Austurland - 17.09.1921, Blaðsíða 1

34. tbl.
2. árg.
Dýrtíðin.
í síðasta blaði var sýnt yfirlit
yfir verðhækkun frá stríðsbyrjun
og þangað til í fyrra sumar og
fyrrahaust. Ennfremur lækkun þá,
er orðið hefur síðan.
Til samanburðar þessu er eigi
ófróðlegt að líta á samskonar yf-
irlit frá öðrum löndum. Getum
vér trúuð að mönnum bregði í
brún, og taki að brjóta um það
heilann, hversu því er farið, að
verðfallið er hverfandi lítið hjá
oss, samanborið við flest önnur
lönd.
Talið er að dýrtíðin hafi yfir-
leitt í heiminum náð hámarki sínu
árið 1920. Fer nú hér á eftir yf-
irlit yfir hækkun í 10 löndum frá
árinu 1913 til 1921. Auk þess
hækkun í sömu löndum eftir fyrstu
þrjá mánuði yfirstandandi árs.
í Bandaríkjunum var 1920 hækk-
unin 164%, apríl 1921 43%. Frakk-
landi 1920 488%, 1921 247%. íta-
líu 1920 570%, 1921 484%. Bret-
landi 213% 1920, 99% 1921.
Þýzkalandi 1614% 1920, 1329%
1921. Svíþjóð 266% 1920, 129%
1921. Japan 221% 1920, 99%
1921. Kanada 163% 1920, 87%
1921. Ástralíu 136% 1920, 71%
1921. Indlandi 118% 1920, 83%
1921.
Á þessu má sjá að það sem
kostaði í Frakklandi kr. 1,00 árið
1913, kostaði 1920 kr. 5,88, en í
vor kr. 3.47. í Bandaríkjunum
1920 kr. 2,64, í vor að eins kr. 1,43.
Bretlandi 1920 kr. 3,13, í vor kr.
1,99. Svíþjóð 1920 kr. 3,66, í vor
kr. 2,29. Japan 1920 kr. 3,21, í
vor kr. 1,99 o. s. frv.
Ef vér tökum verðlagið hjá oss
til athugunar, sjáum vér að verð-
hækkunin frá 1913 til haustsins
1920 nemur 354% á matvör-
um, steinolíu, kolum, sóda, sápu
og öðrum slíkum nauðsynjum.
Það sem kostaði hér kr. l,00fyr-
ir stríðið, kostaði því haustið
1920 kr. 4,54. 1 júlí í ár telst
hækkun frá 1913 á sömu vöru
270%. Kostar þá það er fekst
fyrir kr. 1,00 1913, kr. 3,70 nú.
Við samanburð þess, sem hér
fer á undan um verðlag og verð-
lækkun ýmsra landa, sjáum vér
að ekki horfir glæsilega fyrir oss.
íslenzka þjóðin hefur farið mjög
svo varhluta af verðlækkuninni.
Og í þessum samanburði ber að
taka tillit til þess, að verðlækkun
hinna ýmsu landa, sem hér eru
tilgreind, er miðuð við apríl í ár.
en eigi júlí, eins og hjá oss. En
á ársfjórðungnum marz til júlí
Seyðisfirði, 17. september 1921
lækkuðu vörur að nokkrum mun
hér.
Ástæður þess, hversu lítil hefur
orðið verðlækkunin hér, eru mjög
margar. Fyrst ber þá að nefna
aðalmeinið, undirrót allra hinna,
gjaldeyrisvandræðin. Af þeim
leiddi það, að tekið var til hinna
illræmdu viðskiftahafta, sem eiga
sér nú orðið „formælendur fá“.
Af þeim leiddi margskonar stöðv-
un á viðskiftalífinu fram yfir það,
er þurft hefði að vera — og
margskonar óþarfur kostnaður.
