Dagsbrún - 30.07.1915, Blaðsíða 3

DAGSBRÚN
15
til skýringar sett hér litið dæmi:
Þrír menn mynda með sér verzl-
unarfélag og leggja þúsund krón-
ur í það hver. Ef nú félagið er
hlutafélag, þá fá þeir allir jafnan
hlut í gróðanum, á tillits til hve
mikla verzlun hver þeirra um sig
hefir gert. Sé félagið þar á móti
samvmnufélag, Þá er gróðanum
skift niður á milli þeirra, eftir því
hve mikið hver þéirra hefir verzl-
að við félagið. (Það er gert ráð
íyrir því hér, að félagið verzli að
eins við meðlimina.)
Hvor gróðaskiftingin er nú rétt-
látari? Athugum af hverju gróð-
inn kom. Hann kom af verzlun-
mUh Sem haíði verzlað mest,
a 1 Því stuðlað mest að gróðan-
Um’ atti því að réttu lagi
mestan hlut í honum.
Samvinnufélögin skifta því gróð-
anum réttlátar en hlutafélögin.
ai munurinn skýrður betur í
annari grein.
AU*ýðnstéttir landsins
mega ekki láta embættis- og kaup-
mannavaldið siga sér hver á móti ann-
ari. Sveitamenn og kaupstaðabúar mega
e i láta sér verða að ágreiningsefni
verðlag á landbúnaðarafurðum. Yerðið
hlýtur að ákvarðast af erlenda mark-
aðinum: ódýrar geta kaupstaðarbúar
ekki með sanngirni heimtað vöruna, og
c jrari mega sveitamenn ekki undir
nokkrum kringumstæðum selja hana.
Níðst á íslenzkri náttúru.
Hvað haldið þið, piltar góðir, að
dýrtíðarnefndin hafi fundið upp
»til þess að létta undir fyrir
mönnum að afla sér matvæla í
haust og vetur“. Hún ráðleggur
mönnum að drepa niður íslenzku
fuglana, og kemur fram með laga-
frumvarp í þessu skyni, og leggur
Það fyrir neðri deild Alþingis.
Nefndinni þykir óviðkunnanlegt,
meðan á heimsstyrjöldinni stendur,
að Islendingar taki sér ekki vopn
i hönd, að dæmi stórþjóðanna, 0g
feggur því til að þeir manni sig
uú upp, til þess að hafa ofan í
sig, og herji duglega á saklausu
fuglana okkar.
Aðallega eru það rjúpur, álftir
°g endur, ýmiskonar hræfuglar og
i'ánfuglar, sem á að segja stríð á
hendur, og fremja níðingsverkið á.
Ekki er það svo að skilja, að
fátæklingarnir, eða þeir sem bág-
ast eiga með að hafa ofan í sig,
seðji sig á rjúpunni þó hún væri
drepin. Það er eitthvað annað.
Rjúpan er í háu verði, 30—40
aura stykkið, og hækkar enn þá
meira, — þótt ekki yrðu þær
sendar utan sem verzlunarvara, —
eftir því sem þær verða sjaldgæf-
ari- Fátæklingarnir hafa því ekki
eíni á að kaupa þær sér til mat-
ar> — rjúpur verða því alt of dýr
fæða handa þeim. Það lítur því
út fyrir að dýrtíðarnefndin hafi
stungíð upp á þessu til þess að
bjarga efnamönnunum frá horfelli,
því að þeir einir hafa efni á að
lifa á rjúpukjöti. Enda eru þeir í
nefndinni sumir, sem trúandi væri
til þess að taka að sér hlutverk
valsins gagnvart rjúpunni.
Rjúpan á minsta kosti að njóta
þeirrar friðunar, sem lögin frá
1913 heimila, að svifta hana lof-
orði þingsins þá eru svik og níð-
ingsverk — þó að rjúpan eigi í
hlut. — Og hinu sama er að
gegna með svanina og aðra þá
fugla, sem stungið er upp á að
svifta friðun.
En hvers eiga hræ- og rán-
fuglarnir að gjalda? Þarf endilega
að skipa svo fyrir með lögum að
erni, vali og hrafna skuli drepa,
til þess, eins og komist er að
orði, „að létta undir mönnum að
afla sér matvæla". Dettur nokkr-
um manni í hug að leggja sér
þessa fugla til munns, þó að þeir
ættu kost á því? Kannske nefndin
ætlist til að fátæklingarnir eigi
að lifa á þeim, en ríkismennirnir
á rjúpum og álftum?
