Baldur - 20.10.1909, Blaðsíða 2

B A L D U R, VII. ár, nr. II.
ER GEFINN (ÍT Á
GIMLI, --- MANITOBA
OHAÐ VIKUBLAÐ.
KOSTAR $1 UM ÁRIð.
BORGIST FYRIRFRAM.
ágætastur strfðsmaður þeirra, sem
fyrir voru til varnar, og til þess
var gripið.
Þá skaut hann !fka á frest sigri
trúarlegs frelsis, í það minnsta um
18 ár, og verður þvf nú að heyja
sjálfur það strfð, sem búið hefði
mátt vera að afljúka fyrir löngu.
Sannarlega hefir hann valdið
sínum traustustu vinum og fyrir-
renrmrum miklu stríði og tilkostn-
aði f öll þessi ár. Sörnu örlaga-
þættina er nú einhver þeirra, sem
mesta mótspyrnu veitir honum í
ár, að spinna sjálfum sjer fyrir
frarntíðina.
ÖTGEFENDUR:
THE GIMLI PRINTING &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIL BLAsSINS :
ZB-A-IblDTXIR,
GIMLI,
MiAIL.
Verð á smáum auglýsingum er
25 c. fyrir þumlung dálkslengdar.
Af.sláttur er gefinn á stærri auglýs-
ingum, sem birtast f blaðinu yfir
lengri tfma. Viðvfkjandi slfkum at'-
slætti egftðrum fjármálum blaðsins,
eru menn beðnir að snúa sjer að
ráðsmanninu rrj.

Til
M. J. í Tantallon.
(Niðurlag).
Þannig gcngu þeir þá á höim
hinn 19. júnf 1891, eins og fyr
var sagt, þeir tveir menn f hinu
lúterska kyrkjufjelagi, sem í rattn
inni voru í því líkastir að vilja
breytingar, — sjera Magr.ús og
sjera Friðrik.
Ekki var andleg þroskun sjera
F., þegar hann ljet brúka sig fyr-
ir þetta siysavopn á sfna eigin
framtíð, komin á það stig, sem
hún er nú komin á. Það sjest á
þessum orðum hans í fyrirlestrin-
um um lífsskoðanir:
“Hvað kemurtil þess, að menn,
sem fylgja dlfkum, jafnvel gagn-
staðum skoðunum á lffinu, eiga
svo bágt mcð að viðurkenna jafn-
rjetti þeirra? Hvað veldur þvf,
að gagnstaðar skoðanir eru svo
tregar til að taka í höndina hver á
annari og leiða hver aðra til sa-tis
sem jafn-göfuga systur, þar sem
■andarnir sitja á þingi? Hvað ann-
að en sú sannfæring, að sannleik-
urinn sje einti og að einungis ein
úrlausn á gátum tilverur.nar geti
verið hin s;.nna úrlausn? Einlægt
mcðan einhverjir cru í heiminum,
sem ekki viðurkenna sannleikann,
en þverskallast við að veita hon-
um viðtöku með því að halda fa:-t
við gagnstæðar skoðanir, verður
stríð og barátta. Og þeir, sem
xemja rilja frið áður, með þrí
að láta gagnstceðar slcoðanir
rnœtast á hálfri leið og gefa sro
sem hél-mings afslátt á háðar
hliðar; — þeir rilja sannarlega
lavpa fviðinn of dýrt. Þeir fá
elili annað en falskan frið nieð
þrí rnóti orj falslcur friður er
rerri en lakasta str/ð."
Það er einn hinn ömurlecrasti
o
viðburður í sögum Vestur-ísl.
Það er sálarfræð.’slegt íhugunar-
efni að slfkt skykli koma fyrir.
Logandi trúfreís sbál brann f sá'-
unum, norðtr í Nýja íslandi og
suðttr f Dakota, og sótti að kastaki
lúterskinnar f VVinnipcg úr báð-
um áttum. Sjera Hafsteinn hafði
verið sendur norður eftir til að
slökkva, en Gestur hcitinr Páls-
son hafði skorist í þann leik með j
sjcra Magnúsi. og a!It af æstist
bálið. Sannarlega mátti þvf’ckki
kyrkjuþingið neitt draga af sjer
þcnnan dag, og þvf var sá valinn j
til hölmgöngunnar, sem mest,
tfaust var í til vopnaviðskiftanna. I
Aðra nauðsyn bar jafnfrairit til að j
I;jósa sjera F. tií verksins. ÁI
nýmæiasýki hans hafði frá upp- j
hafi bólað svo, að ekkert er hætt
við gð það hafi dulist arnaraugum
sjera Jóns. Ef það hefði þá rnis- j
heppnast að etja Ný-íslendmgnr
u-11 og Sunnanmanninum saman, |
Og í maf- og júnf-blaði “Sam.”
