Baldur - 03.10.1906, Blaðsíða 2

2
BALDUR, 3. OKTÓBER Í906.
BAIDUR
ER GEFINN 6T Á
GIMLI, ----- MANITOPA
OHAÐ VIKUBLAÐ.
KOSTAK $1 UM ÁRIð.
BORGIST FYRIRFRAM
tÍTGEFENDUR :
THE GIMLI PRINTING &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIL BLAðSINS :
BjYLDUR,
C3-ITÆILI,
Það hefir lengi verið trú manna,
að við sarrkeppnina kæmi það í
ljós, hver sje mestum hæfilegleik-
um gæddur, að hún sýni hver sje
’Samson* í framsókninni og af
náttúrunni til þess settur, að vera
annara herra ; en þeir athuga það
sjaldnast, að kringumstæðurnar
skera oft lokkana af ’Samson1, svo
j hann getur aldrei beitt kröftunum,
1
j sem í honum eru fólgnir, og þrátt
fyrir aila tröllatrú manna fyr og
sfðar um það, að samkeppni sje
lffið f viðskiftunum, þá er það nú
orðið áþreifanlegt, að svo er ekki,
nema í mjög takmörkuðum skiln-
ingi.
Samkeppni milli tveggja eða
fleiri málsparta, getur stundum
komið góðu til leiðar fyrir þá, sem
standa utan við þá samkej#pni ;
samkeppni tnilli verzlunarmanna
lækkar t. d. oft verð á vöru, sem
almenningur þarf að kaupa, og
fyrir þá skuld eralmenningi gjarnt,
að trúa því, að samkeppnin sje f
eðli sfnu mesta hnoss, en hið eig-
inlega augnamið keppinautanna cr
gefinn á atœrii auglýsíntum, srm birtast í oftast allt annað en það, (að lækka
blaðinu yfir lengri tíma. VKivfkjandi
slíknn atslætti ng öð 'um fjúrmálurn blsðs-
ins, eru meun beðnir að suúa sjer að ráðs
manninum.
mcð þvf nún felur í sjer frækornið
til einveldis ; og af þvf einveldin
sem upp úrhennivaxa, eru prfvat
einveldi, sem hafa ávinning sjer-
staks manns fyrir augnamið, en
ekki þjóðareinveldi, sem hefir al-
menningshag fyrir augnamið, þá
verður hún viðskiftunum og at-
samsafn einstaklinga. Þessi fjelög
hafa f seinni tfð stækkað óðfluga,
en lfka fækkað — hcfir verið
steypt saman, fyrst f ’Trust1 —
leynileg og víðaóleyfilegsamtök—
og sfðan f löglegar fjclagsheildir,
sem hafa solgið f sig miirg fjelög,
sem áður voru keppinautar. Þann-
Ve>ðá«máum aug!ýsingum er 25 cent
fyrir þumtung riá knlengdar. Afaláttur er

MlÐVIKUDAf I\N 3. OKT. I9O6.
sá
Hverjir keppa?
"Samkeppnin er lffið f viðskift-
iinum" er orðtak, sem flcstir hafa
lært, og'sem flestir brúka f þeirri
trú, að í því felist ævarandi sann-
leiki. ”Samkcppnin er lffið f við-
skiftunum !“ heyrist f öllum áttum.
Þessi boðskapur gagntekur þrótt-
miklu unglingana, sem langar til
að reyna sig við hvað sem er;
hann er reglulcgur fagnaðarboð-
skapur fyrir þá, á meðan þeir f
huga sjcr geta kcppt við einhvern
hugsaðan keppinaut, og unnið einn
sigurinn af öðrum. — Unnið einn
sigurinn af öðrum,— gáum að því.
Það er einmitt ’sigurinn’, sem hug-
urinn festir sig við, en flestir
glcyma þvf, að til þess hægt sje
að vinna sigur f samkeppni, verð-
ur einhver að bíða ósigur, og með
sinni sfvakandi hugsun um ’sigur',
taka menn yfirleitt við þessarí
kenni.ngu, án þess að gefa þvf
gaum, að hún boðar bæði sigur'og
ósigur, —að hún boðar ósigur fyr-
ir langflesta af þcim, sem hugðust
mundu vcrða sigurvegarar, og sig-
ur að eins fyrir mjög fáa ; þetta er
það, sem reynzlan hefir kennt
mönnum, sjerstaklega reynzla
manna á sfðustu tveimur eðaþrem-
ur áratugum.
