Baldur - 17.05.1907, Blaðsíða 2

2
BALDUR, 17. MAi 1907.
ER GEFINN ÚT Á
GIMLI, --- MANITOBA
OHAÐ VIKUBLAÐ.
KOSTAR $1 UM ÁRIe.
BORGIST FYRIRFRAM
ÍÍTGEFENDUR :
THE GIMLI PRINTING &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIL BLAöSINS :
C3-ILÆTL.Z,
3VC-A.3ST.
Verð á smáum auglýeinjjum er 25 cent
fyrirþii'nlaiigdá' kslengdar. Afeláttur er
gefinn á stœrri auglýaingam, sem birtaat f
blaðinu yfir lengri tíma. Viðvikjandi
ilíkam afalættiog ððrum fjármálum blaða-
ina.eru maun beðnir að anúa sjer að ráða
manninum.
FÖSTUDAGINN, I 7. MAÍ. I9O7.
“Hver|hefir
kennt þier
dönskuna,
kláus ?cc
*
(Niðurlag).
Sfðast í fyrri hluta þessarar
greina*- var bent á það, að kyrkju-
dðmurinn væri ekki boðskapur,
eins og kristindómurinn, heldur á-
hald til að að fara með boðskap.
Það er sarr.t langt frá þvf að s&
boðskapur sem kyrkjudómurinn
hefir farið með, hafi ætfð verið
kristindómur, eða skyldur kristin-
dómi. Stundum hcfir óneitan-
lega bólað á kristindómslegri hugs-
un f boðskap kyrkjunnar, og ávalt
er það básfnað út um veröldina,
að hún stjórn st að eins af þess-
konar hugsun. En kristindómur
kyrkjunnar hefir lang-oftast verið
þunn gylhrig utan á fi&ráðum
kyrkjudómi, sem hefir svo oft orð-
ið til þess, að fólk hefir í einlægni
sinni tekið við öllu sem kyrkjan að
þvf rjetti, og ekki áttað sig á þvf
fyr en sfðarmeir, að þvf hefði ver-
ið byriuð kyrkjudómsólyfjan f
kristindómshjúp, hafi það annars
nokkurntíma áttað sig á því.
Hvort þessi ‘vinur* Argyle-
manna hefir nokkumtíma reynt að
gjöra sjer grein fyrir mismuninum
& kristindóm og kyrkjudóm, er
nokkuð sem mjerer ókunnugt um;
en hitt er víst, að f grcin han? í
Lögbergi bólar ekki á nfcinni við-
leitni t þá átt, Kyrkjuleg starf-
semi er þar sama og kristileg starf-
semi, bæði hjcr og á íslandi til
forna. Allt er tekið í forsvar í
kristninnar nafni, og ekkert er að-
finnsluvert sem kyrkjan hefir lagt
sína blessun yfir — galdrabrennur
eins og hvað annað. Og svo leit-
ast hann við að sýna með tilvitn-
unum í íslandssögu, að ekki þurfi
að bera brigður á álit sitt um hin
blessunarrfku áhrif sem kristindóm-
inum = kyrkjudðminum sje jafn-
an samfara. Eitt dæmi, af Birni
Hítdælakappaog Þorsteini Kugga-
syni, ásamt nokkrum staðhæfing-
um um það, að breytingar til hins
betra hafi orðið á íslandi, eftir að
kristni var þar viðtekin, að því er
kallað er, álftur hann nægilegt til
að sýna, að áhrif kyrkjunnar, sein
hann misnefnir kristindóm, hafi æ-
tfð haft f för með sjer blessun og
menningu. Að þú skulir vitna
svona gálauslega í íslandssögu,
‘vinur* sæil, gegnir 'stórri furðu.
Máske hefirðu ætlast til að maður
líti á skástu blettina 1 kyrkjusögu
íslands, og hlypi yfir allt hitt.
Slíkt gjöra þeir sem ekki ætla sjer
að segja sannleikann, en hinirtaka
hvað með öðru og bera saman —
taka kyrkjudóminn f heild sinni,
með þær kenningar sem hann flyt-
ur, með þau meðul sem hann beit-
ir, með það vald sem hann hefir,
með þá hreinskilni sem hann á,
með þá hræsni sem hann sýnir,
með þá starfskrafta sem hann not-
ar, og með þær afleiðingar sem
starfið hefir, ekki f einu eða örfá-
um tilfellum, heldur í eins mörg-
um eins og náð verður til. Mef
þetta í huga skulum við svo, til
samanburðar við tilvitnanir þfnar,
skoða nokkur atriði í sambandi við
kyrkjudóminn á íslandi til forna—-
kyrkjudóminn, sem þú kallarkrist-
indóm, annaðhvort af ásettu ráði,
til að villa mönnum sjónir, eða af
fávizku.
