Lögberg-Heimskringla - 06.09.1996, Qupperneq 8

8 • Lögberg-Heimskringla • Föstudagur 6, september 1996
/
Selkjöt A Laugardögum
ændumir í Skáleyjum líta á
æðarfuglinn og selinn sem
bústofh sinn, ekki síður en
féð, og vetja koliumar og urtumar
með kjaíti og klóm. Þeir Ufa á hlun-
nindum jarðarinnar og grasnyt-
jabúskap og njóta þess að búa á
Breiðafirði, einni mestu matarkistu
landsins. Mesti annatími hjá eyjabæn-
dum er á vorin og fylgdust Helgi Bjar-
nason og Ragnar Axelsson Ijósmyn-
dari með vorverkunum í Skáleyjum.
Skáleyjar og Flatey eru einu ey-
jamar á Breiðafirði sem búið er í
allt árið. Bræðumir Eysteinn G.
og Jóhannes G. Gíslasynir búa nú í
Skáleyjum og hafa gert í tuttugu ár, nú
ásamt Sigríði Ásgrímsdóttur,
sambýliskonu Jóhannesar frá 1983.
Foreldrar þeirra, Gísli E. Jóhannesson
og Sigurborg Ólafsdóttir, bjuggu þar
alla sína búskapartíð og foreldrar
Gísla þar á undan. Ábúendaleggurinn
er raunar óslitinn frá því um eða
fljótlega eftir 1820 og ættin er enn
eldri á staðnum. Þau tíu ár sem liðu frá
því Gísh og Sigurborg hættu að hafa
vetursetu í Skáleyjum og Eysteinn og
Jóhannes tóku við er eini tíminn sem
Eysteinn veit til þess að ekki hafi
verið heilsársbúskapur í Eyjunum, lík-
lega frá því land byggðist.
Fyrr á árum var eyjabyggðin á
Breiðafirði fjölmenn, búið á 40-50
eyjum, og víða margt fólk. í Ská-
leyjum var tvíbýli auk mismunandi
margra heimila húsmanna og því
margt fólk heimilisfast, til dæmis um
50 manns um síðustu aldamót.
Búskapurinn í Skáleyjum byggist á
nýtingu hlunninda og hefðbundnum
grasnytjabúskap, eins og hann hefur
gert um aldir. Fllunnindin gefa meiri
tekjur en hefðbundni búskapurinn.
Þannig gefur æðardúnninn mestu
tekjumar, þangsláttur sem er tiltölule-
ga nýtilkominn hlunnindanýting og
grasnytjabúskapurinn koma þar á eftir.
Mikil vinna er við varpið en lítill
annar kostnaður. Hins vegar er tölu-
verður kostnaður við sauðfjárbúskap-
inn en hann festir búsetuna allt árið.
Foreldrar Eysteins og Jóhannesar
bjuggu á helmingi jarðarinnar og áttu
að hluta. Þegar útht var íyrir að Ská-
leyjar færu alveg í eyði leituðu
bræðumir eftir kaupum á jörðinni og
fengu keyptan helminginn en
Jarðasjóður keypti hinn hlutann og lei-
gir þeim.
Eysteinn var búinn að vera að
heiman í tuttugu ár, þar af kennari á
Flateyri síðustu fimmtán árin, þegar
þetta kom til, seinni árin var hann
reyndar ahtaf í Skáleyjum á sumrin til
að aðstoða foreldra sína við að nýta
hlunnindin. Jóhannes vann að búskap
foreldra sinna á meðan þar var heil-
sársbúskapur en hafði verið bóndi í
Flatey í tíu ár þegar þeir bræður
ákváðu að hefja búskap á
æskustöðvunum í Skáleyjum.
“Ég hafði alltaf miklar taugar til
staðarins og mér hefur aldrei fundist
ég eiga heima annars staðar,” segir
Eysteinn um þessa ákvörðun. Hann
segir að þetta sé viss eigingimi, þeir
hafi ekki getað hugsað sér að sjá
jörðina verða að leikfangi
Reykvíkinga eins og gerst hefúr með
flestar eyjamar á Breiðafirði. Byrjuðu
þeir strax að byggja upp, stækkuðu
gripahús og byggðu nýjan bæ.
Skáleyjar eru hluti af Inneyjum
Vestureyja, innst í Breiðafirði.
Til jarðarinnar teljast 160 eyjar
og sker og bera flestar sín eigin nöfn.
Skáleyjar eru ágæt en nokkuð erfið
hlunnindajörð. “Til þess að hafa
afúrðir af landinu þarf að sinna því al-
mennilega. Varp og annað náttúrunnar
gagn þarfnast vemdar. Föst búseta þar
sem taka þarf allt lifibrauðið heim
krefst ræktunar og aukins arðs. Besta
náttúmvemdin er því að þeir sem an-
nast hana hafi af því lifibrauð,” segir
Jóhannes Geir. Æðarvarp hefur aukist
mjög í Skáleyjum síðustu árin en
Jóhannes segir að þar hafi einnig gerst
annars staðar þar sem ekki er föst
búseta, einkum vegna þess að þar hafi
menn verið duglegir við að halda niðri
flugvargi. “Við erum skussar með
skotvopn en fáum menn til að skjóta
fyrir okkur svartbakinn,” segir hann.
