Dagsbrún - 24.07.1915, Blaðsíða 3

DAGSBRÚN
11
Skraf og ráðagerð.
V m íslenzlia tím at ali ð
heitir grein, sem G. Björnson
hefir ritað í 3ja hefti Skírnis. Betra
held ég hefði verið, að grein þessi
hefði verið tvær greinar, þ. e. sér-
stök grein um fingrarímið. Ég
er sem sé búinn að sjá tvo
„mentamenn" (hvorn af öðrum)
fælast er þeir sáu hinar mörgu
tölur í greininni, og þar með fara
á mis við þá skemtun sem það
er að lesa hana (skemtun er alt
sem gaman er að, sem gerir tím-
ann skemri). Og ég get hugsað
hiér að það fari íyrir íleirum eins
°g þessum tveimur, því ekki voru
þeir hugsana-latari en „lærðir“
menn eru alment hér á landi.
(„Ástkæra ilhýra málið“, hvenær
ætli að við hættum að misþyrma
þér með því að kalla þá, sem
farið hafa gegnum Mentaskólann,
„lærða“ ?)
G. B. sýnir fram á það með
rökum, að það sem hingað til
hefir verið álitið fornt islenzkt
tímatal, sem sé 12 þrítugnátta
mánuðir, með 4 aukanóttum,
aldrei hefir verið notað af alþýðu
(og því að eins verið kerfi, búið
til af rímspekingum) heldur hafi
verið reiknað eftir misserum, eftir
sumar- og veturvikum. Og þetta
©r vafalaust rétt, því enn þá fer
mest tímatal í sveit eftir þeim.
Þannig sagði mér unglingspiltur
nýiega að afmælið sitt væii
sunnudaginn í 11• viku sumars.
Ég hef furðað mig á því, af
hvexju Þorsteinn surtur stakk upp
á því, að bæta við lagningar-vik-
unni hvert sjöunda ár, því lang-
auðveldast virðist hafa verið að
bæta bara einni aukanótt við ár-
lega, svo þær væru 5 í stað 4.
En við lestur greinar G. B. skilst
hvers vegna betra var að bæta 7
dögum (viku) við í einu, sjöunda
hvert ár, heldur en að bæta ein-
um degi við árlega.
Jón Skýri.
Nokkur alþingis-
frumvörp.
Lög um rafveitur (stjórnar-
fi'Umvarp). Lagafrv. þetta á að
koma í stað laganna nr. 28 frá
20. Okt. 1913 sem íalla úr gildi
!• Jan. 1916, og virðist það að
ýmsu leyti betra en lögin frá 20.
Okt. Þó er eitt ákvæði í þessum
nýju lögum, sem, ef það fær að
standa, gerir lögin í heild sinni
verri en hin gömlu. Það er á-
kvæðið í 6. gr. um að sveitafélags-
stjórnin geti veitt einstökum mönn-
um eða félögum einkarétt þann
er þær hafa til þess að leggja
rafveitu.
Rafveitur þær, sem hér er um
að ræða, eru til þess að veita
um rafmagni til almennings nota,
því einstakir menn, eða fáir sam-
an, hafa, skv. 5. gr., rétt til þess
að leggja rafveitur heim í eigin
hús. Þetta ákvæði er því til ein-
skis gagns, því getur nokkrum
dottið í hug að betra sé, að ein-
stakir menn, eða félög, eigi raf-
veitur til ljóss eða hita íyrir al-
menning, heldur en að þær séu
eign sveitafélagsins? Og ákvæðið
er beint til skaða, getur aldrei
orðið til annars, því einstakir
menn eða félög, ráðast ekki í slík
fyrirtæki, í fyrsta lagi: ekki nema
bersýnilegt sé, að þau beri sig (og
því skyldi þá ekki sveitafélögin
sjálf ráðast í þau), í öðru lagi: ef
nokkuit tvísýni er á, að þau
munu bera sig, ekki nema a
ábyrgð sveitafélaganna. Ní miður
evu þesskonar samningar ekki
óþektir hér á laudi, að sveita-
félagið eigi að borga skaðann, ef
fyrirtækið ber sig ekki, en ein-
stákramanna-félagið að liafa á-
góðann.
Lög um sparisjóði (stj.frv.).
