Baldur - 08.06.1903, Blaðsíða 2

2
BALDUR, 8. J<5Nf 1903.
BALDUR
ergefinn útáGIMLI, Manitoba.
Kemur út einu sinni í viku.
Kostar $1 um árið.
Borgist fyrirfram.
Útgefendur:
Nokkrir Ný-Íslendingar.
Ráðsmaður : G. ThORSTEINSSON.
Prentari: JóHANNES VlGFÚSSON.
Utanáskrift til blaðsins:
BALDUR,
Gimli, Man.
Veið á smáurn angTýgingnm er 25 cents
fyrir þumluDg dáikslengdar. Afaiíittur er
gefinn á atferri auglýaingum, aem birtaat í
blaðinu yfir lengri tíma. Viðvíkjandi
akíkum afalætti, og öðrum fjármálum blaða-
íob, eru menn beðnir að anúa ajer að táða-
manninum.
MÁNUDAGINN, 8. JÚNí I9O3.
Borgirnar.
Yöxtur þeirra, þýðing, og
ástand.
Allt fer sfimu leið,
og ásœkja smærri
fiska stærri fiskar,
sflum samferða
að sama náttstað
náhvals í gapanda
gini.
B. Thorarensen.
Hvað sje rjett meðhöndlun á
mannfjelagsskipuninni í borgunum,
það verðurað líkindum aðalfhugun-
aratriði heimsmenningarinnar í
pólitisku tilliti á hinni nýbyrjuðu
öld.
Sú löggjöf, sem bœndalýðnum
hefir verið viðkomandi, hefir að
undanförnu haft afarmikla þýðingu
meðal þjóðanna, og heldur þvf á-
fram um Iangan aldur, en samt
má enginn sveitamaður missa sjón-
ár á þvf, hversu miklu meiri fjölg-
unin er .að verða í hópi þeirra
samborgara hans, sem í borgunum
búa heldur en í hans eigin flokki.
Eftir því sem borgarlýðurinn verð-
ur fjölmennari að tiltölu við sveita-
lýðinn, eftir þvf má eðlilega búast
við þvf, að sú mannfjelagsskipun,
sem borgunum kemur við, dragi
meira til sfn athygli þeirra manna,
sem mest gefa sig við þvf, að í-
huga löggjöf og stjórnarfar þjóð-
arinnar.
Á Englandi býr nú orðið meira
en 'helmingur þjóðarinnar í stór-
borgum.
í þeim borgum, sem hafa 10,000
fbúa eða meira, lifir 62°/o af þjóð-
inni, og þcgar þess er gætt, hversu
mikill mannfjöldi býr f þorpum og
bœjum, sem ckki teljast með veru-
legum borgum, þá er augljóst að
ekki muni minna en af fbúum
Englands vera kaupstaðarfólk.
Hlutföllin milli borgarinnar og
byggðarinnar eru að sönnu hvergi
eins og á Englandi, en þau eru
mikið svipuð á Skotlandi, í Belgfu,
Hollandi, Prússlandi og víðar.
í Ameríku er ástandið ekki orð-
ið svona í heild sinni, en ef litið er
til vissra parta, er alveg komið f
það sama. í Massachusetts býr
66% af fólkinu f borgum sem hafa
10,000 fbúa eða meira, og fjölgun-
arhraðinn í ameríkönskum borgum
er miklu meiri en í Evrópu. Fjölg-
unin f tveimur stœrstu borgunum
sjest af eftirfylgjandi töflu :
Chicago. New York.
Árið íbúar íbúar
1800 60,000
1840 4.500
1880 503.185 1,206,299
1890 1,099,850 1,515,301
1900 1,700,000 2,050,000
í kring um ÍJew York byggðust
auk þessa einlægar smáborgir, og
að þeim öllum meðtöldum nemur
tala kaupstaðafólksins við ósinn á
Hudsonfljótinu 3,600,000.
Árið 1800 voru að eins 5 borgir
til í Bandarfkjunum, sem teljandi
voru, og þó allar heldur fámennar;
en árið 1900 voru þær 345, og
margar þeirra geysilega fjöl-
mennar.
Þegar alls þessa er gætt, er það
sýnilegt hversu mikla þýðingU
borgarlffsástandið hefir á mannlífið
f hcildinni.
