
eiga aðra konu, til viðbótar við Margréti
sína, Gertrude Mary Mortenson, eins og
þá var siður meðal mormóna, og átti
með henni 11 börn.
Islensku landnemarnir í eyðimörkin-
ni við Saltvatnið mikla voru samkvæmt
skilgreiningu trúarbragðanna komnir í
hið fyrirheitna land. En skyldi það hafa
verið svo? Hvað er vitað um afdrif
þeirra sem fluttust til Utah á þessum
árum? Hvernig vegnaði þeim? Hvernig
tókst þeim að laga sig nýjum háttum og
festa rætur í ókunnu landi? Brigham
Young, leiðtogi mormóna, vissi að
Island var hluti Danaveldis og hann sá
svo til að íslendingar settust að í
Spanish Fork, þar sem Danir höfðu
komið sér fyrir. Mörgum þótti þetta sem
að fara úr öskunni í eldinn. Islendingar-
nir héldu sig dálítið sér í austurhluta
bæjarins, voru jafnvel afskiptir í fyrstu,
en smám saman samlöguðust þeir hinu
framandi samfélagi eins og aðrir og
þóttu bæði vinnusamir og dugandi.
Fleiri fylgja á eftir:
Árið 1856 kom einn íslendingur ves-
tur, Þórður Diðriksson, sem varð einna
frægastur íslenskra mormóna. Hann
gerðist brikkleggjari, biskup og leiðtogi
Islenska safnaðarins í Spanish Fork, og
er fyrirmynd Þjóðreks biskups í
Paradísarheimt Halldórs Laxness.
Þórður fór í einu og öllu eftir ken-
ningum mormóna, samdi trúboðskverið
“Aðvörunar og sannleiksraust” og átti
þrjár konur, þær Helgu Jónsdóttur, sem
kom vestur með Samúel og Margréti,
Mary Jacobsen, danska konu, og
Rannveigu Jónsdóttur
Saga Guðmundar Guðmundssonar,
Vitinn, sem reistur var í Spanish Fork
1938, til minningar um fyrstu íslensku
landnemana í Vesturheimi.
gullsmiðs og trúboða úr Vestmannaeyj-
um, er saga ótrúlegs andstreymis sem
margir landnemar mættu. Hann komst
til Utah 1857 í fylgd með danskri ekkju
frú Garaff, sem misst hafði mann sinn á
leiðinni. Guðmundur kvæntist henni
og gekk stórum barnahópi hennar í
föðurstað. Þau gengu í gegnum mikla
erfiðleika, hann átti við þunglyndi að
stríða, gekk meðal annars af trúnni, og
þau fluttu til Sacramento í Kaliforníu í
leit að betra lífi. Fátæktin elti þau
þangað en um síðir vænkaðist þó hagur
þeirra, Guðmundur tók trú sína aftur
og starfaði sem gullsmiður í Lehi í
Utah.
Sama ár kom einnig 11 manna
hópur til Utah frá íslandi, stærsti
hópurinn til þessa og sá síðasti í 17 ár.
Þetta voru Loftur Jónsson í Þórlaugarg-
erði, Guðrún kona hans og tvö börn
hennar, Guðrún og Jón; Anna
Guðlaugsdóttir, sem verið hafði heit-
mey Þórðar Diðrikssonar,Vigdís
Björnsdóttir, sem síðar varð kunn ljós-
móðir í Utha, Magnús Bjarnason í
Helgahjalli, Þuríður kona hans, Kristín
dóttir þeirra og Kristín Magnúsdóttir
vinnukona, Guðný Erasmunsdóttir
ekkja frá Ömpuhjalli.
Síðust frumbyggjanna til að komast
tii Utah var sú kona sem fyrst fór frá
íslandi, en það var Ragnhildur Stefáns-
dóttir frá Kastala. Benedikt, eiginmaður
hennar, lést á leiðinni í Omaha,
Nebraska, og sá því aldrei hið fyrirheit-
na land. Ragnhildur kom til Utah 1862
með tvö börn þeirra, Efraím og Maríu,
heilum tíu árum eftir að hún yfirgaf
Eyjarnar í von um Guðsríki á jörðu.
Árið 1938 var þessum fyrstu íslensku
landnemum reistur minnisvarði í
Spanish Fork og eru nöfn 16 þeirra
letruð á varðann. Nafn Guðmundar
Guðmundssonar, fyrsta trúboðans, er
þó hvergi þar að finna. Við afhjúpun
minnisvarðans var viðstödd Mary
Hanson Sherwood eða María
Benediktsdóttir, sem kom til Utah
reifabarn á handlegg Ragnhildar móður
sinnar 76 árum áður. Hún var þá sú
eina sem enn lifði af þeim 16 sem fengu
nafn sitt letrað á varðann.
FRAMHALD