Eigi hefir, sá sem þetta ritar kynt
sér nákvæmlega einstök atriði
þessa frumvarps, svo hann geti
lagt dóm á þau, skal eigi heldur
lagður dómur á, hvort nauðsyn-
legt sé að stofna sérstakt embætti
með 1200 króna launum (um-
sjónarmann með sparisjóðum). En
hvort sem það er nauðsynlegt eða
ekki, þá er víst að það er bráð-
nau’ðsynJegt að trygt eftirlit sé af
hálfu hins opinbera með span-
sjóðum.
Lög um ullarmat (stj.frv.).
Frumvarp þetta er samið af Bún-
aðarfélaginu, og án vafa mjög
þarft. Ekki er efamál að ullarmat
mun bæta ullarmeðferðina, eins
og fiskimatið hefir bætt meðferð-
ina á saltfiski.
Lög um forkaupsrétt lands-
sjóðs á jörðum. Flutt af Sig.
Sig. og Sig. Gunn. Frumvarp þetta
gengur út á að veita landssjóði
forkaupsrétt að öllum jörðum, sem
ganga kaupum og sölum, þegar
leiguliði eða sveitarfélagið ekki
óskar, að nota forkaupsrétt sinn.
Lög um frestun og fram-
kvæmd laga um sölu þjóðjarða,
og sölu kirkjujarða. Flutn.m.:
Sv. Bj., Sk. Thor., Pj. J. og Sig. Sig.
Frumvarpið hljóðar þannig:
„Framkvæmd laga nr. 50, 20.
okt. 1905, um sölu þjóðjarða og
laga nr. 31, 16. nóv. 1907, um
sölu kirkjujarða, skal frestað um
5 ára bil frá 1. nóv. 1915 að telja.“
Lögin um sölu þjóð- og kirkju-
jarða, áttu að verða til þess, að
auka sjálfsábúðina í landinu, en
hafa alls eigi náð tilgangi sínum.
Fjöldi af jörðunum er fyrir löngu
kominn úr sjálfsábúð, og að nokkru
leyti í eign kaupbrallara í kaup-
stöðum. Það, sem einkum mæl-
ir á móti þjóðjarða- og kirkju-
jarðasölunni er þó það, að þær
eru seldar of lágu verði, þegar
tekið er tillit til þess, hvað jarðir
munu stíga í verði á komandi
ánim þó vera megi að borgunin
sé nóg fyrh' þær
Lög n™ að neraa úr gildi
forðagæzlnlögin- Flutn.m.: Egg.
Pálss., Sig. Gunn., Þorl. Jónss. og
Ein. Jónss. Forðagæzlulögin eru
ekki enn fullra tveggja ára gömul
og því auðvitað ekki íengin nem
vissa fyrir því, hvernig þau mum
reynast, enda skoðanir um þau
mjög skiftar. Að einhver slík lög
sé bráðnauðsynlegt að hafa, virð-
ist auðsætt. Félagsandinn er ekki
enn þá kominn á svo hátt stig á
íslandi, að búast megi við, að
bændur geri alment samþyktir um
heyásetning og forðabúr, án til-
hlutunar af hendi hins opinbera.
Lög um liavðindatrygging
búfjáv. Flutn.: B. J. frá Vogi.
Frumvarp þetta er samið af Torfa
heitnum í Ólafsdal, og er ætlast
til, að það komi í staðinn fyrir
forðagæzlulögin frá 1913. Aðal-
ákvæði þess er samþyktir innan
hvers hrepps um heyásetning o. fl.,
er síðan gildi sem lög fyrir þann
hrepp. _____ ___
Fæðingardagur.
Á Þriðjudaginn kemur, (þann
27.JÚ1Í), verður mesta leikritaskáld
Breta (og jafnframt mesti skáld-
skapardómari þeirra) Oeorge Bern-
ard Shaiv 59 ára gamall.
Shaw er eindreginn jafnaðar-
maður, og einn af beztu og skarp
vitrustu talsmönnum stefnunnar,
og hefir ritað um hana fjölda af
bæklingum, er allir bera merki
þess að vera skrifaðir af andlegu
ofurmenni; verður eitthvað af
þeim vonandi fljótlega þýtt á ís-
lenzku.
Tiu krónurnar,
öllum þeim vinum blaðsins, sem
orðið hafa við tilmælum okkar, að
borga fyrirfram 4 árganga blaðs-
ins með 10 krónum, þökkum við
kærlega, og vonum að fleiri verði
til þess. Blaðnefndin.
Sveitamaður um
verkmannafélögin.