Auk þess voru þau sú skottulækn-
ing, er menn voru svo fávísir að
blekkjast á og héldu að duga
mundi — og varð það til þess,
að stjórnin var eigi svo snemma
sem skyldi knúin til lántöku. En
gjaldeyrisvandræðin hafa orðið
þess valdandi, að menn hafa orð-
ið að sæta verstu afarkjörum með
öll sín verzlunarsambönd og inn-
kaup og heilbrigt viðskiftasamband
og samkepni eigi fengið að njóta
sín. En þetta hefur aftur á móti háð
framleiðslu vorri meira en með
tölum verði talið, einkum sjávar-
útveginum. Fjöldi mjög svo verð-
mætra skipa hefur legið aðgerð-
arlaus, sakir þess að útgerðin
hefur eigi borgað sig. Má í því
sambandi benda á steinolíuverðið,
sem verið hefur og er fram úr
hófi hátt. Er vert að veita tillögu,
er komið hefur fram í blaðinu
„Vísi“, mjög nána athygli. Er þar
lagt til, að framvegis verði haft
útboð á steinolíuförmum til lands-
ins. Landið á sem sé ekki að
hafa einkasölu á olíu, heldur eft-
irlit og framkvæmd þessa nefnda
útboðs. Gæti þá svo farið, ef
þetta ráð væri upp tekið, að eigi
yrði Steinolfufélagið einrátt um
verðið.
Höft þau er lagst hafa á fram-
leiðsluna og dregið úr henni, hafa
því til þess orðið, að ástandið
hefur farið síversnandl. Er það
auðskilið mál, að úr því að alt
komst í kreppu, þegar framleiðsla
vor stóð með mestum blóma, reynd-
ist all-erfitt að koma öllu á rétt-
an kjöl, þá er framleiðslan var í
versta lagi og verðlag innlendrar
vöru hlutfallslega verra en áður.
Við athugun þessa máls hljóta
menn ávalt að koma að hir.u
sama: Öngþveiti vort nú á rót
sína að rekja til þess, að eigi var
í tíma tekið gjaldeyrislán.
Sakir vaxandi verzlunarörðug-
leika vegna gjaldeyrisskortsins hef-
ur erlend mynt komist í óhæfilega
hátt verð hér. Bankarnir sjálfir
hafa selt hana miklu hærra verði
en hún gengur í Kaupmannahöfn
og einstaka menn erlendir hafa
grætt á því stórfé að selja hana.
Þeir hafa sem sé fengið fyrir hana
íslenzkar krónur, keypt síðan ís-
lenzkar sjávarafurðir og borgað
þær í íslenzkum peningum. Þeir
hafa því getað keypt miklu hærra
verði en hinir, er að eins höfðu
íslenzka seðla og ekki höfðu grætt
á erlendum peningum. Loks hafa
bankarnir kórónað alt þetta með
því að gera útgerðarmönnum að
skyldu að borga með erlendri
mynt. Afleiðing þessa verður sú,
að útgerðarmenn tapa jafn miklu
og því nemur, sem erlend mynt
er seld hér í bönkunum hærra
verði en erlendis. En eigi að*eins
það, heldur kemst fiskverzlunin í
færri manna hendur og þá helzt
útlendinga, þar eð þeir hafa í
helzt í höndum erlenda peninga.
í því sambandi má benda á það,
að einhver helzta orsökin að gjald-
eyriskreppu vorri er talin sú, aö
íslandsbanki lánaði einstökum
fiskikaupmönnum alt of mikið fé,
og þeir keyptu síðan upp fiskbirgð-
ir landsins og gekk all-skrykkjótt
salan. Þá má á það benda, sem
Gunnar Egilsson heldur fram, að
mjög spilli það fiskverði voru,
hve mikið berst á markaðinn í
einu. En það verður mest, þegar
fiskurinn er í fárra manna hönd-
um og farmarnir stærstir.
Sem geta má nærri er hið ó-
eðlilega háa verð erlendrar mynt-
ar eigi mikil blessun Iandslýð.