Eftir að þú ert búinn að segja
frá þvf, hvað Þorsteinn Kuggason
álítur að sómi kristnum mönnum,
segir þú:
“Þorsteinn viðurkennir að vfga-
og manndrápahugmyndir heiðn-
innar, geti ekki samrýmst við
kristna trú“. — Hve margir við-
urkenndu þetta með honum ?
Hvað viltu segja um Þangbrand
prest, sem Ólafur konungur
Tryggvason sendi til Íslands sem
trúboða fyrir aldamótin 1000? Um
hann er sagt f íslandssögu (sjá ‘Á-
grip af sögu fslands* eftir Þorkel
Bjarnason, bls. 12), að honum
hafi verið ‘jafntamt að vega rnenn
og boða trú’. Heldurðu að hann
hafi álitið manndrápahugmyndina
ósamrýmanlega kristinni trú, eða
öllu heldur kyrkjudóminum, sem
hann var að stofna á íslandi fyrir
Ólaf konung? Og hvað viltu segja
um Ólaf konung sjálfan, þessa
kristnu trúboðshetju sem svo er
kölluð ? Um hann er þetta sagt á
bls. 13 f sömu bók, að þá er Þang-
brandur kom út til Noregs, ásamt
þeim Hjalta Skeggjasyni og Gizuri
ifla sjer gengi trúboðið meðal fs-
lendinga, bafi hann orðið reiður
mýfg, og ætíað að láta dcepa
nokkra ísknzka uienu e.r voru í
Þrándheimi; en að Hjalti og Giz-
ur hafi beðið þeim griða, og heitið
að fara til íslands og flytja þar rrú-
boð, og að konungur hafi tekið
því. Hjer verður ekki betur sjeð
en að Ólafi konungi hafi ekki ein-
ungis virzt manndráp samrýman-
leg hugsunarhætti þeirra, sem
töldu sig kristna, heldur og sam-
rýmanleg trúboðs-starfseminni
sjálfri. Við höfum nú hjer fyrir
augum tvö stórmenni f trúarbragða-
starfseminni á Norðurlöndum um
aldamótin 1000, Þangbrand og Ó-
laf; og bvort eigum við svo að
draga ályktanir um eðli og ein-
kenni trúarbragðanna, af orðum
þeirra og verkum, eða af orðum
og verkum Þorsteins Kuggasonar ?
Flestum mundi vfst verða það á,
að hafa augun áÓlafi Tryggvasyni,
og ekki ætti þessi prestelski ‘vin-
ur‘ Argyle-búa að ganga fram hjá
Þangbrandi.
Svo segir þú sfðar : ......tæp-
um þrjátfu árum eftir að hún
(kristnin; var lögtekin, hefir sið-
menning hennar rutt sjer svo til
rúms, að rán, morð og vfgaferli
mega heita horfin'. Ja, nú er
heima. Viltu ekki litast ofurlftið
betur um, og skyggnast t. d. fram
á Sturlungaöldina (1230—1262)?
Ekki ætti landið að vera lakar
kristið um I230 helduren 1030.
Hvenær voru manndráp morð og
svik meiri á íslandi en á Sturl-
ungaöldunni ? Á bls, 1 7 f fslands-
sögu Þorkels Bjarnasonar stendur,
að þá hafi deilur og vfgaferli geng-
ið svo úr hófi, að nálega aldrei hafi
jafn mikil verið ; og í sömu and-
ránni segir hann: ‘Á árunum
1122—33, var lögtekinn kristni-
rjettur þeirra Þorláks og Ketils,
biskupa, og gilti hann rúma hálfa
aðra öld (fram yfir lok Sturlunga-
aldar), eða þann tfma, er klerka-
valdið var að myndast, staðfestast
og eflast hjer á landi ?‘
Svo segir hann enn á bls. 23,
um ástandið fyrir StuWungaöldina:
‘Á sfðari parti 12. aldarinnar, tóku
siðir manna mjög að spillast, eink-
um í tilliti til ásta karla og kvenna;
þá var náiega enginn sá höfðingi,
er ekki hafði frillur, og það oft
margar. Þá var hið mesta virð-
ingarleysi fyrir lögunum, og menn
treystu rniklu meira á rfki sitt,
mannfjölda og harðfengi, en & rjett
málefni, Þá var hið fyrra dreng-
lyndi horfið, og varla fannst nokk-
ur sá er hikaði við að svfkjast að
óvinum sfnum og ganga á gjörðar
sættir. Grimmd f hernaði var
fjaiskaleg, að handhöggva og fót-
höggva þóttu smámunir, en rán og
brennur og hryllileg manndr&p
vanalegir atburðir*.
