Baldur - 30.05.1908, Blaðsíða 2

BALDUR, VI. ftr, nr. 9.
GIMLI, --- MANITOBA
OHAÐ VIKUBLAÐ.
KOSTAR $1 UM ÁRIð.
BOROIST FYRIRFRAM

tfTGEFENDUR :
THE GIMLI PRINTING &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIL BLAðSINS :
BALDTJR,
O-ITÆJLI,
lÆ^VIsr.
^ X.- 'jr-ssr
V#»rð á im&'i'n au^ý^incjnm er 25 cen
yrir þ imlung'lá’k^lengdar. Afsláttur er
«fim á atœrr auglý-Mngum,8errPI>irtaf»t j
bladnu yfir longri t fma. Vi^víkjandi
lí kum afslættiog öör*um f jármálum blaðe
n i.eru menu bednir að anúa sjer að ráð
mannÍDum.
N ^ '.jf 'ajr
Brot úr ræðu
cftir
sjera M a g n ú s H e I g a s o n.
Það er eitt atriði í líSgum ung-
mennafjelaganna okkar, það, að
“cfla allt, sem er rammfslenzkt".
Það er ;etlun mfn, að það sjeu
þessi orð öllu öðru framar, sem gef-
ið hefirfjelögum þessum slfkan byr
undir báða vængi, að ungir menn
þyrpast undir merkið, hvar sem
það er reist, bæði í kaupstöðum og
til sveita ; þvf að jeg sje ckki bet-
ur en að þrátt fyrir alian ágreining
og sundrung, þá gangi nú eins og
hræringaralda, eins og fjörkippur
gegnum íslenzku þjóðina, þessi
hugsun : íslendingar viljum vjcr
allir vcra ! ísland — og allt, scm
íslenzkt cr — viljum vjer sjálfir
eiga.
Það var sjerstaklega einn þáttur
íslenzkrar tungu, sem jeg ætlaði að
minnast á f þessu sambandi ; það
eru nöfninokkar, mannanöfnin, og
meðferðin á þcim. Þar höfum við
sfzt vanþekkinguna til afsökunar,
eri syndgum þ<5 jafnvel einnamest.
Við erum að þvíleyti flestum þjóð-
um auðugri, að við eigum mergð
af íslenzkum nöfnum, fornum níifn-
um, sem tekin eru f arf cftir for-
feður vora ; þau hafa til síns ágæt-
is bæði það, að vera fögur og skil-
getin börn fslenzkrar. tungu, og
auk þess eru þau skiljanleg og birta
okktir anda og hugsunarhátt for-
feðranna. Jeg þekki enga þjóð,
sem í þessu efni er eins auðug og
við, aðra en Grikki; þeir eiga
fjársjóð af nöfnum frá gullöld sinni,
þegar þeir voru vitrasta þjóðin og
töluðu fegursta málið f heimi ; og
það er furðulegt, hvað þeim nöfn-
um og vorum svipar saman. Að
vfsu áttu hinar norrænu þjóðirnar
þessi nöfn eins og við, en við höf-
um geymt þau bezt eins og málið ;
en nú keppast bæði Norðmenn og
Danir við að taka þau upp aftur f
staðinn fyrir útlendu nöfnin, sem
voru nærri búin að útrýma þeim.
En hvcrnig förum við svo með
þau ? Auðvitað höfum við tekið
upp mörg útlend nöfn. Það fylgdi
kristninni hjer eins og annarstaðar,
að menn Ijetu heita ýmsum nöfri-
um úr biblfunni. Slík nöfn eru
hjer nærri eins gömul óg kristnin.