Það er óneitanlega eitthvað töfr-
andi við hugmyndina um sam-
*
keppni, á meðan maður sjer fram
undan sjer einlægar sigurvinning-
vöruverð, og þess vegna er
hagnaður sjaldan langvinnur.
Hið fyrsta og helzta augnamið
allrar verulegrar samkeppni er, að
ná einveldi, ef það er mögulegt,
og á mcðan tveir eða fleiri stríða
um að ná einveldinu, getur stund-
um hlotist gott af þvf, fyrir þá
sem utan við strfðið standa, en
hitt er þð eins títt, að þeir sem
utan við það standa, lfði skaða við
það, og kemur það einna greini-
legast f Ijós, þar sem ræða er um
verkstæði, sem vegna samkcppni
setja niður kaup þeirra sem í þcim
vinna. Samkeppnin hefir sem sje
það í för með sjer, að vöruverð
lækkar, og er þá gróði fyrir þann
vinnuvegunum til niðurdreps, en [ ig sjáum vjer að einstaklingarnir
ckki til lífs. ; slá sjer fyrst saman f fjelagsskap,
Við sjáum þvf, að það er eitt- !t!1 Þess að forðast skaðsemi sam-
hvað varhugavert við þessa kenn- keppninnar, og svo slá þcssi fjelög
ingu, að ’samkepnin sje lífið f
viðskiptunum* ; hún er það að
minnsta kosti ekki nema á parti,
og ekki nema um tfma, og það fyr-
ir þá góðu og gildu ástæðu, að
augnamið hennar cr ekki það, að
vera lffið f viðskiftunum, heldur
það, að skapa einveldi. Ef sam-
keppni gæti verið lögum bundin,
svo að keppinautarnir gætu ekki
komizt lengra cn að tiiteknu tak-
marki — svo að þeir gætu ekki
eyðilagt hver annan, þá mætti mcð
nokkrum • sanni segja, að sam-
keppni gæti verið lffið f viðskiftun-
um, en af þvf flest su samkcppni
sem heimurinn þekkir enn sem
komið er, hefir engin reglubundin
takmörk, þá er afleiðing hennar
fyr eða sfðar — ekki viðskiftalegt
líf, heldur viðskiftalegur dauði,
hvað snertir alla aðra en þá, sem
einvaldi hafa náð.
sjer aftur saman, til þess enn á ný
að forðast skaðsemi hennar.
En þetta eru mestmegnis auð-
mannasamtök, og það er sfður en
svo, að aflciðingin af þeim sje góð
fyrir aðra en þá, sem f samtökun-
um eru. Þessi stóru samtök
margra auðmanna þýða ekki ein-
ungis það, að samkeppni þeirra á
milli er hætt, heldur þýða þau lfka
það, að þeir sem standa utan við
öll samtíik, og ætla sjcr sem ein-
staklingar að lifa eftir anda kenn-
ingarinnar um, að samkeppnin sje
Iffið í viðskiftunum, cru f hættu
staddir, og f þeim hóp er allur
þorri fólksins. Samkeppni er
ekki með öllu horfin, þó hún sje
að mestu leyti hætt meðal rfkis-
mannanna,, því þá er eftir sam-
keppnin milli rfkismannasamtak-
anna og allra sem ckki heyra þeim
til; en reyna hver fyrir sig að lifa
Vont trje getur ekki borið góð- eftir ’formúlu* samkeppniskenn-
an ávöxt. Mönnum hefir smátt
og smátt verið að lærast það, að
samkeppni er vont trje, sein ber
vondan ávöxt, — að hún er líf
fárra, en dauði margra. Og þeir
sem einna fyrstir hafa orðið til að
ganga inn á það, eru auðmennirn-
ir, sem áður höfðu keppt hver við
annan. Þeir sáu við reynzluna, að
f brimróti samkeppninnar voru fá-
ir óhultir, og að ávinningurinn af
sem kaupir vöruna, en hún hefir samkeppninni var svo vafasamur,
það Ifka oft í för með sjer, að kaup-
gjald lækkar, og er þá til skaða
fyrir verkamanninn.