það vor stóð líka eftir sjera F, rit-
gjörð uin v/sindalagar r a n n-
s ó k n i r f austurlöndum.
Byrjar hann þar rr.eð orðunum:
“Sb rfsemi rnannsandans er óþrcyt
andi,” en undir það sfðasta er
þeirri frásögu komið s.v.o, að hann
hrópar upp yfir s:g: “Vanþekk-
ingarinnar kritfk!’’ og endar svo
með þessum orðum: “Það ,er
carasamt, að œt/a sjer að end-
nrbœta biblíuna með sinni eirjin
þekk'ing.' ’ *
*
“Lestu aftur, Asa nr/n, það varj
svo fallegt,” sagði karlinn.
Var ekki sjera F. að reyna r.ð!
fulínægja þarna sömu varnarþörf- j
inni gegn sjera M. áríð 1891, scm j
sjcra R. Fjelcisteð var aítur að
leitast við að fullnægja gcgn sjera
F. sjálfum á Selkirk-þinginu árið
1908?
Það væri augnalaus skepna,
sem ckki sæi að maðurinn hefir j
þá hefði VVínnipeg-kastalirm verið U)rcyz*:-
liruninn til grunn.t fyrir löngu. j________________
Sjera M. kom eins og vfga- *Lcturbreyti:igarnar cru gjörðar
hnötíur úr norðri, en sjcra F. varj
1 ' ’ i
Þessvegna tel jeg það mjer og
öðrum vorkunn, að fyririíta þann
feluleik sem allt af er verið að
að leika: láta þ?ð í vcðri vaka, að
breytingin sje ekki nein; jafnvel
reyna að sýna, eins og stallarinn
sjálfur, hr. Geo. Peterson, leitast
við, að sjera F. sje einmitt ennþá
trúrri upprunalegu stefnunni held-
ur er. allir hinir.
Þvflíkur umsnúningur sannleik-
ans er ekki stríðsaðferð, sen. hægt
er að bera virðingu fyrir; -—- og
svo er um fieira, t. d. það, að
vinna það til, að skrifa f þingbyrj.
un nafnið sitt undir loforð, sem
maður er fyrirfram hárviss um að
svfkja; Og ganga til sakramentis til
þess að verða ekki útilokaður frá
þvf, að komast að til að brenna
stoðirnar undan hásæti Jesú Krists.
Þvf að vitanlega leiðir neitunin
a gildi ritningarinnar til þcss.
Únftarar vita þetta, en neita þvf
samt. Hinir fara vísvitandi eða
óvísvitandi með fals og fláræði
þegar þeir segja, að það leiði- ekki
til þess. Þótt sjcra Jóir eða jeg
eða hver annar, sem væri, yrði
kviksettur f svívirðingum fyrir að
segja það, þá hjeldi það áfram að
vera jafnsatt fyrir þvf. Undir
þvílfkt álit skrifaði lfka sjera F,
22. júní 1891. Þá, eftir hólm-
gönguna sælu, rjeð hann, með
öðrum nefndarmönnum, kyrkju-
þinginu til þess að samþykkja,
mcðal annars sjera M. viðkomandi,
eftirfylgjandi ályktun;
“Á kyrkjuþingi þessu hjelt sjera
M. J. Skaftasen þar.nig vurn uppi
fyrir máli sfnu, að það kom Ijós-
leua fram, að hann ekki að cins
neitar kenning kyrkjunnar utn fyr-
irdæminguna, heldur og guðlegiun
áreiðanlegleik hcilagrar ritningar.
Trúarneitun hans leiðir til ncitun-
ar á friðþægirigarlærdómnum og
ir.n á vantrúarskoðanir Únítara.”
“Ekki aðcins.. ., heldur og. ..,”
segir nefndin. Iilt var að neita
fordæmingunni, en ennþá vcrra að
neita biblfunni. Hafi þessi trúar-
neitun sjera M, leitt til þess arna
1891, þá leiðlr trúarneitun sjera
F. 1909 alveg eins “til neitunar á
friðþægingarlærdómnurn cg inn á
vantrúarskoðanir Únftara.”
Þann dóm behr hann fyrir 18
£rum staðfest með sinni cigin
l.endi.
Og þetta er það. sem jeg krflla
ekki eínungis blekkjandi fyríraðra,
heldur meira að segja sjálfsblekkj
andi fcIu 1 e:k; því þrátt fyiir allt
var sjera F. svo inikið frj.álslynd-
ari cn aðrir prestar um þessar
tnundir, að Menningarfjelagsmenn
f Daköta undu sjer vel f söfnuðum
hao.s og styrkja hann að ínálum
erm í dag.