Sum þeirra fara svo vel í munni
og láta svo vel að bcygingu, eins
og þau sjcu íslenzk, t. d. Marfa
og Anna við þeim nöfnum amast
enginn maður. Öðru máli er að
gegna með nöfn eins og Metúsa-
lem og Ebcnescr o. fl. Þau geta
aldrei fengið hjer borgararjett;
þau eru svo óþjál, að íslenzktunga
venst aldreivið þau. Útlendingar,
sem hafa sezt hjer að, hafa einsog
eðlilegt er komið með útlend nöfn;
þau hafa sum ílenzt hjer og fengið
alfslenzkan svip t. a. m. Bogi;
sum verða aldrei fslenzk ; en þetta
er eðlilegt og ekki unnt að amast
við því, að útlendir menn, sem
sem setjast hjer að, haldi sfnum
útlendu nöfnum. En svo hafa Is-
lendingar sýnt þann mikla skort á
fegurðartilfinningu, að kjósa oft og
einatt börnum sfnum fremur út
lend nöfn en íslenzk. Stundum
hafa þeir tekið þau úr vitlausum
riddarasögum t.d. Hernit og Hcr-
burt, Marzibil, Rósfdá, Flórídá og
Óvídá og annað þessu líkt. Stund-
um hafa þeir sótt þau í almanakið,
stundum látið heita eftir útlendum
mönnum, og þá oft hrúgað saman
mörgum nöfnum á sama barnið.
En f þess stað eru næstum eða al-
veg horfin mörg fallegustu, gömlu
fslenzku nöfnin. En það, sem
verst er af öllu f þessu efni, erþeg-
ar góð og gömul fslenzk nöfu eru
gjörð að skrípanöfnum, með því að
hnýta íu, ínu, sfnu eða lfnu aftan f
karlmannanöfn, t. d. Runólffa,
Eyjólfína, Sveinsfna, Gfslalína.
Manni dettur f hug ófreskjurnar f
sögunum, sem voru menn niður að
mitti, og svo einhver ókennileg
kvikindi þaðan frá, Með slfkum
ónöfnum cr bæði fegurð og þjóð-
erni misboðið og stórum syndgað
móti íslenzkri tungu, og að mjer
finnst barninu sjálfu; það hlýtur
að vera leitt, að heita skrfpanafni;
og áður en næsti mannsaldur er á
enda, verður þjóðernistilfinningin
orðin svo rfk hjá Islendingum að
þeirn þykir leitt, að hcita ekki góðu
fslenzku nafni.
Heyrt hefi jeg suma segja, að
það sje ekkertámóti ættarnöfnum,
ef hægt væri að hafa þau svo lög-
uð, að þau yrði eðlileg íslenzkri
tungu. Látum svo vera. Það get-
ur legið milli hluta þangað til þar
að kemur ; en ckkert af þeím, scm
cnn eru til, eiga þvf happi að hrósa,
Hvernig finnst mönnum það eiga
saman, þegar “sen“ er hnýtt aft-
an í rarpmfslenzkt nafn ? Mjer
finnst það fara Ifkt og asnastertur
mundi fara á íslenzkum hesti, Það
hafa menn lfka fundið og þvf venj-
ulega afbakað nafnið sjálft um leið;!
ef það hefir t. d. byrjað á Þ., þá
hefir vcrið sett óðar Th f staðinn
— 'Og það er rjett gjört ; það fer ‘
skár ; þá hefir skepnan (þ, e. nafn-
ið) fengið svipinn sinn bæði aftan
og framan, eyrun og stertinn. Og J
lfkt fer um þau, sem dregin eru af j
staðanöfnum ; hvernigsem þau eru
látin enda, þá sæma þau ekki í ís-
lenzku máli. Það liggur við, að
þau sjeu skárst, sem ómögulegt er
að finna neina merkingu f, og get-
ur þó oft verið kátlegt að heyra,
hvernig með þau er farið f alþýðu-
tali, scm von er. Þau ciga ekki
bctra skilið. Út yfir tekur þó,
þegar stúlkur, sem eiga íslenzka
feður og ættarnafnslausa, hætta að
kallast dætur þeirra, en nefnast í
þess stað “synir“ afa sinna, eða
þegar konur slfkra manna verða
allt í einu að sonum tengdafeðra
sinna. Það er ekki allt af þeim
sjálfum að kenna, það eru oft aðr-
ir út í frá, sem gjöra þeim þenna
grikk — Ifklcga stundum í virðing-
arskyni meira að segja.
