Austurland - 09.08.1908, Síða 1

«Austurland» telur 36 blöð í ár-
gangi. Verð árgangs 3 kr. inn-
anlands. erlendis 4 kr. Borgist
fyrir nýár. Uppsögn bundin við
arganganiót, ógild nema skrifleg
komi til útgefanda fyrir nýár.
3V,us\\xvtaxvd.
Auglýsingar verða teknar í
«Austurland» fyrir 1 krónu þuml-
ungurinn af venjulegri dálkbreidd.
Þeir sem mikið auglýsa fá all-
mikinn afslátt, Engin auglýsing
kostar minna en 50 aura.
I. ár.
Eskifirði, í ágúst 1908.
34. úlað.
Sambandsmálið.
Pótt nú sé komið að kosningum, og
varla verði búist við að blaðaskvaldur
hafi mikil áhrif á þær úr þessu, hefir
ef til vili aldrei haft það, er eigi að
sfður nauðsyniegt, að rita um sam-
bandsmálið og reyna til að toga það
út af þeim villigötum, sem í mörgum
greinum er búið að leiða það inn á.
Við höfum haft mikið sameiginlegt
með Dönum að undanförnu, og Dan-
ir hafa einir ráðið yfir þeim málum.
Frumvarpið býr svo í haginn, að eftir
25 ár getum vér, ef vér óskum, stórum
aukið sérmálasviðið, en þó ekki fyr
en eftir 37 ár, ef ilt samkomulag verð-
ur milli Dana og íslendinga; því það
er óhugsandi að eftir 25 ár neiti Dan-
ir oss að taka við þeim málum, sem
oss ber réttur til eftir frumvarpinu,
nema megn rígur sé þá milli þjóðanna
og þinganna.
Utanríkismálefni og hervarnir á sjó
og landi eiga samt eftir frumvarpinu
að vera sameiginleg, þangað til bæði
Danir og íslendingar geta komið sér
saman um öðruvísi skipulag þeirra
mála. Út af þessu varð Skúli Thor-
oddsen viðskila við nefndina, og um
þetta er verulegasti ágreiningurinn milli
frumvarpsmanna og frumvarpsandstæð-
inga. Þó er það eftirtektavert, að marg-
ir hinna gætnari og greindustu frum-
varpsandstæðinga, þar á meðal ntarg-
ir frambjóðendur til þings úr þeim
flokki, segjast mundu hafa getað geng-
ið að frumvarpinu þrátt fyrir þetta á-
kvæði, ef aðrir tilfinnanlegir agnúar
findust eigi á því. F*að eru margir
frumvarpsandstæðingar nú bæði fyrir
sunnan, austan, norðan og vestan, sem
segjast mundu samþykkja frumvarpið,
ef upp í það væri tekið með skýrum
orðum allt, sem formælendur þess
segja að felist í því. Nú mun enginn
formælandi hafa sagt, að vér gætum
slitið utanríkismálum og hervarnarmál-
um við Dani á sama hátt og hinum
öðrum sameiginlegum málum. Af þessu
er það auðsætt, að það er ekki bind-
ingur þessara tveggja mála við Dani,
sem fælir fjölda marga frá frumvarp-
inu. Þetta sýnir og, að frumvarps-
andstæðingar skiftast í tvo flokka,
sem kalla mætti Skúlamenn og smá-
breytingamenn (Hannesar Porsteins-
sonar menn).
fessi flokkaskifting frumvarpsand-
stæðinga er mjög eftirtektaverð, og eru
allar líkur til að hún komi greinilega
í ljós, er á þing kemur, er alls eigi
ólíklegt að sainan kunni þar að draga
með frumvarpsmönnum og smábreyt-
ingamönnum, og ætti þingið nú marga
slíka menn og Hallur á Síðu var,
mundu þeir flokkar sættast, en von-
lítið mun vera um að Skúlamenn
mundu verða í þeirri sætt, því að þar
greinir á um veruleg atriði; og þau
atriði ætti að skýra sem bezt og ó-
hlutdrægast.
Það segja kunnugir menn, og því
hefir beint eigi verið mótmælt, að ráð-
andi stjórnmálamenn í Danmörku haldi
því fast fram, og nokkurn veginn ein-
huga, að þeir fallist alls eigi á það
samband milli Dana og íslendinga, er
nefnt er persónusamband, heldur verði
utanríkismál og hermál að fylgja kon-
unginum. Hafa Danir fært allgóð rök
fyrir þessu, sem allir íslenzku nefndar-
mennirnir hafa svignað fyrir nema
einn. Engar líkur eru til þess, að vér
nú í svip gjörbreytum áliti Dana í
þessu efni. Eru þá þrír kostir fyrir
hendi, sá fyrsti að fara þegar að vinna
að skilnaði, annar að bíða við undir
núverandi stjórnarfyrirkomulagi nokk-
ur ár og vita hvort Danir fást eigi til
að breyta skoðun og heita oss per-
sónusambandi, og sá þriðji að taka
frnmvarpinu, og reyna svo eftir 25 ár,
þegar endurskoðun liggur fyrir, að
komast að persónusambandi.