Búskapurinn í Skáleyjum er á sama
grunni og eyjabúskapurinn alla þessa
öld og lengur. Og bræðumir leggja sig
frarn við að halda við gömlum búska-
parháttum og þekkingu. Reynt er að
nýta hlunnindin sem best og afla
matar heima eftir því sem mögulegt
er. í það fer mikill tími sem sjálfsagt
teldist ekki hagkvæmur við
útreikninga í þéttbýlinu en bræðumir
líta svo á að þeir verði að nýta sem
best það sem jörðin gefur af sér.
Nýting hlunninda réttlæti búsetuna og
sauðfjárbúskapur krefjist búsetu allt
árið. Föst búseta bjóði upp á nýtingu
ýmissa hlunninda svo hægt sé að spara
innkaup.
I Skáleyjum er líldega mest dúntek-
ja einstakra jarða á Breiðafirði. “Ég
veit ekki annað en að alla búskapartíð
foreldra minna og afa og ömmu, alla
þessa öld, hafi verið lögð áhersla á að
hlú að æðarvarpinu. Gamla fólkið
sagði að ekki mætti gera neitt á hlut
æðarfuglsins og hann ætti að hæna að.
Þetta er enn í fullu gildi og ég veit
ekki til þess að hér hafi verið meira
varp í annan tíma,” segir Eysteinn.
Éysteinn hefur lagí, sig eftir að
safna fróðleik um æðarfuglinn og
hefur meðal annars skrifað fræðslurit
fyrir Búnaðarfélag íslands um æðar-
varp og dúntekju. Telur hann að fyrr á
ámm hafi bændur hugsað meira um
egg en dún æðarfuglsins enda lífs-
baráttan mest snúist um að hafa nóg
að borða. Eftir móðuharðindin hafi
vaknað áhugi á að endurvekja eldri
atvinnuvegi, ekki síst nýtingu hlunnin-
da. Æðarfuglinn var um tíma veiddur
mikið til matar en eftir mikla baráttu
tókst að fá hann friðaðan. Eysteinn
segir að á tímabili hafi verið minna af
æðarfugli og menn talið að mikið hafi
drepist frostaveturinn mikla 1918. “En
það kom fleira til. Vargfuglinum fjöl-
gaði eftir að eyjar fóm í eyði og fólki
fækkaði. í Suðureyjum var allt orðið
fullt af svartbak og svo kom
minkurinn og lagði fuglabyggðir í
eyði,” segir Eysteinn.
Gengið var í það að fækka flug-
varginum og varpið hefur verið
að aukast aftur. Jóhannes
bendir á að þó aldrei hafi jafh mikið
verið unnið að vemdun varps og æðar-
stofhs og nú, sé svo margt í starfsemi
og tækni mannskepnunnar sem valdi
því að stofninn sé í meiri hættu en
áður var.
Minnkur hefur komist í Vestureyjar
en Skáleyingar hafa að mestu verið
lausir við bæði ref og mink síðustu
árin. Eysteinn segir að minkaslóðir
hafi fundist í Skáleyjum á útmánuðum
1995. Dýrið eða dýrin hafi ekki
fundist þrátt fyrir umfangsmikla leit
og vonast hann til þess að þau hafi
farið sömu leið til baka. Hann segir að
fyrr á ámm hafi tófúr alloft komið í
Skáleyjar með ís og ffá 1977 hafi tvis-
var sést tófhslóðir. Trúir Eysteinn því
að hægt sé að koma í veg fyrir að
minkur nái fótfestu í Vestureyjum en
til þess þurfi fasta búsetu. Dýrin komi
með ís og mikilvægt að sjá ummerki
eftir þau í snjónum á vetuma. Á vorin
sé of seint í rassinn gripið þegar búið
er að eyðileggja varpið.
Öminn gerði æðarbændum stun-
dum skráveifu, sérstaklega í landi.
Emir eiga það til að heija á æðarvarp
og geta ásamt fuglum sem fylgja í
kjölfarið valdið miklum skaða.
Veðurfarið hefur einnig mikil áhrif
á æðarvarpið. Það sést best á því að
bera saman æðarvarpið í vor og fyrra-
vor. “Þegar sem mest gekk á í fyrrave-
tur varð manni hugsað til þess hvemig
fúglinum hefði reitt af. Það kom svo í
ljós að hann skilaði sér illa í varp og
var illa á sig kominn. Allt annað var
uppi á teningnum í vor. Fuglinn var
líflegri og bar miklu meira á honum
upp um allar eyjamar,” segir Eysteinn.
Mikil vinna er við að safna dún-
inum. Æðarfúglinn er dreifður um lan-
dareignina og þarf að leita allt tvisvar
á þeim stutta tíma sem er til reiðu á
vorin, fara í hvem hólma og flögu.
Þarf töluverðan mannafla við það enda
áætlar Eysteinn að 60 dagsverk séu í
dúnsöfnuninni. Hann segir algengt að
fjölskyldumeðlimir komi til að hjálpa
til við vorstörfin. Svo eru alltaf böm
og unglingar í sveit í Skáleyjum og
segir Eysteinn að þau geti tekið fullan
þátt í þessum stöiiúm sem hann telur
ánægjuleg og þroskandi
Þótt dúnninn sé aðaltekjulindin í
eyjabúskapnum verða bændur ekki
aÚtaf feitir í þeim viðskiptum því mik-
lar sveiflur hafa verið í eftirspum og
verði afurðanna. Um þessar mundir er
nóg sala og gott verð, eftir nokkur
mögur ár, og er Eysteinn bjartsýnn á
Continued on page 6.