Baldur - 21.09.1903, Blaðsíða 2

2
BALDUR, 21. SEPT. 1903
BALDUR
ergefinn út áGIMLI, MANITOBA.
Kemur út einu sinni í viku.
Kostar $1 um árið.
Borgist fyrirfram.
mannlegs eðlis, — að vilja vera
frjáls---sjálfur --sjálfráður
að athæfi sínu-hafa SJÁLFS-
VALD------- láta ekki
aðra 'kúga
Útgefendur:
Nokkrir Ný-ÍSLENDINGAR.
Ráðsmaður : G. TlIORSTEINSSON.
Prentari: JóllANNES VlGFÚSSON.
Utanáskrift til blaðsins :
BALDUR,
GlMLI, Man.
kristilegu
sig.
Frá brœðralagslegu,
eða siðferðislegu sjónarmiði— hvað
sem menn vilja helzt kalla það, —
er það aldrei annað en ncyðarúr-
ræði, að taka sjálfsvald nokkurs
manns af honum. Þegar sjálfsvald
cinstaklingsins kemur fram f skað-
Verð k etnáum auglýsingum er 25 oents
fyrir þumlung dálkslengdar. Afsláttur er
gefinn á stœrri auglýsingum, sem birtast í
blaðinu yfir lengri tíma. Viðvikjandi
sWkum afslætti, og öðrum fjármálum blaðs
ins, eru menn beðnir að snúa sjer að raðs-
manninum.
MÁNUDAGINN, 2 1. SEPT. I9O3.
Vald.
EðLI þESS.TEGUNDIROG notkun.
Öll starfsemi mannfjelagsins er
komin undir því valdi, sem knýr
starfsemina áfram. Menn gjöra
glöggan mun á þvf, hvað manni
sje f sjálfsvald sctt, og hvað ekki.
Hreifing innyflanna er t. d. ekki
talin manninum sjálfráð, þar sem
hreifing útlimanna er þar á móti
talin á mannsins eigin valdi. Allar
þessar útvortis hrcifingar manns-
ins eru kallaðar athæfi hans, og
það virðist vera hverjum manni
inngefið f náttúruna, að vilja vera
sjálfráður að athæfi sínu, — vilja
að það, sem þeim er í sjálfs vald
sett frá skaparans hendi, — frá
hendi föðursins, — það sje þeim
ekki fyrirmunaðaf mannannahendi,
— af hendi brœðranna. Þetta er
það, sem menn hafa almennt á til-
finningunni þegar þeir eru í huga
sfnum að gjöra mun á kúgun og
frelsi. Það er ofboð hlægilegt
stundum, að heyra ósköp lftilsigld-
ar sálir ofmetnast af þvf, hvað þær
sjeu frjálslyndar, þegar raunar er
um ekkert að ræða í hugskoti
þeirra, nema allsherjar einkenni
samlegu athæfi gagnvart öðrum
mönnum, þá finnur samt mannfjc-
lagið sig til þess knúð, að leitast
við að fyrirbyggja allar skaðvæn-
legar afleiðingar einstaklingsfrelsis-
ins. ,_,Láttu mig vera“, segir
slarkarinn og skálkurinn, þegar
kigreglan tckur hann fastan. „Láttu
mig vera“, segir okrarinn og fjár-
glæframaðurinn, þegar einhver
þingmaðurinn vill láta marka hon-
um bás með nýrri löggjöf. Báðir
vilja vera sjálfráðir, vilja mega fara
sfnu fram, vilja vera frjálsir, en
mannfjelagið getur ekki veittþetta
frelsi, vegna þess að slíkt einstakl-
ingsfrelsi cr eyðileggjandi fyrir al-
menningsfrelsi. Sjerrjettindi ein-
staklingsins til nokkurs þess hlut-
ar, sem aðrir geta ekki án verið,
spilla velferð annara manna, „og
þess vegna má ekki mannfjelagið,
frá siðferðislegu sjónarmiði, láta
slarkarann vera eða láta fjárglæfra-
manninn vera.
Það getur hver maður viður-
kennt að það væri bezt, að mann-
fjelagið þyrfti aldrei að taka fram
fyrir höndurnar á sjálfsvaldi ein-
staklingsins, en mannfjelagið á ekki
slfku láni að fagna, vegna þcss, að
sjerhver einstaklingur er ekki nógu
göfugur til þess, að cfla sfna eigin
vclfcrð án þcss að spilla einhvers
annars manns velferð. Af þessu
leiðir, að allur þorri manna er á
þeirri skoðun, að eitthvert utanað-
komandi vald þurfi til þess að tak-
marka sjálfsvaldið, — halda þvf
svo í skefjum, að það komi ekki f
bága við vclferð heildarinnar.
Ferill mannkynsins og reynzla
sjálfra okkar sýnir okkur hversu
iðulega hinn sterJci beitir sjálfs-
valdi sinu til þess að takmarka
sjálfsvald hins veika, hinn auðuc/i
sjálfsvald hins fátæka, hinn undir-
f'úruli sjálfsvald hins hrekklausa,
hinn lœrði sjálfsvald hins fáfróða,
foreldrarnir sjálfsvald barnanna,
heknarnir sjálfsvald sjúklinganna,
o. s. frv. í öllum þcssum tilfell-
um getur hin ytri takmiirkun á
sjálfræði einstaklingsins miðað til
góðs, en svo gctur hún lfka í öll-
um tilfcllunum miðað til ills, þcgar
svo ber undir.