Með því hafa bankarnir hér felt
þann dóm.að íslenzkir peningarséu
miklum mun minna virði en erlend-
ir. Þeir hafa því sett lægra gengi á
íslenzka peninga en danska. Og
allir mega sjá það, að eigi getur
slíkt aukið verðlækkunina í land-
inu. En þar eð bankarnir hafa
ákveðið að útgerðarmenn borgi
með erlendri mynt en eigi hinni
sömu og þeir fengu hjá bönkun-
um til útgerðarinnar, þá tapa út-
gerðarmennirnir, eins og vér höf-
um bent á, allmiklu fé, og auk
þess kemst fiskverzlunin að miklu
leyti í hendur útlendum mönnum
og þar með gróðinn af henni.
Loks er ef til vill hætta á að fisk-
markaður vor spillist og vér fáum
lægra verð. Alt þetta virðist þann
veg, að lítil líkindi eru til þess, að
landinu verði það gróði, er bæti
ástandið frá því sem nú er.
Og enn komum vér að lántök-
unni. ÖII þessi vandræði og alt
þetta fálm stafar af frestun henn-
ar. Og auk þess hefur sterlings-
pundið lækkað að miklum mun,
og er jafnvel talið að vér munum
skaðast af þeirri ástæðu einni alt
að einni millión króna, á því hve
lánið var seint tekið. Annað tjón
verður ekki T tölum talið. En
einna hörmulegast er þó það, að
stjórn sú, er situr að völdum og
síðasta þingi þóknaðist að setja á
vetur, mun alls ekki hafa útvegað
lánið, heldur einstakir menn.
Mætti þó ekki til minna ætlast af
stjórninni, en að hún gengi rösk-
lega að lántökunni, þá er los hafði
verið komið fyrir hana vitinu.
Öll lönd hafa af alefli að því
kept, að verðlækkunar gættifsem
mest. Einna mest hafa þó Banda-
ríkin gert að þessu, enda eiga þau
hægt um vik, en vel hefur líka
tekist hjá þeim, ef á það er litið,
að hagfræðingar búast fastlega við
að verðlag komist aldrei jafn lágt
og fyrir stríðið. Erlendur mark-
aður bíður ekki eftir góðum á-
stæðum hjá oss, heldur lækka þar
íslenzkar vörur í sama hlutfalli og
aðrar, að öllu eðlilegu. Þessvegna
er á því mikil nauðsyn, að kapp-
kostað veröi að íslenzka þjóðin
fari eigi á mis við vörulækkun þá
er erlendur markaður hefur að
bjóða. Má það eigi sízt verða
til bjargar í öngþveiti voru, að
kappkostað sé nú að öll viðskifti
verði sem frjálsust og vér náum
til sem víðtækastra viðskiftasam-
banda. Ennfremur er hin mesta
nauðsyn að farmgjöld lækki í svo
nánu hlutfalli við það, sem erlend-
is er.sem framast er unt.
Ódýr fóðurbætir.
Mánuður, nær því hálfur hey-
skapartíminn, — undantekningar-
lítið allir „hundadagarnir" heltu
regni og stundum krapahríð yfir
þá, er störfuðu að heyvinnu hér
um sveitir.
Afleiðing: Hrakin eöa óhirttaða
og úthey, eða illa verkuð hey.
Og önnur afleiðing: Nauðsyn
hagkvæmra og skjótra úrræða til
að draga úr þeirri hættu, sem
skemt fóður orsakar.
Lifur og lýsi er svo ódýrt að
slíkt bar sjaldan við á seinni tím-
um að ófriðarbyrjun 1914. Því
vil eg benda bændum og öðrum
þeim, sem þurfa aö sjá um sæmi-
leg æfikjör lifandi penmgs, næsta
vetur, á að kaupa lifur og lýsi til
fóðurbætis, sem fyrst — áður en
eftirspum orsakar verðhækkun —
Birgðir eru með minsta móti, því
ýmsum hefur þótt of dýrt aö hirða
lifrina.
Allmikið af síld, sem var veidd
1920, er til í landinu. Þessi síld
er orðin óverðmæt nematilskepnu-
fóðurs og því seld lágu verði.
Menn þekkja það fóður af reynslu