Þegar þú nú athugar þetta allt,
Ifzt þjer þá enn svo sem rán, morð
og vfgaferli hafi mátt heita liðin
undir lok, 30 árum eftir að kristni
var lögtekin, og heldurðu eins eft-
ir sem áður, að þú viljir álfta að
kyrkjunnar starfsemi sje einskær
kristilcg starfsemi ?
‘Hið fyrra drenglyndi var horf-
ið‘, segir söguritarinn. Hvernig
stóð á þvf? Það stóð óefað þann-
ig á þv(, að. sú. stofuun, kyrkjan,
sem eftir kristnitökuna Ijezt vera
fyrirmynd f kristilegu framferði,
var sjálf ofbeldisfull, rangsleitin,
fláráð og mannúðarlftil, og dró
landslýðinn með sjer í sömu &tt. f
gegnum þessi dæmi og önnur þvf
lfk sjerðu kyrkjudóminn, sem svo
margir, þvf miður, hafa í grann-
leysi sínu kallað kristindóm —
kyrkjudóminn með þann glampa
af kristindóm sem annað slagið
bregður fyrir hjá honum, og villir
svo ótölulega mörgum sjónir, að
þeir ftlfta hann allan kristindóm,
og varpa sjer í hans skaut í and-
varaleysi. Það er þessi kyrkju-
dómur með allan sinn yfirdrep-
skap, falskenningar, sjónvillandi
seremónfur, sem frfhyggjendurnir
eru að biðja menn að gjalda var-
huga við, bæði Argyle-búa ogaðra,
þvf hann lifir enn á meðal vor og
á sjer djúpar rætur í ísl. lúterska
kyrkjufjelaginu, þó hann hafi enn
ekki n&ð lfkt þvl sömu tökum á
mönnum hjer vestra, eins og hann
náði á mönnum & kyrkjuvaldstfma-
bilinu á íslandi; en sú gæti komið
tfðin, að hann næði sjer niðri ftlík-
an hátt, ef menn reyna ekki að
reisa skorður við þvf.
Hyrningarsteinn kyrkjudómsins
er villukenningin um innblásturinn,
Með klerkanna útskýringu á ritum,
sem sögð eru guðdómleg og óyggj-
andi, hefir kyrkjan gjört kröfur til
að vera leiðarsteinn manna. Ihinu
innblásna orði, sem kennilýðurinn
gat og getur útskýrt á eins marga
vegu og þörf var &, mátti finna af-
sökun fyrir aflri hinni kyrkjulegu
starfsemi, hvort sem hún miðaði
til góðs eða ills, hvort sem hún
var yfirgangur og ániðsla, eða upp-
byggileg starfsemi; og fyrir trú
almennings á innblásturskenning-
una, hefir kyrkjunni tekizt að
drottna yfir hugum og hjörtum
manna, beita menn rangsleitni,
þegar henni hefir svo sýnzt, draga
undir sig eignir og ráða yfir löggjöf
og borgaralegum rjettindum ; og
eins lcngi eins og menn trúaþeirri
ketiningu, eins lengi stendur
kyrkjudómurinn fyrir kristindóm f
hugum manna. En athugum nú
til frekari skýringar við kyrkjumál
á íslandi, nokkrar Ifnur ú bók Jóns
sagnfræðings, “Þjóðemi íslands“.