Þannig sjcr maður, að cins og
það vald, sem flýtur innan að, get-
ur bæði miðað til góðs og ills, svo
getur einnig hið utan að komandi
vald miðað til hvorstveggja. Af
þessu kemur það, að nokkrir menn
halda því fram, að heimurinn sje
cngu bœttur mcð ncinni löggjöf
eða neinum valdstjcttum, og vilja
láta afncma allt slfkt sem fyrst.
Þeir, sem þcssum kcnningum halda
fram, eru stjórnleysingjar, — anar-
kistar, — og þött ýmsir þeirra
framfylgi skoðunum sínum méð of-
beldisverkum, þá er langt frá, að
þeir gjöri það allir. Þessar skoðan-
ir eru sprottnar af virðingarverðum
vilja til þess, að eyðileggja allt hið
ytra kúgunarvald, en þær bera
ekki, fram ncina tryggingu fyrir
rjettri notkun hins innra sjálfsvalds,
og ástæðan cr sú, að skoðanirnar
eru í heild sinni sprottnar af mis-
skilningi á kúgunarvaldinu sjálfu.
Öll ytri áhrif, scm neyða ein
staklinginn til þcss, að hcgða at
hæfi sínu gagnstætt sfnum eigin
vilja, eru kúgunarvald, jafnt fyrir
því, þótt það miði hinum undirok
aða sjálfum til góðs. Svo er því t.
d. varið milli læknis og sjúklings.
Stjórnleysi f þeim skilningi, að ekk
sje hægt að flýja undir vcrndar
væng neinnar valdstjettar, þegar
einn vcrður fyrir yfirgangi annars,
það á sjer stað meðal dýranna, og
máske meðal hinna villtustu manna
og það er hin glundroðafyllsta ó-
stjórn. StjóRNLEYSI (Anarchy)
f þeim skilningi, að sjálfsvald hvers
einstaklings fái að njóta sfn, án
takmörkunar af nokkurs annars
manns valdi, það er hvorki meira
nje minna en algjör Paradísar
draumur, sem gjörir kröfur til þess
að hver einstakur sje svo fullkom
inn, að hann þurfi engrar ytri
reglugjörðar við í þvf, sem breytn
hans viðkemur. Það er þýðingar-
laust, að búast f bráð við þeirri
fullkomnun, að mennirnir komist
af með algjört löggjafarleysi, og
því er það himinhrópandi skylda
fyrir hvern mann, að fá góða lög-
gjöf f stað hverrar þeirrar löggjafar,
sem hann nú álftur vonda.
Ef hinn GÓÐI gæti með sjálfs-
valdi sfnu ævinnlega takmarkað
sjálfsvald hins vonda, þá væri feng-
ið hið œskilegasta vald, sem hugs-
getur. Það væri hin sannkall-
aða ,,öðlingastjórn“ — aristocracy
og við þá stjórn væri gott að búa,
þótt að cins einn maður hefði ráð
fyrir hcilli þjóð, ef það væri f alla
staði bezti maðurinn. Til dœmis
upp á það virðist mega nefna Perf-
kies hjá Grikkjum og Elfráð (Al-
fred the Great) hjá Englendingum.
En „enginn gjörir svo öllum Iíki“,
segir máltækið, og ,,enginn erspá-
maður f sfnu föðurlandi", og þetta
veldur því, að sá, sem er f raun og
sannleika öðlingur en ekki smjaðr-
ari, hann getur sjaldan fyr en seint
og sfðarmeir fcngið að koma sfnu
fram. Ummæli öfundsjúkra keppi-
nauta cru ósanngjörn,og dómgreind
talhlýðinnar alþýðu er formyrkvuð
af flokkadrætti og hlcypidómum.
Fyrir þcssa sök er sönn öðlinga-
stjórn ófáanleg til langframa, hversu
œskileg scm hún cr.
Ef maður virðir nú fyrir sjcr á-
stand hinna ýmsu þjóðfjelaga, þá
sjáum við, að sumstaðar búa menn
við EINVELDI (Monarchy), -sem f
fyrstu hcfir myndast fyrir atgjiirfi
fleiri eða færri, illra eða góðra her-
konunga, og hefir svo gengið að
erfðum frá kyni til kyns. Það get-
ur ýmist verið regluleg öðlings-
stjórn (Aristocracy), eða harðstjórn
(Tyranny), eða eitthvað þar á milh',
allt cftir göfugleik þess, sem stjórn-
ar f það og það skiftið'. í hvaða
mynd, sem það kemurfram, er að-
al-einkenni þess allt af hið sama,
— yfirdrottnun, og ástandið er
hervalds fyrirkomulag (Imperial-
ism), cinn hár tindur, sem gnæfir
yfir alla lægri hnjúka.
Vfða annars staðar búa þjóðirn-
ar við höFðINGJAVELDi (Oli-
garchy), þótt smærri eða stærri
hluti þjóðarinnar, eða karlmann-
anna meðal þjóðarinnar, greiði að
nafninu tll atkvæði um það, hverj-
ir þeir hiifðingjar skuli vera. Slík
stjórn getur auðvitað verið góð, en
henni hættir oftar við því að verða
sjerplœgin auðmannastjórn (Pluto-
cracy). Eins og yfirdrottnun er
eðli einveldisins, svo cr fjedrœgni