Það er margt, sem styður að
þessari samansöfnun fólksins í
borgirnar. Allar uppfindingar,
sem miða verksmiðjunum til efl-
ingar, draga allt af saman fleiri og
fleiri menn utan um vinnustöðv-
arnar. í öðru lagi gjöra uppfind-
ingarnar bœndalýðnum mögulegt
að komast yfir víðáttumikla jarð-
yrkju tiltölulega fáliðuðum. Það er
sagt að með öllum nýjustu og beztu
búskaparáhöldum geti nú, sem því
svarar, hverjir fjórir menn rœktað,
malað, og afhent bakaranum eða
húsmóðurinni nóg mjöl f allt það
brauð, scm þúsund manns þarfnast
sjer til viðurværis yfir árið. Korn-
yrkjumaðurinn cr farinn að færa
sjer rafmagnið f nyt. Með þvf að
rafmagna útsœðið, eykst uppskcr-
an um 50 pcr cent. Með því að
rafmagna loftið, eykst hún um 70
per cent. Með þvf, að rafmagna
jarðveginn, eykst hún um 300 per
cent. Ef þær tilraunir, sem þegar
hafa verið gjörðar til þess, að kom-
ast að þeirri þckkirigu, sem fengin
er í þessu efni, verða nokkurntfma
almennt útbreiddar, þá er ekkert
sýnilegt þvf til fyrirstöðu, að næst-
um þvf öll þjóðin þyrpist saman í
borgir cða bcei. Mcð bcettum
ferðafærum, bæði þjettiloftsreið-
hjólum, gasólfnvögnum, og ýmsu
öðru, cr ekki sýnilegt að þeir, sem
jarðyrkjuna stunda, þurfi nokkurn
hlut frcmur að lifa út f sveitunum
heldur en inn f bœjunum.
Nú cr þess að gæta að allur sá
iðnaður, sem haft getur aðsetur
sitt f borg að þvf leyti, sem allri
aðalstjórnsemi viðkemur, hann er
til þess fallinn að gjöra úr honum
gróðafyrirtæki f stórum stfl. Þann-
ig gctur auðveldlcga rekið að þvf,
að kornframleiðsla lendi f höndum
eins eða fárra cinokunartjelaga, al-
veg eins og nú er orðið með alla
málmtekju, og mestallar fiskiveið-
ar. og jafnvel með kjötframleiðsl-
una að miklu leyti. Borgarlýðs-
fjölguninni fylgir stanslaus vöxtur
á ríkdómi þeirra, sem ríkir cru.
Auðmennirnir verða stærri og
stærri, en tiltölulega færri; og f
hlutfalli við auð slfkra mannavcrða
fátæklingarnir smærri og smærri,
og tiltölulcga fleiri. Það eroft bent
á það, að glœpirfari fækkandi ; en
þegar þess er gætt, að meginið af
skálkapörum hefir œvinlcga staðið
f beinu cða óbeinu sambandi við
ágirnd, þá er auðskilið hvers vegna
ytra álitið á mannfjelagsástandinu
breytist. Þvf betur sem mönnum
gengur að stela, þvf snjallari verða
þeir f að fclá. Öryggisskápar, og
aðrar þesskonar seðlaskrfnur, eru
vasar stóru þjófanna, en litlu þjóf-
arnir komast af með buxnavasana.
Mcð þvf, að mannfjelagið cr
þannig alltaf bctur og betur varið
gegn handalögmáli, koma færri
menn skálkahætti sfnum f fram-
kvæmd með þvf móti; en einmitt
fyrir vikið reyna fleiri mýsnar að
læðast, að þeim eru ekki til neins
stökkvin. Þvf fteiri sem geta kom-
ið sjer fyrir með að svala ágirnd
sinni samkvæmt landslögum, því
færri fjársýkismenn þurfa á þvf að
halda að gjöra það gagnstætt lög-
unum.
Frelsisglamrið hjer f Ameríku
hefir skapað þjóðinní Iagafar, sem
er svo úr garðí gjÖrt, að einstakl-
ingnum er ekki einungis heímilt,
að afla sjer -sjálfur brauðs mcð
hvaða móti, sem ekki reynist
beinn þjófnaður, heldur er honum
einnig leyfilcgt, að láta einhvern
annan meðbróður sinn afla brauðs-
ins fyrir sig, mcð hvaða móti scm
hann heldur þvf valdi yfir þeim
meðbróður, að geta kúgað hann
til þess að gjöra það.
í Amerfku hefir borgarlýðsfjölg-
unin og auðmannavöxturinn hald-
ist rœkilega í höndur. Árið 1800
var tiltölulega mikill jöfnuður á
efnahag manna í Bandarfkjunum,
þannig, að fáir voru sárfátækir, og
fáir stórrfkir. Nú er svo komið þar,
að helmingur manna á ckki ncitt,
nema heilsu sína — þcir sem hana
hafa, — og svo ljelegan fatnað,
að hjá mörgum hverjum er það
ekkert nema nafnið. Einn áttundi
hlutinn af öllu fólkinu þar á sjö
áttundu hluti alls fjemœtis f land-
inu. Einn hundraðasti hlutinn á
helminginn af eignunum ; og sá
hluti sem svarar einum af hverjum
20,000 á fimmta part allra cigna,
nefnilega: einn tvö hundraðasti
úr 1% á 20% af öllum auði Banda-
manna, eða 4000 sinnum meira
heldur en það, sem kemur að jafn-
aði á hvert höfuð, þcgar verið er
að gefa út skýrslur um það, hvað
efnahagur þjóðarinnar sje góður,
og hvað ríkidœmið nemi miklu á
mann. Það hefir engjnn gagn af
því auganu, sem hann sjer ekki
með, og enginn munaðarlaus eða
heilsulaus, klæðlaus eða matarlaus
neitt gagn af þvf, að þjóðinni sje
talið svo eða svo mikið til jafnaðar,
af þvf að hans eigin neyð sýnir
honum, að slfkt er f raun og veru
eintóm svikagylling og fmyndun.