Austurland - 20.11.1920, Síða 1

45. tbl.
Seyöisfiröi, 20. nðvember 1920
1. árg.
Óska að fá keypta lj
Fjármagn.
í vetur kemur þingið íslenzka
saman, hver sem kann að verða
árangur þingsetunnar. Hann hefur
stundum reynzt æði lítill. Ekki
svo að skilja, að eigi hafi full-
mörg mál verið tekin fyrir, nægi-
lega marpar ræður verið haldnar
— eða sæmilega mörgum lögum
verið ungað út. En hagur þjóð-
félagsins hefur svo sorglega lítið
batnað við flest .þessara laga.
Enginn er sá, er geti á það bent,
hverju helmingurinn af öllum nýj-
um, íslenzkum lögum hefur kom-
ið til leiðar, þjóðinni til gagns*"—
eigi þó fyrir þær sakir, að svo
séu áhrifin mikil og margvísleg,
heldur fyrir hitt, að áhrifin munu
alsendis ósýnileg — að minsta
kosti með berum augum. En það
hefur líka ósjaldan komið fyrir,
að gagnleg lagafrumvörp og nauð-
synlegar heimildir, hafa verið virt
að vettugi.
Má þar t. d. á benda meðferð
bankamálanna á þingi, síðastlið-
inn vetur. Eigi var þá við það
komandi hjá þingmönnum, að á
fót kæmist nýr banki, jafnvel þótt
stjórn hans yrði íslenzk og all-
mikið af hlutafénu. En bankinn
átti að verða „privat“-banki, o
það orð fælast menn eins og
þann vonda nú á dögum. Nú á
alt að vera sameign, sameign,
sem flestra sofandi sauða.
Eigi varð því þó um kent, að
þingið vissi eigi um kreppuna á
viðskiftasviðinu og að hverju
stefndi, þar eð það hafði þau mál
til meðferðar.
Samt sem áður voru þeir menn
til á þinginu, er sáu þörfina fyrir
aukið veltufé og það sem meira
var — vildu gera sitt til þess að
bæta úr henni. En meiri hluta
þingmanna þótti það ganga land-
ráðum næst, að tala um banka-
stofnun í „privat“-manna höndum.
Allir vita það, hvað sem nú á
síðustu og verstu tímum verður
borið íslandsbanka á brýn, að
án fjármagns hans hefðu flestar
framkvæmdir síðari ára eigi fyrir
fundist, þar eð allir þekkja hversu
Landsbankanum hefur verið farið
til skams tíma, hann verið „póli-
tískt“ bitbein. íslandsbanki er þó
að miklu leyti erlendra manna
eign. Þá má það og vera augljóst
hverjum manni, að veltufé hinna
íslenzku banka er svo lítið, sam-
anborið við verzlunarveltu lands-
ins að slíkt nær engri átt og sízt
furða að til vandræða reki. Og
þess kynlegra og fáránlegra verö-
Eggerts Ólaíssonar.
Guðtn. G. Hagalín.
ur tómlæti þingsins. Svo er hög-
um vorum háttað, sem annara
þjóða, að mest ríður á því, að
atvinnuvegir landsins geti vaxið
svo, sem kröfur tímans heimta og
gæði lands vors leyfa. Verði fram-
þróunin heft, þá getur það haft
örlagaþrungnari aíleiðingar, en
unt er að gera sér grein fyrir, —
því að þær afleiðingar láta eigi
að eins til sín taka í bráð, heldur
um lengri tíma — ef til vill marga
áratugi. Framfarir á öllum svið-
um í heiminum eru óðfluga og
hægra þar að dragast aftur úr,
heldur en vinna upp á ný. Ung-
lingurinn getur borið þess menj-
ar alla æfi, ef í hann kemur
kyrkingur á einu ári þroskaald-
urs hans. Svo er og um þjóð-
irnar. En auðurinn er afl þeirra
hluta sem gera skal, og hversu
beizkt sem það þykir sumum, þá
er það enn sem komið er — og
mun nokkra hríð verða — gullið,
sem stjórnar heiminum, öllu öðru
fremur þeirra hluta, er mennirnir
hafa umhendis. Og hví eigum
vér að hugsa oss að vér búum á
„ödrum hnöttum“ þegar vér kom-
umst hvergi frá jörðunni?
„Skólamálið“
Hermann Þorsteinsson, skósmið-
ur á Seyðisfirði, féll síðast við
bæjarstjórnarkosninguna í janúar
s. I. Fallið var meira en dæmi
eru til áður hér, og hugðu víst
flestir, að hann mundi ekki láta
bæjarmálin til sín taka, fyr en und-
ir næstu kosningar. En ekki var
hann fyr á fætur risinn, en hann
tók að skrifa um bæjarmál, og
komu greinir eftir hann um ýms
þeirra í flestum blöðum „Austur-
lands“, það sem eftir var vetr-
arins, og fram á vor. Hin síðasta
kom í blaðinu, 22. maí s. I., og
var um „Skólamálið".
Greinin er árás á skólanefnd,
skólastjóra og kennara skólans
hér.
Fyrst og fremst er skeytunum
beint að skólanefndinni. Hún hef-
ur „siðferðislega og lagalega á-
byrgð á barnafræðslunni, bæði
gagnvart bæjarbúum og fræðslu-
málastjórn ríkisins“. Hún á að
sjá um, „að skólinn með þeirri
kenslu, sem hann veitir nemend-
um, verði sá rétti og trausti horn-
steinn undir byggingu bæjarfélags-
ins“ o. s. frv, Þessar mikils verðu
en þungu skyldur hefur skólanefnd-
in vanrækt, því hún hefur látið ó-
hæfa menn stjórna skólanum, og
starfa að honum. Skólinn er bæli
„agaleysis" ogsiðspillingarog kipp-
ir „meginstoðum undan menningar-
áhrifum góðra heimilá“ í bænum.