Tillaga um að drepa niður ís-
lenzka fugla, og útrýma þeim, ef
verkast vill, til þess að afstýra
matarskorti meðan á styrjöldinni
stendur, er svo einkennilega ís-
lenzk, að hún gæti hvergi komið
fram nema á íslenzku löggjafar-
þingi. Kári.
Sumarauki.
(Frh.) ----
Annars er vert að veita því
eftirtekt, hvernig ræktjurtir hafa
breiðst út um löndin, og oft náð
mestri útbreiðslu lengst frá heim-
kynnum sínum. T. d. kemur lang-
mestur hluti af öllu kaffi frá
Brasilíu — meðal annars nálega
alt það kaffi er íslendingar hressa
sig á — og er þó kaffitréð ný-
býlingur í Ameríku*). Sykurreyr-
inn er sömuleiðis nýbýlingur þar;
hann er kominn frá Indlandi.
Aftur á móti er kakaótréð og
gúmmítréð, sem bæði eru nú
ræktuð í flestum löndum hita-
beltisins, komin frá Ameríku.
Þaðan er og komin tóbaksjurtin,
sem ræktuð er hér um bil um
allan heim — meðal annars tölu-
vert, svo norðarlega, sem í Dan-
mörku — og kartöflujurtin, sem
tyr var getið.
L Önnur saga ft’á Ameríku.
Fyrir eitthvað 20 árum varð
maður að nafni Niels Ebbesön
Hansen (víst danskrar ættar) pró-
fessor í jurtafræði við landbúnað-
arháskólann í South-Dakota. Hann
gerði margvíslegar tilraunir til
Þess að bæta ræktjurtir, og þóttist
hann verða þess vísari, að ekki
væri hægt að venja plöntur við
kaldara loftslag, en þær ættu að
venjast, eða að minsta kosti ekki
svo, að miklu munaði. Aftur
mætti fá tegundir, sem þyldu
kulda, með því að framleiða kyn-
blendinga af harðgerðum villijurt-
um og ræktjurtum. Þannig fram-
leiddi hann af skógarjarðberjateg-
und einni, nyrzt úr Norður-Ame-
ríku og viðkvæmari rækttegund-
um, nýja tegund, sem var eins
*) Sjá 2. tbl. „Dagsbrúnar11.
harðger og villijurtin, en bar ber
sem bezta rækttegund”). Ýms
önnur aldini endurbætti Hansen,
og varð það til þess, að gerbreyta
á fáum árum aldinarækt í norður-
hluta Bandaríkjanna. (Frh.)
Frá Alþingi.
Þingsályktunartillagan nra
rerkmannamálið. Neðri deild
samþykti fyrri hluta hennar (að
skora á stjórnina að útvega sem
gleggstar upplýsingar um verk-
mannalöggjöf erlendis o. s. frv.)
en feldi síðari hluta hennar (að
skora á stjórnina að semja verk-
mannalöggjafarfrumvörp og leggja
fyrir næsta þing).
Það er dálítið einkennilegt
hvernig þetta mál fór. Það var
felt, af því, að þingmönnum þótti
tíminn of stuttur fyrir stjóraina
til þess að geta undirbúið málið;
það er með öðrum orðum, þeim
þótti málið svo lítilsvert, að þeir
sáu ekki ástæðu til þess að vera
að gera stjórninni ónæði með því.
Dýrtíðarnefndin, er getið var um
í síðasta blaði, hefir lagt fyrir
þingið svohljóðandi
Fruravarp til laga um heim-
ildir fyrir landsstjórnina til ýms^a
r áðstaf ana út af Norðurálf uóf riðnum.
1. gr. Sameinað Alþingi kýs,
jafnskjótt sem verða má, 5 manna
nefnd, til þess að vera landsstjórn-
inni til ráðuneytis um ráðstafanir
til að tryggja landið gegn afleið-
irtgum af Norðurálfuófriðnum.
2. gr. í þessum tilgangi heim-
ilast stjórninni, ef þörf gerist:
1. Að kaupa frá útlöndum fyrir
landssjóðshönd hæfilegar birgð-
ir af nauðsyDjavöru, svo sem
korni, kolum, salti, steinolíu,
vélaolíu, veiðarfærum, læknis-
lyfjum o. s. frv.
2. Að verja til slíkra kaupa
handbæru fé landssjóðs, er
hann má missa frá öðrum
lögmæltum útgjöldum.
3. Að taka ennfremur alt að
1 miljón króna lán til slíkra
kaupa.