Það sem til skoðananna kemur
væri ófyrirgefanlegt, að unna ekki
sjera F. þess sanmælis, að þær eru,
eftir þvf sem frani kernur f Breiða-
bliki, að frádregnum bardagarit-
gjörðunum, bæði fagrar crg laðandi,
O'l miða til stórra bóta og full-
komnunar, þar sem þe:m væri af
al’-.uga viðtaka veitt. Það er öll-
um lýðum Ijöst að geysileg trúar-
byltingarbytgja er að fara j'fir
heiminn. í lok þessarar aldar
liggja lirannir af brotnuðum kyrkju-
dcildum eins og sundurgliðnaðir
skipskrokkar á ströncl tfmans.
Ýmsar skoðanir, scm fólk hefir
trúað, eru ekki nú orðið að verða
nokkrutn manni boðlcgar. Fornar
staðhæfmgar verða daglega að
vfkja fyrir nýjum sannfæringum.
Þvf er þýðingarlaust að mótmæla,
að kyrkjan er einh'vcrra hiuta
vegna búin að missa hald sitt á
fjöldanum.
Við allt þetta er sýnilegt að
sjera F. kannast nú fúslcga.
Hinir virðast heldur vilja berja
höfði sínu við steininn í þeirri von
að hann en.ekki það muni brotna,
—nefnilega steinninn en ekki höf-
uðið. Þeir um það; en sjera F.
sama sem tekur nú upp aftur mcð
endurnýjuðum krafti og áhuga,
eftir 20 ára metorða-fálm, hin
gömlu einkunnarorð: “Jeg veit
að trúin á virki fúin; það vantar
bót.”
Og fyrsta sporið til bótar er
fólgið f þvf, að leiða Vitið á veld-
isstólinn. Hver maður verður að
hafna því, sem hann getur ekki
fest trúnað á. Þessvegna verður
Opinbcrun að lúta, Skynsemi að
ráða Komi það. scm mönnum
fannst til forna í bága við það,
sem manni finnst nú, þá vfkur hið
fyrra. Sjerhvcrs manns eigin
hugur vinsar eftir sínu híifði úr
biblíunni, eins og hverju öðru,
sem núlifandi menn hafa tekið að
erfðum frá liðnum öldum. Trú
mannsins verður að vera háð hans
eigin dómsúrskurði. Ekkcrt helgi-
rit nje prestastjett á að gjöra sig
að slagbrandi milli mannshjartans
og guðs. Mannsins eiginn andi
er hæsti rjettur í málum sfnum
við guð. Ekkert “lcyndarráð”
neinnar krúnu eða kyrkju hcfir
rjett til að skcrast í þá dóma.
Af þessu grundvallarspori, sem
sjera F. hefir þegar stigið, leiðir
svo hvcrsu mikið eða Iftið af ný-
mælum sem vera vill, eftir þvf,
hvað mikiili menntun eða hugsun-
arkrafti einstaklingurinn hefir á að
skipa, til að útfæra það.
■ I'að, sem beinast iiggur vJBT að
af því lelði, er viðurkenning á sf-
felldri opinberun; þ.e.a.s. prófan-
lcgum og finnanlegum kenniinerkj-
um um alheimsins guðdóm f nátt-
úrunni og mahnssálinni; en ekki
opinberun f þeirn skinir.gi, að andi
alheimsins f mannsmynd hafi
hnoðað mann úr leiri, gengið með
Abraham, glfmt við Jakob, og
stflað brjefackriftir fyrir Móses.
Opinberun guðs og sannleikans
ber dag’.ega fyrlr hvers manns
augu, og biblíari hefir að innihakla
sumt af þvf, sem vissri þjóð á
vissnm tfmum bar fyrir augu og
taldi sjer opinberun guðs og sann-
leikans. Sumt af því virðist sjera
F. ermþá satt og gott, cn sumt
’ekki. En hvar sem sannleikselsk-
andi maður flytur þau sannindi,
sem hann veit æöst og fcgurst, þar
er sar.nur spámaður guðs, bend-
andi áfram og upp á við til hins
æðra og fullkornnara frá kyni til
kyns. í þann hóp virðist nú sjera
F. gcnginn eftir mætti, hvað sem
urn ötl undanfarin óhappaspor
hans má segja.