Vér erum sannfærðir um, að ákaf-
lega mikill meiri hluti þjóðarinnar vill
hvorki hreyfa hönd né fót til skilnað-
ar við Dani, ef á ætti að herða að
um mjög langt skeið, og leiðum vér
því hjá oss að ræða um fyrsta
kostinn. Að bíða undir núverandi
stjórnarfyrirkomulagi, og halda áfram
að heimta og þrábiðja Dani um per-
sónusamband er hugsanleg leið, og
sækja málið fast í þeirri von, að það
vinnist seint eða snemma. Allar líkur
eru til að Danir segi nei og aftur nei
fyrst um sinn, og á ýmsan hátt fari
undan í flæmingi, t. d. með því að
vísa málinu til konungs og segja sem
svo, konungur vor hefir aldrei gefið
upp einveldi sitt á íslandi í utanríkis-
málum og hermálum og fleiri málum,
sem eigi eru sérmál eftir stjórnar-
skránni ykkar, og hann lætur ráðherra
sína hafa stjórn þessara mála fyrir ís-
lands hönd (sama sem dönsk stjórn-
völd), það unum við vel við, þar sem
konungur er að öllu leyti þingbund-
inn okkar megin-
Vér erum þó eigi svo svartsýnir, að ef-
ast um að eitthvað kynni að vinnast
með 20 til 30 ára rifrildi og jagi við
Dani í þessa átt. Eftir þann tíma yrðu
komnir nýir menn til sögunnar með
nýjar stjórnskipulagsskoðanir bæði á
íslandi og í Danmörku. (Vér vitum vel
að margir halda að það verði skiln-
aðarstefnmiðið, sem þá verður búið
að ná föstum tökum á þjóðinni, og
einnig að fá samhygð Dana. En vér
höfum þá skoðun að samvinnu og sam-
félagsstefnumiðið verði þáoiðið miklu
ríkara á Norðurlöndum, en það nú
er, og ríkjasambandshugmynd Dana
og íslendinga skýrari og ákveðnari).
Og þeir nýju menn geti fundið eitt-
hvert viðunandi skipulag fyrir sam-
bandi landanna, og getum vér fallist á
hugmynd Þorgeirs í Vík í Austurlandi
um þetta efni, hvað utanríkisstjórnina
snertir, hvort landið fái að hafa sína
utanríkisstjórn, en ágreining milli þeirra
verði að jafna með gjörð, svo kongi
verði aldrei teflt í ógöngur, en með
því væri málið að minsta kosti að
hálfu leyti sameiginlegt, svo Danir
slökuðu eigi til nema til hálfs. En þótt
við kynnum að vinna eitthvað meira
ákveðið en nú er í boði eftir 20 ára
þras, og eftir í tuttugu ár að hafa set-
ið í því ástandi sem nú er, er alls eigi
þar með sagt, að vér eigum að hafna
frumvarpinu nú, því vér fáum eigi séð,
að þær skipulagsbætur sem hugsanlegt
er að vér fáum eftir margra ára jag
fram yfir það, sem frumvarpið lofar,
fáist eigi eins, heldur og jafnvel miklu
fremur, við endurskoðun þess eftir 25
ár, með því að samþykkja frumvarp-
ið ætti leiðin að verða léttari en ekki
erfiðari að því markmiði að ná í þær
endurbætur og fullkomnun á sambands-
fyrirkomulaginu milli Danmerkur og
íslands, sem komandi kynslóðir kunna
að finna að eru hagfeldar og við-
eigandi.
Auðnist nú frumvarpsmönnum og
smábreytingamönnum að koma sér
saman á þingi í vetur og semja við
Dani um endileg úrslit málsins á næsta
ári, mun þá koma fram allhörð dc'la
við Skúlamenn um utanríkismál og her-
varnarmálin. Það hefir margt verið
sagt um þessi mál í sumar, sagt að
vér gerðum þau óuppsegjanleg og af-
söluðum Dönum meðferð þeirra um
aldur og æfi. Þessi tvö mál eru talin
sameiginleg í sambandslögunum og
vér getum ekki breytt því ákvæði sam-
bandslaganna fremur en mörgum öðr-
um, nema með samþykki hins samn-
ingsaðilans, Dana. En þó málin séu
sameiginleg, útilokar það ekki, að vér
getum tekið þátt í stjórn þeirra og það
ef til vill von bráðar, ef vér viljum
kosta þá stjórn. Að vísu segir 6. gr.
að Danir fari með sameiginlegu mál-
in þar til öðru vísi verði ákveðið með
lögum er ríkisþingi og alþingi setja.
