Austurland - 11.06.1921, Blaðsíða 1

ísland ít á við.
Mjog hefur nú á síðustu árum
hjaðnað áhugi manna á heiðri ís-
lands út á við. Er svo að sjá,
sem landsmenn flestir líti svo á,
sem öllu sé borgið í því efni, er
samningar hafa tekist við Dani
og ísland er orðið sjálfstætt ríki.
En óhætt er um það, að samfara
því, að íslendingar reyni að bæta
sem mest ástandið innanlands,
veitir þeim sízt af að halda sem
bezt virðingu sinni út á við og
gera þar veg landsins sem mest-
an. Kemur það landinu að hinu
mesta gagni, einnig í viðskiftum
öllum, að það komi erlendis fram
sem telja má að beri sjálfstæðu
ríki.
Menn vilja spara sem mest og
er þess sízt vanþörf nú. „Austur-
land“ hefur líka gripið í þann
strenginn all-ákveðið, en það vill
láta sparnaðinn koma sem mest
svo niöur, að iitlu sé við hann
tapað. Því að á sparnaði er eigi
síður unt að tapa en græða, ef
eigi er gætt allrar skynsemi í því
efni.
Eitt af niestu deilumálunum er
utanríkisstjórnina snerta, er seudi-
herramálið. Allmargir liafa lagt
fast á móti því, að sendiherra
yrði skipaður í Kauprnannahöfn.
Áður hefur „Austurland" látið í
Ijós skoðun sína á því máli. Tel-
ur það eigi annað sæmandi, en
að í höfuðborg sambandsríkisins
sé íslenzkur sendiherra, einkum er
Danir hafa sent oss slíkan mann.
Og það er oss kunnugt, að Sveinn
öjörnsson hefur þar gert oss
margskonar gagn. Framkoma hans
hefur öll verið oss til sóma við
opinber tækiiæri og hefur hann
getið landinu og sjálfum sér hinn
bezta orðstír. >á er oss og kunn-
ugt unt það, að fjöldi danskra
kaupsýslumanria hafa til hans
leitað og hefur hann gert mikið
til þess að auka skilning þeirra
á ástandi því, sem nú er hér og
hnekkja hleypidömum urn íslenzkt
fjármálaástand.
Móti sendiherra til Qenua var
og mjög mikið mælt. En svo mun
flestum virðast, að eigi hafi þess
verið inikil vanþörf, að seitda
þangað mann, er hefði vilja og
þekkingu til þess að greiða fyrir
sölu íslenzkra sjávarafurða í Suð-
ur-Evrópu. Hversu valið hefur
tekist á manni þeim, skal ekkert
fullyrt um, en hitt er víst, að
íramkoma íslenzku stjórnarinnar
er algjörlega áfellisverö, þar eð
hún lét manninn fara erindisbréfs-
lausan og ákvað því alls ekki
starfssvið hans eða fékk hann við-
urkendan, sem sendimann íslenzka
ríkisins.
Er Noregur skildi við Svíþjóð,
var þaö aðailega deiluefnið, er
skilnaðinum olli, að Norðmenn
viidu hafa sína eigin konsúla
er stæðu beiniínis undir
stjórninni norsku. Þótti þeim
sænsku sendimennirriir lítt gæta
sóma eða hagsmuna norska ríkis-
ins, enda eigi samboðið Noregi,
sem sjálfstæðu ríki, að hann hefði
eigi sína eigin sendiherra, þar eð
þeir væru út á við, ásamt fánan-
um, glöggasti votturinn um sjálfs-
forræöi ríkisins. Varð hörð bar-
átta milli hægri og vinstri manna
í landinu út af þessu, er lauk
með algjörðum sigri vinstri manna
og hafði því nær valdið ófriði
milli Noregs og Svíþjóðar.
Svo mjög þótti Norðntönnum
vert um þetta mál.
Og það á að vera stefna vor
íslendinga að draga smátt og smátt
í vorar hendur stjórn utanríkis-
málanna. Eigi er það æskilegt,
að rokið verði til að senda sendi-
herra og konsúla út um alt, án
alha þarfa og ait í einu, heldur,
eftir því sem hagur landsins batn-
ar, að taka smátt og smátt í vor-
ar hendur stjórnina. Skipa fyrst
rnenn í þeim löndum, er mest
hafa skifti við oss. Konsúla mun-
um vér sem og önnur ríki ekki
þurfa að launa. Þykir það virð-
ingarstaöa er íærri fá en vilja.
Tómlæti t þessum efnum á ekki
að eiga sér stað. Sigurgleðin má
ekki svæfa þjóðina. Víða er voði
búinn því sem brothætt er og svo
er sjálfstæði lands vors.
Indriði Binarsson:
Danzinn í Hruna.
Þá er saga nýíslenzkra bók-
menta verður rituð, mun Indriða
Einarssonar veröa mjög þar að
góðu getið, þar eð hann er það
skáldið, sem framar öðrum hef-
ur komið íslenzkri leikritagerð í
það horf að talist geti hún að
formsnild jafngild góðskáldskaper-
lendunt á því sviði. Raunar voru
fyrir tíð Indriða leikrit samin á
landi hér, en mjög skorti það,
að þau gætu að nokkru stað-
ist samanburð við útlend leikrit.
Nýlega varð Indriði sjötugur. Á
sjötugasta afmælisdegi Itans kont
út leikrit það, sem hér mun verða
á drepið og líklegt er að verði
talið höfuðverk hans, enda mun
hann hafa til þess varið mörgum
árum. Er leikritið í bundnu máli,
iauskveðnum Ijóðahætti.
Er það að efni til eigi óskylt
Faust, Qaldra-Lofti og fleiri slík-
um leikritum. Aðaiefnið í því er
baráttan milli hins illa og góða.