Það mun nú ckki vera hans vilji,
að það skuli vera neinum trúar-
játningarskilyrðum bundið, að
komast f söfnuð sinn, þótt hann
kannske vilji ennþá binda það
þeirri ósamrfmanlegu þýðingar-
leysu. að menn kalii sig vissu
nafni. Líklega þckkist hann þó
bráðum f því efni álít Þórhalls
biskups, að litlu skifti um lútcrska
n afn i ð.
Af neitun hans á játningaband-
inu virðist það beinlfnis leiða, ao
-hver sá geti setið á bekk nreð
honuiu eða f hans söfnuði staðið,
sem vill leita sannleikans og fcera
alla hleypidóma fyrir borð. Það
hlýtur í það minnsta að geta lcitt
það af þvf, að hver eif.n mcgi
hugsa eftir sfnu höfði og trúa eftir
sínu hjarta. Það er algjört trú-
frelsi, og þá vantar ekki annað en
siðferðiskröfuna um það, að láta
sitt ljós fyllilega lýsa öðrum mönn-
urn, — segja alveg yfirhylmingar-
laust hvað manni býr í brjósti.
Á það skortir enn.
Hjer ber enn að sama brunni
sem fyr: jeg ann skoðununum, en
mig væmir við laununginni, sem
þær eru byrgðar undir.
Og nú, heiðraði M. J.. kem jeg
þá að þvf, að nefna ritsnilld sjera
F. Verið getur, að þú hafir eink-
um átt við hana í spurningu þinni
f Hkr., en um hana verð jcg þó
orðfærstur. Það fer fjarri þvf, að
jeg hafi reynt að telja rifin f mán-
aðarriti sjera F. Mjer þykir það
rit ails ekki magurt. í minni fá-
fræði held jeg þvert á móti, að það
sje, eftir stærð, iangfeitasta ritið,
sem gefið er út á íslenzku vestan-
hafs. I fyrsta lagi er prentarans
frágangur á því riti fyrirmynd, og
svo þarf enginn hinna ritstjóranna
að reyna efnisval og framsetningu
við sjera F.
Að vísu kemur hann ekki í Ijós
sem neinn sjerstakur' málfræðlng-
ur, ef út í þær sakir væri farið,
þótt hann sje hafður fyrir kennara
í fslenzku; en hann er svo vopn-
fimur í orðaskilmingum, að tftt
virðast þar tvö sverð á lofti, sem
eitt er aðeins cða jafnvel ekkert,
og hlægir það áhorfandann mest
að sjá andstæðingja hans verða f
hrönnum að gjalti fyrir tómri lip-
urð. Þegar bezt lætur, ryðjast
þelr sjö í einu fram á vfgvöllinn,
og stynja þvf þar upp fyrir al-
menningi, hvað þeir meini
ekki, en hamingjan góða veit
hv'aö þcir m e i na. Það er hul-
ið. Með tómri orðfimi, — sern
oft liggur f snjöilum hártogunum,
en veikri rökfræði, eins og S. Vig-
fússon hefir betur bent á en nokk-
ur af prestunum, —'flýgur hann
eins og svala f öllum hrafnagang-
inum. Með þessari lipurð og
vængjahraða hcfir hann nú snúið
feluleiknum svo við, að mcst líkist
þvf hjá diengjum, að cinn kemtir
þvf af sjer að passa “saltabrauðíð”
en hinir taka \ ið.
Það er snilli sjera ]r. að þakka,
þótt hún oftlega misbjöði hrein-
skilninni, að nú er koinið sem
komíð er. Nú í suniar var ekki f
hópi nrestanna neinn allskostar
fær um það, að ganga f sporin þau,
sem hann hafði gengið 1891. Hr.
Friðjóh Friðriksscn var sá, sem
allra manna kunnastur var að lip-
urð, annar en sjera F., og eigast
þeir þar nú við, sem tveir hafa
vopnfimastir verið í þeim fjelags-
skap. Er það atlmikíð mein, þvf
hvorugur maðurinn er svo mikill
ófrelsisvinur, að þeir ættu að ber-
ast á andlcgum banaspjótum.
Fyrst sjera F. er nú búlnn að
kenna stjettarbræðrum sfnum þau
hyggindi, að fara f telur með það,
hvað þeir meina, þá væri
það mannfjelaglnu blessunarríkasta
i endurgjaldið, að þeir fæm aftur f
J staðinn að kenna honum að hæ-tta
að vcra f fclum mcð þ a ð , s e m
h a n n m e i n a r .
* *
■ji
Þcssi Ianga útskýring vona jeg,
hclðraði M. J , nægi til þess,
. að sýna þjer og öðrum, hvernig
mjer gengur að telja rifin f Breiða-
I bliki. Það stóð ekki til að ritstjóri
Hkr. gæti sagt urn'það.
J. P. Sólmundsson.