Þessi útlendi siður, að taka nafn-
ið af konunni svo að segja undir
eins og hún giftist, stafar auðvitað
frá þeim tfmum, er rjettindi kvenna
voru ekki á marga fiska. Gift
kona var ekki annað en kona
mannsins síns, dálftil ósjálfstæð
viðbót við hann, og þurfti þá ekki
annað nafn en hans. Það er und-
arlcgt, að þessi siður færist hjer
inn jafnframt þvf, sem konur eru
að sækja fram til fulls jafnrjettis
við karlmenn. Þær eru alls ekki
ánægðar með það lengur, að vera
að eins “kona mannsins sfns“;
það væri kynlcgt ef þær, þegar
þær eru orðnar þingmenn og em-
bættismcnn, vildu endilega fela
nöfnin sín undir nöfnum manna
sinna. Þær eiga þó nöfnin sfn með
eins miklum rjetti eins og karl-
mennirnir sfn. Hitt þætti mjer
eðlilegra, að það frjettist cinn góð-
an veðurdag, að útlendar konur, t.
d. enskar, hefðu gjört uppreisn
móti útlenda siðnum og vildu taka
upp þann íslenzka. Eftir þessum
útlcnda sið getur líka orðið allerfitt
að átta sig á nöfnum kvenna, þvf
að það er allra mest kurteisi, að
mjer skilst, að sleppa eiginnöfnum
þeirra, en setja að eins “frú“ eða
“fröken“ í staðinn, og oft vill, þá
er frá líður, mannsnafnið um leið
fá einhvern þægilegan danskan
keim, cf það er of hart og íslcnzkt
f irunni, og hjá almenningi breyt- j
ist lfka son f sen, þvf að það læturj
þó ekki eins hneykslanlega f fs- j
lenzkum e)-rum. Svo verður allt af;
að skifta um það, ef konan giftist
oftar cn einu sinni Hugsum okk-
ur t. d. Guðrún Ósvífsdóttur. Hún
var fjórgift. Eftir nýjustu tízku
hefði hún fyrst heitið “fröken
Helgason“; Ósvífurvar ITelgason.;
Svo giftist hún manni, sem hjet
Þorvaldur Halldórsson ; þá hefði
hún fengið nafnið: “maddama
Halldórsson“ cða líklega “frú“,
því að Þorvaldur var svo ríkur.
Svo giftist hún Þórði Ingunnar-
syni ; og þó að það sje nú ekki
lengur venja, að kenna menn við
móður sfna, þá yrði nú Guðrún að
heita frú Ingunnarson. Þá kemur
Bolli Þorleikssón og hún fær nafn-
ið frú Thorleikson, og seinast
verður hún frú Eyjólfsson eða hver
veit hvað, kannske Gellisen, eftir
Þórði Gelli; Frú Gelliscn, það færi
ekki svo illa! Það yrði sýnu verra
að átta sig á Laxdælu, þegar hún
væri komin f nýju fötin !
Má vcra að þessi siður stafi lfka
af því, að með honum eigi að tákna
sem skýrast, að maður og kona
sjeu eitt, ogeigi hann því að varða
um helgi hjónabandsins. Þá væri
synd að amast við honum. En
bæði er nú, að mjer er ekki kunn-
ugt, hvort hjónabönd reynast hjer
haldbetri síðan hann fór að útbreið-
ast, enda skil jeg ekki að hann
gcti neitt stuðlað að þvf. Eða
haldið þið, að Bergþóra hefði orðið
betri húsfreyja, þó að hún hefði
verið k'illuð frú Thorgeirsson, eða
Auður Vésteinsdóttir, þó að hún
hefði heitið maddama Súrsen ?
Setjum í Njálu “herra Thorgeirs-
son með frú“ f staðinn fyrir Njál
og Bergþóru ; jeg vænti að okkur
fyndist Njála ekki litast upp við
þá breytingu, og Bergþórusvipur-
inn þurkast út. Jeg hugsa mjcr
hana f brennunni, þegar hún svar-
ar Flosa þessum alkunnu orðum :
“ek var ung gefin Njáli ok.hefi ek
heitit honum at eitt skyldi ganga
yfir okkr bæði“; þá finnst mjer
glöggt að hún heitir Bergþóra
Skarphjeðinsdóttir og er íslenzk
fyrirmyndarhúsfreyja, borin til að
standa við hliðina áNjáli með sínu
eigin nafni, að fullu jafnborin og
samboðin hinum bczta manni
landsins og vitrasta. Hugsið ykk-
ur Auði, þarsem hún stendur uppi
f klcifunum hjá manninum sfnum,
skógarmanninum seka, í síðasta
sinn, búin til að verja líf hans móti
ofureflinu. Svo lengi sem fslcnzk-
ar sögur verða lesnar mun nafnið
Auður Vésteinsdóttir standa í
frægðarljóma yfir þeirri myijd.