Myrkraveldið kemur þar fram í
Ógantan, manni erlendum, er orð-
ið hefur skipreika, en hefur þó
auð fjár, er hann notar í sínar
svörtu þarfir. Enginn veit hin
minstu deili á honum utan þau,
að hann þykist verið hafa ríkur
fursii, er rekinn hafi verið frá
ríkjum. En samt kemst lesandinn
fljótiega að þeirri niðurstöðu, að
þarna sé kominn kirkjusmiður-
inn úr Hruna. Sá hinn sami, er
gerði svofeld kaup við klerkinn
þar, að fyrir kirkjusmíðina fengi
hann son hans. En þá varð hann
af kaupunum og nú vill hann með
brögðum leita eftir því, er hann
þykist eiga. Verkfæri hans er Qott-
skálk í Berghyl, sem er í leikrit-
inu fulltrúi hinna dýrslegu fýsna
mannsins og er ekkert heilagt,
heldur er fús til hverra þeirra
kaupa er vera skal, eigi hann fyr-
ir það kost á að fullnægja f'ýsn-
um sínum,
Þá er Stefán Jónsson, biskup í
Skálholti, maður stoltur og mikil-
látur, vitur og dugandi, en hefur
í höndum sér vald það, er freist-
ar til harðdrægni, ágirndar, grimd-
ar og hóflausrar valdafíknar. Þess
vegna er um hann skarað elds-
glæðum þeim, sem á eiga að
brenna hinar góðu kendir aðal-
persóna leiksins. Hann stendur því
í ieiknum eins og markalínan
milli góðs og ills.
Þá eru þeir bræðurnir, síra
Þorgeir í Hruna og Lárenz. Lárenz
kemur í raun og veru hvergi fram
í leiknum sem tilkomumikil per-
sóna. Síra Þorgeir verður honum
miklu eftirtektarverðari. Skapríkur
er hann og ör, djarfur og kjark-
mikill, vill mikið til hvers þess
vinna, er hann girnist, og hugsar
sfður um afleiðingarnar. Hans, er
í raun og veru stríðið og ósigur-
inn að lokum. Skal lítið eitt frek-
ar minst á þá bræður, þegar get-
ið hefur verið kvenpersóna leiks-
ins.
Fyrst skal þá telja Fríði, systur-
dóttur biskups. Hún er göfug kona
og tigin, elskar Lárenz, en vill í
fyrstu gæta alls velsæmis og eigi
giftast án leyfis biskups. En er
hún sér að hann neytir allra
bragða til þess að sporna gegn
hjónabandi hennar, þá segir hún
skilið við alt, sem bindur hana og
lætur síra Þorgeir gefa sig saman
við Lárenz á laun. En þrátt fyrir
þettaer Fríður tilkomuminsta kven-
persóna leiksins. Þá er Una,
móðir þeirra bræðra. Hún hefur
gengið í gegnum hreinsunareld
svikinna ásta og vona og er nú
hóglát og ljúf, ber sigurkranz
sjálfsafneitunarinnar og vill alls-
staðar koma fram til góðs. Þá er
Sól/eig, bróðurdóttir Nikulásar
djákna. Hún er saklaus og hrein,
ann heitt, en óttast boð þau og
bönn, sem henni hefur verið kent
að bera fyrir óttablandna virðingu,
en í bili varpar hún frá sér á-
hyggjunum og leggur hendur um
háls Þorgeiri presti í kirkjunni í
Hruna. Loks er tilkomumesta
kvenpersóna leiksins, Hlaðgerður.
Hún er tilfinningaheit nautnakona,
sem fallið hefur fyrir illmenninu
Qottskálk í Berghyl, en ann Lár-
enz hugástum og vill honum alt
gott gera, þótt hún viti að ást
hennar er vonlaus. Samvízkan
kvelur hana og vonlausa ástin
veitir henni unaði blandið kval-
ræði. Stundum er hún hæg og
blfð, stundum fylt tryllingi. Má
þar nefna, er hún í 4. þætti ræð-
ir við Sólveigu og draugurinn
kveður á glugganum. Þá segir
hún:
Svei! Stciidur þú á hleri, Heljarskinn?
Jú! — Verði stiginn draugadanz í Hruna,
þá komdu í danz . . .
En draugurinn á glugganum hefur
unnað henni í lifenda lífi. En þótt
ef til vill svo sé, að hver sé sinn-
ar eigin gæfu smiður, þá er svo
um olnbogabörn lífsins og einnig
Hlaðgerði, að ósjálfræðið hefur
mestu valdið um óhamingju þeirra.
Hlaðgerður er hálfsturluð af sorg
og eymd, er Gottskálk nær tök-
um á henni, og síðan berst hún
ávalt hinni góðu baráttu hins
bezta í sjálfri sér og tekst að lok-
um að frelsa Lárenz úr klóm
Ógautans. Eru henni þar af höf-
undinum, fyrir hönd öriaganna,
veitt hin sömu laun og Margréti
í Faust, Sólveigu í Pétri Gaut og
s. frv.
Á leikritinu virðist mér helzt
vera sá þverbrestur, að þær Hlað-
gerður og Fríður skuli eigi látnar
vera unnandi síra Þorgeiri en eigi
Lárenz, þar eð hinn síðarnefndi
er miklu minni persóna og hefur
eigi eins mikil áhrif á lesendur
eða áheyrendur leiksins. Lárenz
er of máttlaus persóna á móti
þeim konunum og fæst þar eigi
nægilegt jafnvægi, að minni hyggju.
Enda er þar, eins og ég hef bent
á, síra Þorgeir, sem stendur í harð-
asta stríðinu og bíður ósigurinn, þar
eð lang mest ber á honum í síð-
ari hluta leiksins.
Andar og sýnir koma all-mikið