Þcgar jafn sterk öfl eru f sam-
keppni, getur hún orðið lángvinn,
þó ekki sje það ,-útfð sjálfsagt, en
sjc öflin missterk, fcllurhið veikara
venjulega fljótt úr sögurtni, og við
það myndast einveldi í bráð eða
lengd. Sje einvcldið, sem áþenn-
an hátt hefir fengist, einveldi prf-
vatmanrfa, en ekki þjöðfjelags eða
sveitafjelags, kemur ætfð fljótlega
f Ijós hinn eiginlegi tilgangur
keppinautanná, í þvf að ná ein-
veldi. Og hver er hann ? Að
græða fje. Og þegar svo einveldi
af þessu tagi er komið á, cr lága
vöruverðið horfið, en lága kaup-
gjaldið helzt við.
Við sjáum þvf, að þrátt fyrirþað
að samkcppnin kemur oft af stað
heilmiklu búsli, þá víll það ekki
að það mundi langtum betra fyrir
sig, að leggja hana niður, og reisa
stór og yfirgripsmikil sambötid sfn
á milli, og ná þannig einveldi fyrir
hönd fjelagsskapar er þcir stæðu f,
sem áður voru keppinautar. A
þennan hátt hafa ótalmörg gróða-
fjelög myndast — fjelög, sem oft
og einatt eru að meiru cða minna
leyti einveldisstofnanir, og cru
stofnsett á rústum samkcppninnar,
sem áður var inilli þeirra sem
stofna fjeiagsskapinn.
Rfkismennirnir hafa lært, að
samvinna er óhultari og arðmeiri
heldur cn samkeppni, þó smá-
mennin f viðskiftaheiminum
sjc
allt af að klifa á því, að samkeppn-
in sje lffið f viðskiftunum, og reyni
f anda þcirrar kenningar að draga
skóinn hver af öðrum.
Til þess að ganga úr skugga um
það, að innbyrðis samkeppni milli
ingarinnar.
Það er þá ljóst, að samkeppnin í
heiminum nú á tímum er aðallega
mil.li einstaklinga, sem hafa til-
tíilulega takmörkuðum kriiftum á
að skipa, og á milli almennings yf-
irlcitt á aðra hlið og auðmanna-
samtakanna á hina. Hver afleið-
ingin verður og er orðin af sam-
keppni auðmannasamtakanna og
almennings, ef hún á að halda á-
fram, — geta allir sjeð eða gjört
sjer hugmynd um, sem skilja hvað
samtök og samtakaleysi þýðir; hún
verður auðvitað algjfirt einveldi
fyrir auðmannasamtiikin —- algjört
afnám allrar samkcppni, án þess
þó að tdgángurinn sje sá, að koma
á samvinnu mcð almenningi og
auðmannasamtiikunum — algjörð
cinokrun, sem cr hin eðlilcga og
sjálfsagða aflciðing samkeppninnar,
þegar hún fær að halda áfram nógu
lengi.
f gegn um sfnar stigbreyt-
irgarí höndu n prívat-manna.
Það scgja sumir, að cinokunar-
stofnanirnar, se:n auðinaniíasam-
böndin eru að koma á fót alstaðar f
hciminum, sje fyrirrennarar þjóð-
eignastofnana, og að því stærri og
yfirgripsmeiri setn auðmannasain-
tökin vcrði, því fljótara verði þeim
s úið upp f þjóðeignar itofnanir.Það
er Iftill vafi á þvf að þetta er rjett.
Samkcppnin, samtök auðmann-
auðmanna sje að ganga úr gildi, ogjanna og einokrunarstofnanirnar,
reynast rjett í öllum skilningi, að
hún sje Iffið f viðskiftunum. Þvert I samtök að koma f staðinn, gctur
á móti sjáum við, að hún er dauði' maður athugað járnbrautarfjelögin,
eru allt hlekkir í framþróun, sem
stcfair f þjóðcignaráttina, en þó sú
viðsk.ftanna, þegar hún er koinin námafjelög, verkstæðafjelög,banka, j vetði afleiðingin á endanum, þá
ar, og meðan maður gleymir að ; * almætti sitt, og buslið og braml-
athuga ej’ðilegginguna, sem sam- *^> scm ^ sJcr sta^ meðan sain-
keppninni er svo oft samfara, en ^ePPnin hefir ekki snúizt upp f1 annaia stofnana. Elestur fjelags-j scm hjeldu uppi samkeppn
ýms verzlunarfjelög,
telegraff og tclcfón-
’I
sje þeir teknir með f reikninginn.
scm samkeppnin fótumtreður,
þarf sjerstakt sinnislag tii að géta
mælt henni bót skilmálalaust.
fól
skipalínur, ! var það ekki hugsunin sem lá til
, og fjölda grundvallar fyrir starfsemi þeirra,
scm hjeldu uppi samkeppninni,
eru dauðateygjur við- skapur af þessu tagi eru auðmanna-! gjörðu samtíík sfn á milli til að
samtök að mestu leyti, þar sem koma fiðrum fyrir kattarnef og
einstaklingsins gætir lítið, og þariinjndiðu einokunarstofnanirnar,
sín.isem fjelagshe.ldin stendur fyrir) fetn eru að leggja sig eins og farg
einv'eldi,
skiftanna.