3. gr. Landsstjórninni er og
heimilt að leggja bann að einhverju
leyti eða öllu við útflutningi eða
sölu úr landi á aðfluttum vörum,
ef slíkt skyldi reynast nauðsyn-
legt. Þó er heimilt að birgja upp
skip, er sigla frá íslandi til næstu
erlendrar hafnar, sem það ætlar
að koma á, svo og íslenzk fiski-
skip meðan þau stunda flskiveiðar
við ísland.
Á sama hátt heimilasi lands-
stjórninni að leggja bann við út-
flutningi íslenzkra afurða, þar á
meðal kjöts, fiskjar, fugla, lifandi
hesta, lifandi sauðfjár, ullar o. s. frv.
Landsstjórnin getur gefið undan-
þágur undan slíkum útflutnings-
*) Jarðberjategund bú, sem á íslandi
vex (fragaria vesca), vex einnig í
Norður-Ameríku, og má vel vera, að
það hafi verið af henni að Hansen
framleiddi hina nýju tegund. (Danir
kalla f. vesca skógar-jarðber).
bönnum og meðal annars bundið
slíkar undanþágur skilyrðum, er
hún telur nauðsynleg til þess að
tryggja landsmönnum nægar birgðir
af umræddum afurðum.
Ennfremur má landsstjórnin, ef
almenningsþörf í einhverju bygðar-
lagi eða í landinu í heild sinni
krefur, taka eignarnámi matvæli
og eldsneyti hjá kaupmönnum,
framleiðendum eða öðrum, gegn
fullu endurgjaldi.
Ennfremur heimilast landsstjórn-
inni að leggja bann við tilbúningi
verzlunarvöru, sem nauðsynleg
matvæli eru notuð til, án þess að
verzlunarvaran sjálf geti talist til
nauðsynjavöru.
4. gr. Landsstjórnin ákveður,
hvort gera skuli framangreindar
ráðstafanir og hvenær, svo og á
hvern hátt skuli ráðstafa birgðum
þeim, sem keyptar kunna að verða
samkvæmt lögum þessum eða
teknar eignarnámi, og hvernig skuli
seija þær.
5. gr. Landsstjórnin ákveður
með reglugerð eða reglugerðum,
ef þörf þykir, hvernig framkvæma
skuli ráðstafanir þær, er hún gerir
samkvæmt lögum þessum og má
verja til þess fé úr landssjóði, ef
með þarf.
Refsingar fyrir brot gegn ráð-
stöfunum þeim, er landsstjórnin
gerir með heimild 3. gr. laganna,
ákveður landsstjórnin á þann hátt,
sem henni þykir við eiga um leið
og hver ráðstöfun er gerð. Lands-
stjórnin getur krafist þess, að við-
lögðum sektum, að einstakir menn
og féiög gefi henni þær skýrslur
um birgðir af vörum og þörf á
vissum vörutegundum, er henni
þykir þurfa til að mynda sér álit
um vöruþörfina á hverjum tíma.
6. gr. Lög þessi öðlast gildi
þegar í stað og gilda til loka næsta
þings, nema löggjáfarvaldið geri
aðrar ráðstafanir.
Ennfremur leggur nefndin fyrir
þingið frumvarp um breytingu á
fuglafriðunarlögunum, þannig að
heimilt verður að drepa ýmsa fugla,
sem friðaðir voru áður. Virðast
þessi ófriððunarjög óþarfi, en kom-
ist þau á, þá er sjálfsagt að banna
um leið útflutning á þeim sömu
fuglum, því annars er ófriðunin
algerlega meiningarlaus.
Lög uin nefnd er ákvedi
verðlag á vörnra. Nefnd sú, er
setið hefir frá því í Okt. í fyrra,
til þess að ákveða verðlag á-vör-
um, er í fljótu máli sagt bráðónýt
og hefir ekkert gagn gert. Hún
hefir ákveðið vöruhámarkið svo
hátt, að það hefir oftast verið
hœrra en það sem kaupmenn seldu
vöruna. Einu sinni tók hún sig til
og setti hámark á kolum á Akur-
eyri 30 kr., en óðar en kolakaup-
mennirnir þar reiddust henni, varð
hún lafhrædd, og nam burt há-
markið. Hvernig geta menn líka
búizt við því að nefnd, sem að
meiri hluta er skipuð kaupmönn-
um, geti gætt hagsmuna almenn-
ings gagnvart kaupmönnum ?
Fyrsta skilyrði þess, að lög þessi
komi að notum, er það, að það sé