Og svo er guði fyrir að þakka,
að ísland á enn margar konur, sem
bera nafn sitt með sjálfstæðri
sæmd, og vonandi fækkar þeim
eigi, er þær fá rjett sinn fullan.
— Fjallkonan.
* *
*
“í Landnámu (Kh. 1900 bls.
74) cr getið manns er Bogi heitir,
svo rekja mú feril þess fram á sögu-
fild vora, og þvf ekki rjett að telja
npfnið innflutt á scinni tfmum“,
segir Pctur Zóphónfassoil sfðar f
Fjallkonunni, “til athugunar fyrir
þá, cr sfðar kunna að rita um ís-
ienzk mannanöfn".
Annars lýkur hann lofsorði á rit-
gjörð þá eftir sjera M. H., sem
framanprentuð brot efu tekin úr.
Konan : Komandi ár höfurn
við verið í hjónabandi f 25 ár, svo
við getum þá naldið reglulegt silf-
urbrúðkaup.
Maðurinn : Við skulum hcldur
fresta þvf f 5 ár crinþá, þá gctum
við haldið 3o*ára-strfðið hátíðlegt.
ÁRIÐANDI SPOR.
Það er ekki eingöngu í dansin-
um, að fótabragð þitt sýnir sig.
Daglega, heiina eða á strætum
kemur það f Ijós. Kaupirðu skó
hjcr, þarftu ekki að kosta til
meiru en þú ættir að gjöra, til að
fá þá skó cr þú ættir að nota.
KJORKAUP.
GULLSTÁSS. — 30 proc. af-
sláttur. Brjóstnálar, Nisti,
Skyrtuhnappar, Festar, Úr etc.
Ábyrgð á vörunum.
Allskonar aðgjftrðir
fijótt og vel.
C h. Goldstein.
Boot & Shoe Dealer.
695 Wellington Ave. Winnipcg.
MARK TWAIN I ALPA-
FJÖLLUNUM.
Mark Twain segir sjálfur frá
ferð sinni á þessa leið :
Þegar jeg var að ferðast um
Sviz og var kominn til Zcrmatt,
notaði jeg undir eins fyrsta kvöld-
ið á hótclinu til þcss að kynna
mjer hvernig uppganga á Alpa-
fjöliin gcngur fyrir sig. Jeg las
allt þvf viðvíkjandi, sem jeg gat
fundið f bókum þeim er mögulcgt
var að komast yfir, og fjekk þar
meðal annars þessar lciðbeiningar :
Fyrst af öllu fær maður sjer
járnaðaskó oggöngustaf, semt'erð-
ur að vera af beztu tegund, því ef
hann brotnar, á maður á hættu að
missa Iffiö. Maður verður að hafa
með sjer öxi til að höggva spor f
fsinn, og stiga, til aðstoðar þar
sem örðugast er yfirferðar. Marg-
ur fcrðamaður hefir orðið að krækja
f nokkra klukkutíma, af þvf hann
hafði ekki stiga. Sterkan kaðal,
150—500 fcta langan, er óhjá-
kvæmilega nauðsynlegt að hafa,
svo að maður ef mcð þarf, gcti
sigið ofan fyrir bratta standkletta.
Mjög nauðsynlegur er líka sterkur
og beittur stálkrókur, ef maður
þarf að klifra upp stalla sem stig-
inn cr of stuttur við. Fcrðamað-
urinn kastar þá þessum stálkrók,
sem kaðall er bundinn við, upp í
loftið eins og slöngvivað, unz hann
festir sig á einhverja framstand-
andi steinbrún, og svo klifrarhann
upp eftir ka'ðlinum. Á mcðan
hann cr að þvf, má hann ekki
hugsa um að eitthvað kunni að
bila, því þágctur hann missthald-
ið á kaðlinum og fallið til jarðar
einhverstaðar f Sviz, þar sem eng-
inn býst við honum. Með þriðja
kaðlinum — og það er nú aðalatr-