Samkeppnin hefir einmitt í sjcr
i sjáífrar
-V ^'ieigg
yfir þjóðirnar. Þeirra hugsun var
og er urn gróða fyrir síg, og þeirri
stefnu er auðvitað fylgt eins lengi
og einveldin fá að myndast, þrosk-
ast og lifa á kostnað almennings.
Tilgangurinn er alls ekki sá, að
leggja grundvöllinn til þjóðeignar-
stofnana, þó afleiðingin verði sú,
og stofnun einveldisstofnana verð-
ur ekki rjettlætt með þvf að þær
leiði til þjóðeignar og almennra
heilla á endanum ; sú aðferð til að
fá þjóðeignarstofnanir er of kostn-
aðarsöm til þess, aðhennisje mæl-
andi bót, og ekki getur tilgangur
einvaldsstofnananna verið sá, að
flýta fyrir innleiðslu þjóðeignar-
stofnana, þvf þá væri tilgangur
þeirra sá, að flýta fyrir að eyði-
leggja sjálfar sig, cn inn á það get-
ur enginn maður gengið, sem gefið
hefir gaum starfsemi einveldis-
stofnananna.
En hvað sem tilgangi einvalds-
stofnananna liður, og hvað sem
um það er að segja, að þær verð
á endanum að þjóðcignarstofnun-
um, þá er það víst, að fæstarþeirra
eru orðnar að þjóðeignarstofnun-
um, og margar þeirra eiga að lfk-
indum býsna langt í land með að
verða það, eins lengi og stjórnmál
landanna eru f höndunum á mönn-
um, sem beint eða óbeint eru
bendlaðir við einvaldsstofnanirnar.
Þjóðeignarhugmyndirnar hafa á
sfðari árum útbreiðst þvf meir, þvf
meir sem auðvaldssamtökin hafa
hert að fólkinu, og mikill fjöldi
manna viðurkennir nú, að f þjóð-
eignarstefnunni sje hin cina varan-
lega trygging gegn yfirgangi auð-
mannasamtakanna. En þjóðeign-
arstefnan er lengi að ryðja sjer til
túms, og framkvæmdir f þá átt, að
stofnsetja þjóðeignarstofnanir,
koma ekki í stórum stýl, fyr en
mciri hluta fólks er orðið það á-
hugamál, — svo mikið áhugamál,
að líiggjafarvaldið neyðist til að
taka það til greina. Og meðan
fólkið er að hugsa sig um, meðan
það er að læra lexíuna sfna, halda
auðmannasamtökin áfram að leggja
undir sig hvað sem fyrir er, og
hneppa mcnn f fjármunalega á-
nauð. t>etta er bcrsýnilegt, og af
þvf hitt er líka sýnilegt, að þjóð-
cignastofnanirnar fást vfðast hvar
ckki, ncina mcð strjálum og löng-
um millibilum, þá hefir ýmsum
fyrirhyggjumönnum hugkvæmst
aðrir útvegi'", til að fyrirbyggja
yfirgang auðmannasambandanna
að nokkru leyti, og þessir útvegir
cru stofnun samvinnufjelaga, ’co-
operative* fjclaga.
Þessi samcignarfjclög cru þcgar
búin að fá töluvcrða útbreiðslu
víðsvegar í heiminum, þrátt fyrir
þá miklu mótspyrnu, sem þau hafa
fengið frá auðmannasamtökunum,
og er Danmörk þar efst á baugi.
Sameigtiarfjclagið danska, sem nú
höndlar meiri hlutann af vörum
bændanna f Danmörku, cr nú bú-
ið að fá svo mikla viðurkenningu,
ckki einungis fyrir það, hve mikinn
hag bændurnir hafi af þvf, heldur
einnig fyrir það, hve mikil vand-
virkni sjc brúkuð í meðhör.dlun
ið nafn danska sam-