Allir geta séð að þetta er alt annað
en fela Dönum meðferð málanna um
aldur og æfi. Enda er ekkert um
það í frumvarpinu, að þau séu óupp-
segjanleg, eða vér felum Dönum þau
um aldur og æfi. Nú má búast við að
vér innan skamms viljum fá hluttöku
í stjórn þessara mála að einhverju leyti
og förum fram á það við Dani að
semja lög um þá hluttöku.
Pað er því mjög nauðsynlegt að
vér reynum að gera oss ljóst sem
fyrst, hvernig sú hluttaka ætti að vera,
og reyndum að koma okkur saman
um það, svo vér komum ekki fram
sem tvístraðir sauðir, þegar vér förum
að semja um það við Dani, og ger-
um ekki sína kröfuna hvert árið.
Oss er kunnugt um, að það eru
mjög mismunandi skoðanir um á hvern
hátt oss beri, og á hvern hátt Danir
geti felt sig við, að vér tökum þátt í
sameiginlegu málunum.
Peir eru til sem segja, aðvéríein-
hverjum samsteypuhrærigraut við Dani
verðum að taka þátt í stjórn og kostn-
aði við alla utanríkisstjórnina og her-
varnirnar eftir einhveiri tiltölu ella fá-
um vér ekki að komast að, og hafa
þeir meðfram haldið þessu fram sem
grýlu gegn frumvarpinu. Slíkt fyrir-
komulag væri jafn fráleitt fyrir Dani
sem íslendinga, og varla myndu Dan-
ir halda því að oss.
I 6. gr. segir: ^Þangað til öðruvísi
verður ákveðið með lögum.............
fara dönsk stjórnarvöld einnig fyrir
hönd íslands með mál þau, sem eru
sameiginleg.» Vér verðum að halda
því fram, að á sínum tíma eigum vér
eigi að fara lengra í kröfum um þátt-
töku í stjórn sameiginlegu málanna,
en að fara með þau fyrir vora (íslands)
hönd, en Danir fari með sameiginlegu
málin eingöngu fyrir sína hönd. Sam-
eiginlegu málin yrðu þannig að nokkru
leyti tvískift að neðan, en af því þau
eru sameiginleg yrðu þau að standa
að ofan undir sarríeiginlegri yfirstjórn
t. d. einum utanríkisráðherra. Eftir
þessari hugmynd ættum vér aldrei að
hafa þátttöku í stjórn hermála sem
snerta Dani, og ekkert til þeirra að
leggja, en höfum vér einhver hermál
(sem enn er ekki), sem snerta íslaud
sérstaklega, ættum vér að hafa stjórn
þeirra, og kosta hana, þótt það mál
yrði ekki klofið alt upp að konungi,
af því það er sameiginlegt. Sama er
að segja um utanríkismálin, vér mynd-
um eigi vilja fara með stjórn þeirra,
nema fyrir vora hönd, en ekkert skifta
okkur af dönskum málum. Vér sjáum
t. d. ekkert á móti að sérmálastjórn
íslands fengi leyfi til að skipa konsúl
í því ríki, sem íslendingar hefðu mik-
il viðskifti við, ef sá konsúll stæði
undir utanríkisráðherra k«nungs, sem
hefði leyfi til að víkja honum frá, ef
hann þættist hafa ástæðu til. Vér fáum
heldur eigi betur séð, en að utanrík-
ismálin væru alveg eins sameiginleg
fyrir því, þótt tveir konsúlar annar
fyrir Dani og hinn fyrir ísland væru
í sama ríki. stæðu báðir undir utan-
ríkisráðherra konungs, enda þótt sá
íslenzki væri skipaður af stjórn íslands
og hún hefði eins og utanríkisráðherr-
an leyfi til að víkja honum frá starfi.
Ef Danir vilja semja við íslendinga
um stjórn utanríkismálanna og her-
varnarmálanna á því svæði, sem vér
höfum bent á hér að ofan, höfum vér
ekki knýjandi ástæðu til að vera mjög
óánægðir yfir því, þótt vér höfum eigi
feugið vissa von um að umrædd. tvö
mál veiði talin sameigiuleg lengur eu
25 ár.