Kenslan er í hraðri afturför og
einbert kák, og drepur námslöng-
un nemanda. 'í fám orðum: Kenn*
ararnir eru eiturnöðrur sem naga
hjartarætur bæjarfélagsins. Og
skólanefndin, sem á að ábyigjast
alt saman, lætur þetta við gangast
í næði.
Þetta er mergurinn málsins í
grein H. Þ.
Skólanefndinni stóð auðvitað
næst að svara þsssari grein. Sak-
irnar, sem á hana eru bornar,
eru svo alvarlegar, aö þögnin er
henni engan vegin vansalaus. Og
þó drúpir hún höfði og þegir.
Hún samsinnir með þögninni það,
sem á hana er borið. En í sömu
andrá leggur hún til, að allar
þessar eiturnöðrur, kennararnir
sem síðast hafa starfað við skól-
ann, fái að haláa áfram að
naga hjartarœtur bæjarfélagsins.
Og svo langt kemst það, að ég,
Karl Finnbogason, aðalnaðran, á
enn um stund að fá að spilla sið-
um og drepa námslöngun barn-
anna á Seyðisfirði.
Eins og málinu er komið, verð-
ur þögn skólanefndar og þögn H.
Þ. um málið jafnóskiljanleg: Óskilj-
anlegt,- að skólanefndin skuli enga
tilraun gera til að þvo hendur
sínar og hnekkja frumhlaupi H.
Þ. á sig og skólann. Óskiljanlegt,
að H. Þ. skuli ekki gera henni
nýja atlögu, að minsta kosti fyrir
það, að hafa ekki reynt að úti-
loka mig að öllu úr skólanum.
En fyrst skólanefndin þegir, tel
ég mig næsta aðila til varnar í
málinu og tek því upp glófann.
H. Þ. þykist byrja greinina hálf-
nauðugur, ekki geta gengið fram
hjá skólanum „úr því farið var
að ræða bæjarmál í blaðinu á
annað borð“.
Heyr á endemi!
Vafalaust er þetta mál fyrsta
málið, sem H. Þ. ásetti sér að
skrifa um, Þegar hann reis úr roti
eftir fallið mikla. Fyrsta málið,
ekki vegna þess, að menning og
fræðsla séu aðaláhugamál tíans,
heldur af persónulegum ástæðum.
Allir, sem þekkja sögu mannsins,
síðan veturinn 1914 og baráttu
hans fyrir því að komast á þing
og í bæjarstjórn áður og síðan,
vita það og skilja, að honum hef-
ur verið mjög mikið áhugamál
að koma mér frá skólanum og
helzt burt úr bænum með öllu.
Greinin er fyrsta opinber tilraun
hans til þess að fá þessu íramgengt.
Vegna þessa tilgangs er hún gef-
in út, eftir að ég er farinn úr
bænum í vor, svo að mér skyldi
ekki auðnast að svara henni tafar-
laust. Vegna þessa er hún gefin
út, rétt áður en skólanefnd á að
fjalla um umsóknir um kennara-
stöður við skólann, vegna þessa
er hún send fræðslumálastjórninni
með fyrstu ferð. Árásin er útreikn-
uð og framkvæmd, alveg eins og
H. Þ. sómir og samherjum hans.
Ég kann sögu þessa miklu lengri,
en læt nægja að draga þetta fram.
Og það geri ég til þess, að les-
endur greinanna, nú og síðar,
skilji betur hugarfar og sálarástand
H. Þ., þegar hann semur grein
sína; því að þeir kjálkar mættu
ef til vill verða honum til réttlæt-
ingar á dómsdegi.
Fyrsti hluti greinarinnar á að
vera fræðsla um fræðslulögin.
Eru þar ýmsar meinlokur, t. d.:
að sveitastjórnir sem slíkar hafi
haft barnafræðslu á hendi, að
þær eigi einar að kjósa fræðslu-
nefndir, að bæjarstjórn verði
„jafnvel umyrðalaust að veita alt
það fé úr bæjarsjóði, sem skóla-
nefnd fer fram á“ o. s. frv. Alt
er þetta rangt. Sveitastjórnir, sem
slíkar, hafa aldrei haft né hafa
barnafræðslu á hendi, né heldur
eiga einar að kjósa fræðslunefnd-
ir. Allir kjósendur sveitafélaganna
eiga að kjósa fræðslunefndarmenn
ásamt sveitastjórnum. Og hver
bæjarfulltrúi hefur umræðu- og
afkvæðis-rétt um fjármál skólanna,
eins og önnur fjármál bæjarins.
Næsti hluti greinarinnar er hug-
leiðingar um skóla- og uppeldis-
mál, og almenns eðlis. En þær
eru allar gerðar sem undirstaða
árásarinnar, eða öllu heldur sókn-
arvígi, sem vopnin gægjast alstað-
ar út úr og vita í sömu átt.
Síðasti og aðal-hluti greinar-
innar er hin beina árás á skólann,
og skal nú vikið að henni.
Fyrst er tekin til meðferðar hin
siðlega hlið skólastarfsins, og
verður hún ekki glæsileg í hönd-
um höfundar.
Hann segir meðal annars: „Ó-
regla, óhlýðni og virðingarleysi
hefur farið vaxandi hjá nemend-
um, enda ekki annars að vænta,
þar sem stjórn skólans óhætt að
segja 3—4 síðustu árin hefur gef-
ið fordæmi til slíks“.
Fyrir mann með innræti H. Þ.