í nýkomnum „Skýrni" er grein
eftir Jón Sigurðsson, Yztafelli, sem
heitir „Veturinn". Er þar á margt
drepið, en sérstaklega á hve nauð-
synlegt sé, að eitthvað arðsamt
sé haft fyrir stafni á vetrin. Her
eru tilfærðir kaflar úr grein
þessari:
„Ég hefi að framan getið þess,
að á vetrin væri engu minni at-
vinnuskortur í kauptúnum og
kaupstöðum en í sveitunum. Þetta
er alkunnugt vandræðamál. Margt
hefir verið um það rætt, en engin
föst niðurstaða íundist. Hét ei
stærsta verkefni verkmannafélag-
anna. Benda má á það, að félögin
ættu að sameinast. Verkmanna-
stéttin ætti að mynda landsfélag
f ííking við Búnaðarfélagið og
Fiskifélagið — landsfélög hinna
meginstéttanna. Eðlilegast væri að
verkmannafólögin berðust eigi að
eins við vinnuveitendur um launa-
kjörin, heldur reyndu að gera
verkamennina, meir og meir, að
sínum eigin vinnuveitendum.
Félög þeirra eiga að byggja húsin
í bæjunum, leggja göturnar o. s.
frv. Þavreiga að stofna kaupfélög,
og styðja þá stefnu sín á meðal,
en eyða kaupmannaveldinu, sem
ég hygg að hafi kjör verkamanna
í °hendi sér víða í bæjunum. Og
loks ættu verkmannafélögin að
eiga iðnaðarfyrirtæki, sem starfi
að eins á veturna. Menn munu
nú segja að slík iðnaðartæki verði
vandfundin. En hefir þeirra verið
leitað? Hér þarf að finna sæmilega
arðsaman iðnað, sem eigi hefir
dýrari tæki en svo, að þau þoli að
„standa uppi“ ónotuð yfir sumar-
tímann.“
Seinna í greininni segir hann:
„Og loks ættu verkmannafélögin
að stofna sameignarfyrirtæki, til
þess að bæta úr atvinnuskortinum
í kanptúnum um vetrartímann.
Sumarauki.
Grein þá, er hér fer á eftir, reit
ritstjóri þessa blaðs i fyrra í „Eim-
reiðina'*.
1. Yeðráttan íslenzka.
ísland er ekki nema 10 breidd-
arstigum norðar en Danmörk;
samt er munurinn á loftslagi svo
mikill, að hrafninn, sem á íslandi
verpir ekki fyr en um krossmessu,
verpir í Danmörku þegar í byrjun
Marzmánaðar, eða jafnvel í Febr.-
lok. Auðvitað er háttalag hrafnsins
enginn algildur mælikvarði, en
þetta dæmi sýnir þó vel, hve
miklu blíðari veðráttu Danir eiga
við að búa en við íslendingar.
Það er þó ekki svo, að vetrar-
kuldinn sé svo óviðjafnanlega
mikill á íslandi, heldur hitt, hve
sumarið er stutt, og sumarveðrið
stopult, sem mestan skaða gerir ■
okkur og mestum vanþrifum veld-
ur á jurtagróðri landsins. Þarf
varla að taka fram, hve næstum
ómetanlega mikilsvert það væri
fyrir landbúnaðinn — og um leið
alt landið — ef sumarið væri
lengra, þó eigi væri nema lítils-
háttar, frá því, sem nú er.
2. Saga frá l)anmörku.
Svo sem kunnugt er lifir silki-
ormurinn á blöðum mórberjatrés-
ins. Það á heima í Suður-Evrópu,
og þrífst því illa í Danmörku,
danska sumarið er of kalt og stutt
fyrir það. Það hefir því ekki til
skamms tíma verið útlit fyrir, að
silkirækt mundi geta orðið arðsöm
í Danmörku, þó loftslagið eigi vel
við silkiormana (í Suður-Evrópu
er helzt til heitt fyrir þá). En nú
er þetta breytt, því nú er komin
til Danmerkur harðger mórberja-
tegund (vlst amerisk að uppruna),
sem þolir ágætlega danska loíts-
lagið. Með því er lagður traustur
grundvöllur undir nýjan atvinnu-
veg, silkirækt, sem nú er búist
við að eigi mikla framtíð fyrir
höndum í Danmörku.
Hvað sýnir nú þessi saga?
Að bæta má úr því, þó sumrin
séu stutt. Danska sumarið var
áður of stutt og kalt til silkirækt-
unar, en nú er það nógu langt.
Á sama hátt höfum vér íslend-
ingar lítilsháttar lengt íslenzka
sumarið, með því að rækta jarð-