Á bls. 133 stendur: “Eins og
áður er getið, fjell lengi fram eftir
allt f Ijúfa löð með konungsvaldinu
og kyrkjuvaldinu. Þau tóku oft
höndum saman til innbyrðis að-
stoðar og eflingar, lögðust & eitt
til að hnekkja sjálfstæði manna og
svifta þá eignum, og skiftu bróður-
Jega með sjer herfanginu. En það
hlaut öllum að vera Ijóst, að friður
og samlyndi gat ekki haldizt til
lengdar. Bæði stefndu þau að
sama takmarkinu : óskertum yfir-
ráðum yfir landi og lýð“,
Og á bls. 134 stendur: “Þegar
kemur fram yfir 1500, er kyrkju-
valdið orðið svo rfkt og magnað,
að konungsvaldinu fer að standa
stuggur af. íslenzka kyrkjan var
þá komin á alveg sama rekspöl
eins og allsherjar kyrkjan f öðrum
löndum, Hún var orðin að sterkri
og sjálfstæðri stofnun ú,t af fyrir
sig, með ógrynni fjárí vörzlum sfn-
um og sjerstaka löggjöf og stjórn.
Og hún Ijet sjer ekki nægja með
þau völd sem hún var búin að ná
f, heldur var hún stöðugt að seilast
lengra og lengra inn & valdasvið
almennra borgaralegra laga og
rjettinda“. Hvernig skyldi það
ganga að hjúpa þetta með kristin-
dóm, og gjöra úr þvf kristið sið-
menningarstarf, með hliðsjón afþví
hjerna kemur & eftir?
Á bls. 175 stendur : “Það var
eitt af aðal-einkennum kaþólsku
kyrkjunnar, meðan hún drottnaði
hjer á landi (fram um miðja 16.
öld), að hún leitaðist við að
hnekkja sjálfstæði þjóðarinnar f
andlegum efnum. Það mætti þvf
ætla að það hefði verið sannur
ljettir fyrir þjóðina, þegar hún við
siðaskiftin losnaði undan þrældóms-
fjötrum kyrkjunnar. Þetta var þó
f raun og veru lítið gleðiefni, þvf
þjóðin skifti að eins um fjötra,
Konungsvaldiðtekur við af kyrkju-
valdinu, og verður engu afskifta-
minna í andlegum efnum, en ka-
þólska kyrkjan hafði áður verið“.
Og hvað var svo konungsvaldið
eftir siðabótina? Samsteypa af
konungsvaldi og kyrkjuvaldi, þvf
með siðabótinni varð Danakon-
ungur höfuð kyrkjunnar á íslandi,
þar sem páfinn var höfuð hennar &
meðan kaþólska kyrkjan stóð. í
gegnum kyrkjuna sem rfkisstofnun
vann konungsvaldið ýms af sfnum
mestu nfðingsverkum & íslandi,
dró undir sig landeignir, bældi
niður sjálfræði með grimmum hegn-
ingum og kyrkjuaga, og hjelt 60
ára galdrabrennur yfir höfði þjóð-
arinnar á 17. öldihni. Þetta er
vfst það sem ‘vinurinn1 kallar ‘sið-
menningu kristninnar eftir siða-
bótina'.
Þessi atriði ættu að nægja til að
sýna hve viðsjárvert það er, að
kalla það skilmálalaust kristna sið-
menningu, sem kyrkjulega starf-
semin var samfara á íslandi, ög
vonandi er að vinurinn sjái nú, að
það hafi ekki verið óhyggilegt af
mjer. að kallajhana ‘siðmenningu‘
kyrkjunnar.
Þ& segir þú : ‘í heiðni mátti
hver húsbóndi drepa þræla sfna,
þeir voru ekki rjetthærri en skyn-
lausar skepnur. En með kristn-
inni kemur mannúð og samvizku-
semi'. Um mannúðina og sam-
vizkusemina ber það sem áður cr
|
sagt að nokkru vitni ; og bregðum
okkur svo út fyrir ísland sem
snöggvast, og sjáum hvemig
kyrkjudómurinn, sem þú munt
vilja kalla kristindóm, hagar sjer
þar. Lftum á það sem er nálægt
okkur, Sftum á Bandaríkin á öld-
inni sem leið. Var mikið um sam-
vizkusemi í sambandi við þræla-
haldið þar, og sýndi sig mikill
kristindómsandi 1 framkomu kyrkj-
unnar f þeim málum ? Þar hefirðu
það sem þú kallar kristið land fullt
af kyrkjum, og þá náttúrlcga krist-
inni siðmenningu. Hcldurðu enn
að allt sem er merkt með krossi
sje kristilegt, og að það sje só>ma-
samlegt starf fyrir þig eða aðra, að
biðja menn að glcypa við því ölUi